- مرۆڤ ئەو كائینەیە كە كولتور بەرهەمئەهێنێ و كولتوریش مەنزومەیەكی ئاڵۆزە، كە بە ڕەمزو سومبول سادە ئەكرێتەوە. مرۆڤ كائینێكی كۆمەڵایەتییە، بەڵام ناتوانێ كۆمەڵایەتی بێت ئەگەر كولتور بەرهەم نەهێنێ، ناشتوانێ كولتور بەرهەم بهێنێ، ئەگەر ڕەمزاندن نەكات!
- ئا لەوێشەوە، ئیتر شتانی سیمبولی پەیدا ئەبن و كۆی ئەوانەش ئەبێتە "شوناس". شوناسیش دوو پەیوەندی دائەمەزرێنێ: پەیوەندییەكی ناوخۆیی، كە لە دەوری شتانێكی هاوبەش كۆمانئەكاتەوە. پەیوەندییەكی دەرەكیی، كە بەو شتانە لەوانیتر جیامان ئەكاتەوە.
- یەعنی پەیوەندی لە شوناسەوە ئەبەسترێت، ئەوە شوناسە كە لەناوخۆماندا پەیوەندییەكانی هاوڵاتی و هاودینی و هاونەتەوەیی.. دروستئەكات، هەروەها ئەوە شوناسە كە پەیوەندی لەگەڵ ئەویتری بێگانە دروست ئەكات، كە ئیتر یان پەیوەندی دانپیانان و پێكەوەژیانە، یان پەیوەندی ئینكاركردن و دوژمنكارییە.
- تۆ بۆ ئەوەی بزانیت خەڵكی گوندێك كوردن یان عەرەب، پێویستت بە مەعریفەی ڕەمزییە نەك بە مەعریفەی ڕاستی. یەعنی پێویست ناكا دانیشی هەموو مێژوویان بخوێنیتەوە كە ئەوە تەمەنێكی ئەوێ، بەڵكو هەر بە سەیركردنێكی جلەكانیان، یان هەر بە مەرحەبایەك و بیستنی زمانیان، ئەیانناسیت و تەواو. خۆ ئەگەر مەعریفەی ڕەمزیی نەبووایە، ژیان بەشی زانینی دوو شتی نەئەكرد!
- هەر ئەو ڕەمزاندنەشە نهێنی ژیری مرۆڤ و كۆدی گەشەی مەعریفە، هەر ئەوەشە پرسیارە گەورەكەی بەردەم ژیری دەستكرد، ئایا زیرەكی دەستكرد، تەنیا مەكینەی كۆكردنەوەو دانەوەی مەعلوماتە، یان ئەتوانێ ئاماژەش بكاو كۆمەڵێ شت لە ڕەمزێكا كۆبكاتەوە؟ خۆ ئەگەر توانای ڕەمزاندنی هەبێت، یەعنی ئەتوانێ كولتور بەرهەمبهێنێ و ئیتر ئەچینە قۆناغی پاش مرۆڤ!
- لە قۆناغی مەعریفەی دەمییداو لە سەردەمێكدا كە نوسین و چاپمان نیە، "زمانی ئەفسانەیی" تاكە ڕێگای پاراستن و گواستنەوەی مەعریفەیە. ئەفسانە درۆ نیە، بەڵكو قۆناغێكی پەرەسەندن و میكانیزمێكی مانەوەیە، كۆكردنەوەی دنیایەك شتە، لە هەنێ دەربڕینی كورتدا بۆ ئەوەی بمێنێتەوەو دەماودەم بڕوات.
- زمانی ئەدەبی نەبووایە مەعریفە گەشەی نەئەكرد، چونكە زمانی زانستی دەرەقەتی ئەپستمولۆژی دێت، بەڵام دەرەقەتی ئەنتۆلۆژی نایەت. "زمان" ناوچەی ڕەمزاندن و بەرهەمهێنانی كولتورە، بەڵام زمان تەنیا وتراوەكان نیە، بەڵكو لەڕاستییدا، ئەوە ڕەمزو نیشانەو نەوتراوەكانی زمانە، كە كولتوری بەرهەمهێناوە!
