راچڵەكین-

بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی ڕووبەڕووبونەوەی توند و تیژی دژی ژنان و خێزان دەڵێت:" لەگەڵ ستافی UNFPA ڕێككەوتین لەسەر (دانانی ئاپێكی تایبەت لەئێستادا سەرقاڵی دروستكردنی ئەو ئاپە-ین بۆ یارمەتیدانی ئەو كەسانەی كە لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە گێچەڵییان پێدەكرێت یان بێزار دەكرێن و كێشەیان بۆ دروست دەبێت." 

كوردۆ عومەر، سەبارەت بە كاریگەری تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان بەبەشی كوردی دەنگی ئەمریكای راگەیاندووە:" ئێمە ساڵانە بەشێوەیەكی ڕەسمی ڕاپۆرتی سەرجەم توندوتیژیەكانی كۆتایی ساڵ بڵاودەكەینەوە بەڵام ئێستا مانگانە لەسەر سایتەكەی خۆمان سەرجەم توندوتیژیەكانی هەرێم چ ئەوانەی لەلای ئێمە تۆماردەكرێن چ ئەوانەی لەوانەی لەلای پۆلیسن ئێمە خۆمان تۆماری دەكەین و بڵاوی دەكەینەوە، ئەوانەی تەنها لەسایتەكانی ئێمە بڵاودەكرێتەوە ڕەسمیە ئەگەرنا زۆرجار بەداخەوە هەندێك ڕێكخراو هەن ئامار بڵاودەكەنەوە زۆر دوورە لە ڕاستیەوە، بەداخەوە وەكو دەزانرێت لەم هەرێمەی ئێمە بەحوكمی ئەوەی هەم چەك لەهەموو ماڵێك هەیە هەم تەكنەلۆجیای تازە بەشێوەی ناڕاست زۆر بەكاردێت هەم بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو ئەم هەرێمەی ئێمە ململانێی شەڕی تێدا بووە، دەروونی تاكەكان دەرونێكی ئارام نییە بۆیە هەم پیاو زۆرجار لەلایەن كەسانی هاوڕەگەزی خۆیەوە دەكوژرێت هەم ژنانیش بەڵام دەكرێت بڵێین بەراورد بەساڵانی ڕابردوو كوشتنی ژنان لەسەر شەرەف زۆر زۆر كەمی كردووە بەڵام ئەم كوشتانەی كە لەسەر دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی بۆنموونە كەسێك تەقە دەكات ژنێك دەكوژێت یان پیاوێك دەكوژرێت یان خێزانێك دەستڕێژی لە یەكێك دەكات بەهۆی كێشەی كۆمەڵایەتیەوە ئەو حاڵەتانە هەیە بەڵام ئەوەی بوترێت لەسەر خودی شەرەفە ئەوە زۆر كەمی كردووە."

كوردۆ عومەر ڕوونیكردەوە، هۆكاری كەمبونەوەی كوشتنی ژنان بە بیانووی شەرەف بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە، لەو ڕووەوە وتی:" بەبۆچوونی ئێمە پەیوەندی بە دوو هۆكارەوە هەیە هۆكارێك كە یاساكە گۆڕدراوە كوشتن لەسەر شەرەف یان بیانوی شەرەف نەماوە، كوشتن هەر كوشتنە، ئێستاش لە یاسای عێراقی ئەگەر سەیربكرێت بەبیانوی شەرەف كەسەكە دەتوانێت خوشكی یان دایكی، یاخود ژنەكەی خۆی بكوژێت لەدوای چەند ساڵێك حوكمێكی سوك دەدرێت، بەڵام لە هەرێمی كوردستان كوشتن هەر كوشتنە ئەو كەسەی ژنێك بە پاساوی شەرەف بكوژێت حوكمی هەتا هەتایی دەدرێت هەتا ئێستاش ئەو كەسانە بەر هیچ لێخۆشبونێك ناكەون، بەڵام پێشتر ئەمانە حوكمەكەیان سوك بوو، كوشتن لەسەر شەرەف ئەمە بیانویەك بوو بە عەرەبی پێی دەڵێن (غسل العار) بۆ شوشتنەوەی شەرەفی خۆی ئاسایی بوو ئەگەر خوشك یان دایك یان كەسێكی خۆی بكوشتایە بەبیانوی شەرەف بەڵام ئێستا لە كوردستان لێخۆشبوون نایگرێتەوە و حوكمی هەتا هەتایش دەدرێت واتە كەسێك ئەگەر ژنێك بكوژێت خوشكی بێت یان دایكی بێت كەسێكی تر بێت ئەوە هۆكارێكە، دووەم، هەم بوونی ئەو بەڕێوەبەرایەتیانە (بەڕێوەبەرایەتییەكانی ڕوبەڕوبونەوەی توند و تیژی دژی ژنان و خێزان) وە وشیاربوونەوەی تاكیش ئەوانە كۆمەڵێك هۆكاری ترن."

