كوردستان له‌به‌رده‌م داڕووخاندایه‌

عارف قوربانى


29/11/2020

ئەگەر دەسەڵاتداران و بەرپرسانی وڵات دركیان بە ئاستی مەترسییەكانی سەر كوردستان نەكردووە، ئەوە پێویستە بە ئاگا بهێنرێنەوە كە هەر بەڕاستی هەرێمی كوردستان لەبەردەم هەڕەشەدایە. كەوتووەتە بەردەم مەترسی داڕووخانی ئیداریی، دابەشبوونی جوگرافی، تەنانەت نەمانی قەوارە دەستوورییەكەشی. سەرباری ئەوەی كە پیلانی هەرێمایەتی زۆری لەسەرە و بە بەرچاوی جیهانەوە دان لە كەوڵكردنی تیژ دەكرێت، سەرباری هەموو ئەو گوشارە دەرەكییانەی لەسەرین، بەڵام مەترسییە راستەقینەكە لەناو هەناوی خۆماندایە.

ئەوەی وەك سێكوچكەیەك بووەتە پایەی مەترسییەكان، خۆی لە كێشەی (سیاسی، ئیداریی، دارایی)دا وێناكردووە، كە هەرسێكیان قەیرانی دروستكراون. واتا لە رووی واقیعییەوە دەكرا لە هەمان هەلومەرجی ئێستادا كوردستان خاوەنی هیچكام لەو كێشە پێكەوەگرێدراوانە نەبوایە. كێشەكان بەرهەمی خۆماڵین و كورد خۆی بەرهەمی هێناون‌. ئەوەی نەك هەروەك كێشە، بەڵكو خەریكە لە رووی سیاسییەوە دەبێتە قەیرانێكی قووڵ لە پەیوەندی نێوان حیزبە سیاسییەكان بەتایبەتیش لە نێوان یەكێتی و پارتی، كەس بەزۆر بەسەرماندا نەیسەپاندووە، بەڵكو خودی بڕیاربەدەستانی ئەم دوو حیزبەن وایانكردووە لێكدووركەوتنەوەو پچڕانی پەیوەندییەكانیان خەریكە بەرەو دابەشكردنی كوردستان دەڕوات، هەر ئەمەشە بووەتە زادەی خولقاندنی دوو كێشەكەی دیكە (ئیداری‌ و دارایی).
 
لە رووی ئیدارییەوە سەرەڕای زاڵبوونی هەژمونی هەردوو حیزب بەسەر حكومەتدا، هەریەكە و لە سنووری خۆی و زیاتر بوونی تارمایی دوو زۆنی و دوو ئیدارەیی، كەرتە گشتییەكان خەریكە بەیەكجاریی پەكیان دەكەوێت (پەروەردە بە هەموو ئاستەكانییەوە لە باخچەی ساوایانەوە تاوەكو خوێندنی باڵا،هەروەها كەرتی تەندروستی) وەك دوو كۆڵەكەی خزمەتگوزاریی گشتی لەبەردەم داڕووخاندان. ئەمە جیا لە دامودەزگاكانی دیكە، كە لەبەر لێكەوتەی كێشە سیاسییەكان خەریكن پەكدەخرێن.