- زەلامێك بكوژە، تەنیا ئەوت كوشتووەو مەبەستت كەسێكی تر نیە، بەڵام عەلەمێك بسوتێنە، مەبەستت شەعبێكە، چونكە پەیامەكەت بە شوناسی ئەواندا ناردووە. لەڕێگەی شوناسەوە، پەیامی ئاشتی ئەنێردرێ و پەیامی شەڕیش، كێشەكەش ئەوەیە كە دووەمیان ئاسانتر ئەگات، چونكە شوناس هەستیارەو ڕەگی دەروونی هەیە، شتانی هەستیاریش، ئیستیجابەی سلبیان زیاترە وەك لە ئیجابی، مەسەلەن دڵی ئینسانێك قورس ڕائەگیرێ، بەڵام ئاسان ئەشكێنرێ، شوناسیش وایەو ڕەبتە بە ناوچەی وروژاندن و عاتیفەوە، بۆیە ئەبینی، توندڕەوێك باشتر ئەبێتە پاڵەوانی شوناس، وەك لە هۆشیارێك!
- قورئان دوو حیكمەتی جوانی تێدایە، یەكێكیان لەبارەی "شوناس" و یەكێكیان لە بارەی "حەق". لەلایەك ئەڵێ، ئێوە شعوب و قەبائیلی جیان بۆ تەعاروف، یەعنی ڕێزی شوناس و كولتوری یەكتر بگرن، كە ئەوە یاسای پێكەوەژیانە. هەروەها ئەشڵێ، ئەگەر مرۆڤێك بكوژیت، وەكو وایە هەموو مرۆڤایەتیت كوشتبێ، كە ئەوەیان خودی حەقەو یەعنی شوناس و هیچ شتێك سەر مەخەن بەسەر حەقداو با حەق لەسەری سەرەوە بێت!
- شوناس تا ئەوێ حەقە، كە بەرزتر نەبێ لە خودی حەق و نەبێتە كەرەستەی ناحەقیی. تەواوی فاشیزم و ستەمكاری لەوێوە دەسپێئەكات، كە شوناس سەرئەكەوێ بەسەر حەقدا. تەعاروف ئەوەیە كە شوناسەكان لە تەنیشتی یەك و لەژێر سەقفی حەقدابن، نەكئەوەی شوناسەكان، خۆیان ببن بە حەق و بە سەقفەكە. نازیزم لەوێوە جولەكەی جینۆساید كرد، كە ئاری خۆی لێ بوو بە سەقفەكەو چیتر بە هاوتەنیشتی سامی ڕازی نەبوو!
- جیهان ماڵێكە، كە ئەرزو حەوشەو دارو دیوارو پەنجەرەو ژوورەكانی، ڕەگاوڕەنگەو هی شوناسە، بەڵام سەقفەكەی، بێڕەنگەو نابێ هی شوناس بێت، ئەبێ هی حەق بێت. ناحەقی لەوێوە دەست پێئەكات كە سەقفەكە ڕەنگ بكەیت و شوناس بەریتە ناوچەی حەق.
- دۆخی ئاسایی شوناس، فرەییە، ئەوەیە كە شوناسێك لەناو شوناسەكانی تردایە، بەڵام فاشیزم ئەم فرەییەت بۆ كورت ئەكاتەوە لە دوو شوناسدا، یەكێكی باڵاو یەكێكی نزم. یەعنی فاشیزم چەپڵەیەكە بە دەستێك لێنادرێ و دوو دەستی هەیە. هەموو فاشیزمێك، زبڵ بۆ فاشیزمی بەرامبەر بەرهەمئەهێنی و هەموو فاشیستێك، مێشێكە لەسەر زبڵی فاشیزمی بەرامبەر ئەنیشێتەوە.
- غەرب هەزار پۆینتی ئیجابی هەبێ و تەنیا یەك پۆینتی سلبی هەبێ، ئیسلامیزم بەو پۆینتەوە ئەنیشێتەوە، چونكە ئایدۆلۆژیاكەی لەسەر "غەرب نەفرەتی" دامەزراوە. موسوڵمان و پەنابەریش، هەزار پۆینتی ئیجابی هەبێ و یەك دانەی سلبی هەبێت، ڕاسیزمی غەرب، بەو پۆینتەوە ئەنیشێتەوە، چونكە ئایدۆلۆژیاكەی لەسەر ئیسلامۆفۆبیاو "پەنابەر نەفرەتی" دامەزراوە.
- فاشیزم دوو لەتەو ئەگەرچی لە زاهیردا ئەم دووانە دژن، بەڵام لەڕاستییدا تەواوكەری یەكن. هەر كردەیەكی فاشیستی، بۆ وروژاندنی فاشیزمی بەرامبەرەو بۆئەوەیە كە ئەكتەری دووەم بهێنێتە سەر شانۆ. ئا لێرەشدا "یاساو ڕاگەیاندن" هاوكارن، ئەگەر یاسا ڕێگە بداو ڕاگەیاندنیش پەخشی بكات، ئیتر لەتی یەكەم، ئەگات بە لەتی دووەم و جەستەی فاشیزم كامڵ ئەبێت!
- بەپێچەوانەوە، ئەگەر یاسا ڕێگە نەداو ڕاگەیاندنیش پەخشی نەكات، كردەیەكی فاشیستی، هەر لە شوێنی خۆیدا ئەمرێ و ناگاتە كۆڵانەكەی تەنیشتی. ئا ئەوەش لێدانی ئازادی نیە، ئەوە پاراستنی ئازادییە، چونكە ئازادی هەر لەوێدا گەشاوەو پارێزراوە، كە دوو لەتەكەی فاشیزم بە یەك نەگەن و نەبن بە وەحشی خواردنی ئازادی.
- خراپترین كاری سەرمایەداری، زاڵكردنی چەندێتییە بەسەر چۆنێتییدا، ئیتر ڕاگەیاندنەكان پێشبڕكێیانە لەسەر زۆرترین بینەر، نەك لەسەر چۆنێتی و كوالیتی هەواڵ. عەولەمەش لەوێدا ئەبێتە كێشە، كە چەندێتییەكان جیهان بتەنێ، نەك چۆنێتییەكان!
- چەپڵەی نازیزم، هەر بەوە لێنەئەدرا كە نەژادی ئاری پیرۆز بكەیت، بەڵكو بەوەش، كە نەژادی سامی گڵاو بكەیت، بەبێ بەشی دووەم، یارییەكە دروست نەئەبوو. ئەگەریش خودی جولەكە، عەقیدەی جیاكاری و خۆ بە باڵازانینیان نەبووایەو ڕەگی فاشیزمیان تێدا نەبووایە، یارییەكەی نازییەكان كامڵ نەئەبوو!
- ئەگەر خودی فیقهو توراسی ئیسلامی، ڕەگی فاشیزمی تێدا نەبێت، فاشیزمی بەرامبەر ناتوانێ ئیسفادەی لێبكات. كێشەی ئەم سەت ساڵەش ئەوەیە، عەقڵی موسوڵمان، لەبری ئەوەی ڕەگەكانی فاشیزم لەناو توراس و تەفسیرەكانی خۆیدا بخاتە ژێر پرسیارەوە، هات لەسەر ئەو ڕەگانە، ئایدۆلۆژیای ئیسلامیزمی دامەزراندو فیكرەی (منی باڵاو ئەوی یەع)ی تۆخكردەوە، كە ئەمە، هەم فاشیزمی یەكەمەو هەم خۆراكی فاشیزمی دووەمیش دابین ئەكات!
- مێشی فاشیزم لە ئەوروپا لە گەشەدایەو پێویستی بە زبڵە، ئیسلامیزم زبڵخانەیەكی گەورەی ڕق و شەڕەنگێزی و دەمارگیری ئەخاتە بەردەستی، لە ڕێگەی تۆخكردنەوەی شوناسی دینی و جیاكاری "منی باڵاو ئەوی یەع". ئا لێرەشدا ئیتر هەر قورئانێك كە ڕاسیستێكی ئەوروپی ئەیسوتێنێ، نیوەی ئەو قورئانە ئیسلامیزم سوتاندویەتی، چونكە یارییەكە بە دوو یاریزان ئەكرێ!