گرفتی دارایی كە لە هەموویان زیاتر بە ژیان و گوزەرانی هاووڵاتیانی كوردستانەوە دیارەو كاریگەریی كردووەتە سەر تاك بەتاكی كۆمەڵگەی كوردی. سەرەڕای ئەوەی بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆنا و لێكەوتەكانی لەسەر جووڵەی بازرگانیی جیهان، كاریگەری لەسەر داهات و ئابووریی زۆربەی وڵاتان دروستكردووە، بەڵام قەیرانی دارایی كوردستان لێكەوتەی كێشە سیاسییەكانی ناو هەرێمی كوردستانە. ئەگەر كوردستان كێشەی سیاسی نەبوایە، قەیرانە داراییەكەی بەمجۆرەی ئێستا نەدەبوو. كێشە سیاسییەكان وایانكردووە داهاتەكان هەمووی نەچێتەوە بۆ داهاتی گشتیی حكومەت. بەهۆی كێشە سیاسییەكانەوەیە حكومەت ناتوانێ‌ چاكسازی لە داهات و لە خەرجییەكانیشی بكات. تەنانەت رەنگدانەوەی ئەم دۆخەی ناوخۆ كاریكردووەتە سەر جۆری رەفتار و مامەڵەكردنی بەغدا بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان و پێدان و پێنەدانی بەشە بودجه ‌و مووچەی هەرێمی كوردستانیش بەستراوە بە پەیوەندییەكانی پارتی و یەكێتییەوە. تەنانەت ئەو دۆخە مەترسیدارەی بەسەر ناوچەكانی گەرمەسێر و كەركووك و دەشتی نەینەواشدا سەپێندراوه،‌ كە تەشەیوع و تەعریب خەریكە بڕستیان لەبەر دەبڕێت، سەرباری بوونی ستراتیجێكی دەوڵەتی بۆ تەعریب، بەڵام ئەوەش كە بە ئاسانی و بێبەرەنگاریی و هیچ بەرگرییەك پەیڕەودەكرێت هەر لێكەوتەی ناكۆكییەكانی نێوان ئەم دوو حیزبەیە. مانەوەی ئەم كێشانە پێكەوە پێویستی بەكاتی دیكەی زۆر نییە بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان دابڕوخێنێ‌.

جا پرسیارەكە لێرەدایە چی دەكەین بۆ ئەوەی رێگە لە داڕووخانی هەرێمی كوردستان بگرین، بەتایبەتی كە رێگەچارەكانیشی ئاسان و لەبەردەستی خۆماندا بن؟ ئەم پرسیارە وەك بەرپرسیارێتییەك ئاراستەی ئەوانە دەكرێت كە لە هەمووان خۆیان بە پەرۆشتر دەبینن بۆ لەسەر پێمانەوەی هەرێمی كوردستان. كردنەوەی گرێكوێرەی كێشە ئیداری و داراییەكانیش لە دۆزینەوەی چارەسەری كێشە سیاسییەكانەوە دەستپێدەكات. ناكرێ ئێستا میللەتێكی شەش ملیۆنی گیرۆدەی دۆخێكی ناهەموار و ژیانێكی سەخت بووبێتەوە، لانیكەم تێپەڕاندنی بەشێكی ئەو نەهامەتیانە پەیوەست بێت بە رێككەوتن و تەبایی نێوان ئەم دوو حیزبەوەو ئامادە نەبن كێشە لاوەكییەكانی نێوانیان وەلابنێن، دەبێت گەلی كوردستانیش هەڵوەستەیان لەبارەوە بكات.

رۆژان و مانگەكانی داهاتوو پڕ لە پێشهات دەبن، بۆ خەڵك و بۆ حیزب و سیاسییەكانیش دەبێتە تاقیكردنەوەیەكی گرنگ، هەستی راستەقینەی بەرپرسیارێتی و بەرپرسیارانە مامەڵەكردن لە هەنگاوەكانی داهاتوودا دەردەكەون، تاوەكو بزانین كێن دەربەستی خوێن و قوربانیی میللەتەكەمان دێن و نایانەوێ‌ رەنجی سەت ساڵەی میللەتێك بەهەدەر بچێت. یاخود تاوەكو كوێ‌ گەلێكی پێنج جار جینۆسایدكراو بێدەنگ و بێهەڵوێست دەبێت بەرامبەر ئەو هەموو قەیرانە خولقێندراوە خۆماڵییەی كە چارەنەكردنیان چارەنووسیان دەخاتەوە بەردەم چەندبارەبوونەوەی كۆمەڵكوژییەكانی رابردوو.