- كتێب سوتاندن و بەدیاریكراوی "كتێبی پیرۆز" سوتاندن، كردەیەكی زبڵی و فاشیستییە، بەڵام وروژاندن و كۆبوونەوەی مێشی پێچەوانە، لە دەوری ئەو زبڵە، نیوەكەی تری كردەكەیە. فاشیزم بەیەكگەیشتنی دوو زبڵە لەڕێگەی زبڵی سێیەمەوە كە ڕاگەیاندنە.
- ئەو شعورەی بە ڕەخنە بریندار ئەبێت، شعورێكی فاشیستییەو هەر بۆ ئەوە باشە برینداری بكەیت. هیچ شتێك لە سەرو ڕەخنەوە نیە، بەڵام ڕەخنە شەڕەنگێز نیە، كردەیەكی ئیجابییە بۆ باشتركردنی ژیان، وەلێ فاشیزم، ناڕەزاییەكی شەڕەنگێزە بۆ هەژموون و خۆسەپاندن. عەقڵی ڕەخنەیی و عەقڵی فاشیستی، هەردوكیان كێشەیان لەگەڵ بابەتێكدا هەیە، بەڵام یەكەمیان بۆ موعالەجەی بابەتەكە، دووەمیان بۆ پەیداكردنی شەریكی گەمەكە!
- (جیاوازی و فرەیی) یاسای تەعاروف و پێكەوەژیانە. (جیاكاری و دووانەی منی باڵاو ئەوی نزم) یاسای ستەم و شەڕەنگێزییە، هەموو كردەیەكی جیاكاری ستەمێكەو ئەو ستەمەش لەسەر شوناس دائەمەزرێ. لەكوێدا شوناسی خۆتت پیرۆزو شوناسی ئەوانیترت گڵاو كرد، ئەوە جەهلێكە كە ستەمكارییەكی بەدوادا دێ.
- جەهلە بەوەی، كە ئەوەی تۆ، هەر هەمان ئەوەی ئەوەو جەبری جوگرافیاو ژینگەی كۆمەڵایەتی دروستی كردوە. ئەوەشی كە جەبرییە، ڕەبتی بە فەزیلەتەوە نیەو فەزیلەت تەنیا ڕەبتی بە ئازادییەوە هەیە. فەزیلەت ئەوەیە كە مرۆڤ بچێتە سەرو جەبرەكانەوەو لەوێوە جارێكی تر، لە خۆی و لە دنیا بڕوانێت.
- فاشیزم كۆبوونەوەی كۆمەڵێك هەستی سلبییە لە دەروونی ئینساندا، (ترس، مەزڵومیەت، ڕق، شەڕەنگێزی، جیاكاری) هەموو ئەوانە پێكەوە دۆخێك دروست ئەكەن، كە عەقڵ تیایدا ئەكرێتە دەرەوە. كەسی فاشیست لە یەك كاتا، هەم ترسی هەیە، هەم هەستی مەزڵومیەت، هەم هەستی شانازی و خۆ بە باڵازانین، هەم ڕقێك لەوی گڵاو.. ئەو تێكەڵەیەش بەسە بۆ ئەوەی مرۆڤ بكات بە وەحش و ژیانیش بكات بە جەنگەڵ.
- دۆخی ئاسایی ئینسان، كەسایەتییەكی هەنگییە، كە بێ جیاوازی، لە هەر گوڵێك شیلەی خۆی وەرگرێ و نەتیجەی ئەوەش هەر هەنگوینە. دۆخی گرگنیی ئینسان، كەسایەتییەكی مێشییە، كە لەسەر زبڵی دژەكەی ئەژی و نەتیجەی ئەوەش هەر ژەهراوییبوونە.
- گومانم لەوەنیە كە موحەمەد ویستوویەتی كەسایەتییە هەنگییەكەی خۆمانمان پێ بناسێنێ. گومانیشم لەوەنیە كە ئیسلامیزم كەسایەتییەكی مێشی دروست ئەكا. قورئانیش پێویستی بە سوتاندنەو ئەبێ خۆشمان بیسوتێنین، بەڵام سوتاندنی شقارتە نا، سوتاندنی فیكری، بەوەی كە هەموو تەفسیرو تێگەیشتنە مێشییەكانی بگۆڕین بە تەفسیرو تێگەیشتنی هەنگی.
- كاتێ كە فاشیستێكی ئەوروپی كورتان فڕێ ئەدا، تاكو مانگێ گوێ لە ئیسلامییەكان مەگرە، بۆئەوەی كورتانی یەكەم، زائید كورتانی دووەم، هەردوكی نەدرێ بە كۆڵتا. كاتێ عەرەبێك ئاڵاكەی تۆ دائەگرێ، تاكو مانگێ توخنی عەلەمچییەكانی خۆمان مەكەوە، بۆئەوەی تێكەڵەی دەمارگیریی عەرەبی و كوردی، هەردوكیت دەرخوارد نەدرێ. كاتێ كردەیەكی فاشیستی ئەبینیت، لە كۆی فاشیزم بچۆ دەرەوە، نەكئەوەی لە فەرعی دووەمەوە خۆتی پیاكەیت.
- لە سەردەمی پاشەكشێ ی لیبرالیزم و فەشەلی چەپ و هەڵكشانی "پۆپۆلیزم و فاشیزم"دا، گرنگە مرۆڤی موسوڵمان، وریای شەپۆلی "ئیسلامیزم" بێت، كە هەردوكیەتی، هەم فاشیزم و هەم پۆپۆلیزمیش. كە جگە لە پۆخڵەواتە فیقهییە كۆنەكان، تێكەڵەیەكی زۆر خراپی پۆخڵەواتی ئایدۆلۆژیا مۆدێرنەكانیشە، مەسەلەن لە سۆسیالیزم، هەر تۆتالیتاریەتی هەڵكڕاندو لە لیبرالیزمیش، هەر ئیستغلالكردنی ئازادی، بۆ دژایەتیكردنی خودی ئازادی!
- هەموو مەیدانێكی سیاسەت و فكرو ململانێ، زیاد لە ئاڕاستەیەكی تێدایە. تۆش بۆ هۆشیاریی، ئەبێ لانیكەم لە هەمان كاتا، هۆشیاربی بە دوو ئاڕاستە. خۆ هۆشیاربیت بە زیاتر، باشترە، بەڵام هەر هیچ نەبێ، ئەبێ بە جووت شەپۆلە پێچەوانەكان هۆشیاربیت و ئا لەمە كەمتر، ئەچێتە خانەی ناهۆشیارییەوە.
- لە كاتی ستەمی ڕاستەوخۆی شەپۆلی یەكەم و كەوتنی ماسكەكەیدا، ئا لەوێدا شەپۆلی دووەم زۆر مەترسیدارترە لە شەپۆلی یەكەم، چونكە هەم ماسكی هەیەو هەمیش كەشی عاتفی و وروژاندن لە بەرژەوەندی ئەوەو باشتر ئەتوانێ ماشێنی گەمژاندن لێخوڕێت. خومەینێ لەوێوە خۆی پیاكرد، كە خەڵك بەس شای ئەبینی، چاوێكی تریان نەبوو بۆ بینی ئاڕاستەیەكی تر!
- یەعنی هۆشیاری هەر ئەوەنیە ئاگابیت بە درۆی پارتی و یەكێتی، بەڵكو بە درۆی موعارەزەش. یەعنی لە دۆخی فەساددا، چاوێكت بخە سەر خودی فەسادو چاوكێكیشت بخە سەر پۆلیسەكانی ئەخلاق، چونكە عادەتەن لە دۆخی فەساددا، جەستەی ئەخلاق دوو چەقۆی پێوەیە، یەكێكیان هی فەسادەو بە سنگیەوەیەتی، دووەمیان هی توجاری ئەخلاقەو وا بە پشتییەوە.
- عەقڵی غەربی ئەگەرچی لە قەیراندایە، بەڵام ئەوە كێشە نیە، چونكە عەقڵەكە ڕەخنەییەو پێش خەڵكی تر، هەر خۆیان ڕەخنە لە فاشیزمی خۆیان ئەگرن. كێشەكە عەقڵی ئێمەیە كە مۆدێلی سەگوەڕییە. لەڕاستییدا بۆ هەستانەوەی مرۆڤی ئەم ناوچەیە، ئەبێ تەواوی سیستەمی پەروەردەو كایەی فیكری، بەس خەریكی ئەوەبن، چۆن (مۆدێلی فەیسەڵ قاسم) بگۆڕن بە مۆدێلێكی تر!
- عەقڵانیەت جۆر و ناوی زۆرە، عەقڵی ڕەخنەیی و عەقڵی زانستی و عەقڵی ئاینی و عەقڵی فەلسەفی و عەقڵی تەحلیلی.. ئەگەر عەقڵی ئێستای جیهانی ئیسلامییش ناوكی هەبێت، من ناوی ئەنێم (عەقڵییەتی فەیسەڵ قاسم) كە ئەمە ئەسفەلە سافیلینی عەقڵەو تەنانەت لە ئەشكەوتەكەی ئەفڵاتوونیش تاریكترە!
- ئاخر لە مۆدێلەكەی ئەفلاتووندا، ئارگۆمێنتەكە لە نێوان جەماعەتی ناوەوەو نەفەرێكدایە كە هاتۆتە دەرەوە، بەڵام سەگوەڕییەكەی فەیسەڵ، لە نێوان كۆمەڵێك جووت دژدایە، كە هەموویان لە ئەشكەوتەكەدان و هیچیان دەرەوەی نەدیوە. لە ئەشكەوتەكەی ئەفلاتووندا، ئەشكەوتنشینەكان كۆكن و زۆر مورتاحن بە وەهمەكانیان، بەڵام لە ئەشكەوتەكەی فەیسەڵدا، ئەشكەوتنشینەكان تێكڕا بەربوونەتە یەكتر لەسەر وەهمەكانیان!
- لە واقعدا دەسم ناچێتە كوشتنی قالۆنچەیەك و بە تاوانیشی ئەزانم، بەڵام مادام باسەكەمان باسی ڕەمزە، ئەگەر بە مەجاز نەفەرێك بكوژم، ئا ئەو فەیسەڵ قاسمەی قەناتی جەزیرەیە، چونكە ئەوە تەنیا نەفەرێك نیە، بەڵكو نیشانەیە بۆ مۆدێلێك لە عەقڵیەت و بۆ تایپێك لە ئینسان، كە دەیان و سەدان ساڵی پێویستە، بەس بۆ ئەوەی ببێتەوە بە عەقڵێكی سەلیم و بە مرۆڤێكی ماقوڵ.
- هەڵبەتە مەبەستم ئەوەنیە ئەو دەعبایە بیرمەندو فەیلەسوف بێت و عەقڵیەت و پارادایمێكی داهێنابێ، بەڵكو ئەوە جەهلێكی مێژوویی كەڵەكەبووە، كە لەو مۆدێلەدا گیرساوەتەوە شكڵی گرتووە. یەعنی ئەوە نەتیجەو كۆتاییە، نەك سەرەتاو داهێنان، ئەوە بنبەستی عەقڵ و كۆتایی پەیوەندییەو ئێمەش ئا لەوێداین.
- مرۆڤی ئەم ناوچەیە پێویستی بە حیوارە، حیوار ئەوەیە كە بیركردنەوەو ڕەخنەو ڕێزو گوێگرتن و هاوكاریی تێدایە، مۆدێلی فەیسەڵیش كوشتارگەی كوشتنی هەموو ئەوانەیە. بۆئەوەشی بەهارو شۆرشی ڕاستەقینە ڕووبدا، ئەبێ لەگەڵ وێنەی دیكتاتۆرەكاندا، وێنەی فەیسەڵیش بسوتێنرێ، بۆئەوەی چیتر ئینسانەكان ئاشت ببنەوەو بتوانن گفتوگۆبكەن و ڕێزی یەك بگرن و كاری پێكەوەیی بكەن، نەك وەحشی پەلاماردەری یەكتر بن.