سەبارەت بە دەستگیركردنی بكوژی ژنان، كوردۆ عومەر وتی:" دەكرێت بڵێین بكوژی ژنان لە 85% بەرەو سەرەوە دەستگیركراون واتە هیچ مەجالی تێدا نییە ئەو كەسەی بكوژنی ژن بێت و نەگیرێت، بەتایبەتی شوێنی دیاربێت بەڵام هەندێكجار تاوانبار هەیە دەچێتە وڵاتانی دراوسێ و یان شوێنی خۆی دەگوازێتەوە شارەكانی دیكە بەئاسانی پۆلیس نایدۆزێتەوە بۆنموونە یەكێك تاوانێك ئەنجام دەدات لە دهۆك دێتە هەولێر و لە هەولێر ئەنجامی دەدات و دێتە سلێمانی ئەوە هەتا دەدۆزرێنەوە زۆرە بەڵام خۆشبەختانە خەڵكیش چاوی كراوەتەوە، زۆرجار بە مەسیج شوێنی تاوانبارانمان بۆ دەنێرن."

" ئەو ماوەیە ئێمە داوامانكردووە لەسەرۆكی حكومەت لەگەڵ وەزیری ناوخۆ و كاك قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كە لیژنەیەكی هاوبەش پێك بێت لە هەموو شارەكان هەر كەسێك كە نەگیراوە دەبێت بە سزای خۆی بگات واتە شوێنیان بدۆزرێتەوە و وێنەیان بڵاوبكرێتەوە بۆئەوەی كە دەرباز نەبن."كوردۆ عومەر بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی ڕووبەڕووبونەوەی توند و تیژی دژی ژنان و خێزان وایوت"

كوردۆ عومەر، لە بەشێكی تری وتووێژەكەدا باسی لە كاریگەری تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان دەكات لەسەر گرفتەكانی خێزان و ژنان، لەو ڕووەوە دەڵێت:" دەكرێت بڵێین لە 75% بۆ سەرەوە زۆر لە كێشەكان و گیروگرفتەكانی ناو خێزان، ژنان، كچان تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و تەكنەلۆژیای تازەیە كە بەداخەوە چەكێكی كوشندەیە بۆ ژن و پیاوان، بەپێی ئەو كەسانەی كە سكاڵا تۆمار دەكەن لەلای ئێمە زۆری دەگەڕێتەوە سەرچاوەكەی وێنەیەكە یان ڤیدیۆیەكەیان پەیوەندیەكە یان وێنەیەكی ناشایستەی نیمچە ڕووتە چ پیاوەكە چ ژنەكە، زۆرجار تەلەفونی بێزاركردنە بەهۆی تەلەفونەوە ئەو كەسەی بێزار كردووە یان لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە بەڵێ زۆری توندوتیژییەكان پەیوەندی بەوەوە (تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان ) هەیە."

كوردۆ عومەر باسی لەوەكرد:" ئەگەر ڕێكخراوەكان هاوكارمان بن ئێمە لە دوولایەنەوە هەوڵمانداوە بۆ ڕوبەڕووبونەوەی ئەو توندوتیژییانەی لەڕێگای تۆڕەكۆمەڵایەتییەكانەوە دروست دەبن، یەكەم ڕاپۆرتێكمان داوەتە وەزیری ناوخۆ، سەرۆكایەتی حكومەت و كاك قوباد جێگری سەرۆكی حكومەت كۆبوونەوەیەكی پێكردین پێمان ڕاگەیاندن كە پێویستە بەشی تاوانە ئەلكترۆنیەكان لەو بەڕێوەبەرایەتیانە بكرێتەوە، ئەوە تاوانە چونكە كەسێك لەڕێگەی تەلەفوتەنەوە پارە وەردەگیرێت یان زۆرجاری وایە ئابڕوی دەبات یان دەبێتە هۆی جیابوونەوە و كوشتن چ بۆ پیاوان چ بۆ ژنان بۆیە داوامانكردووە پەلە بكرێت لە بەشی تاوانە ئەلكترۆنیەكان."

كوردۆ عومەر ئەوەشی وت:"دووەم ڕێگا، لەگەڵ ستافی UNFPA ڕێككەوتین لەسەر ئەو پرسە(دانانی ئاپێكی تایبەت) ئێستا ئەوان ئاپێك دادەنێن كە سێ بەش لەخۆدەگرێت، یەكێكیان پاراستنە ئەگەر كەسێك ڕووبەڕووی توندوتیژی بێتەوە دەتوانێت كۆدێكە لێی بدات بۆئەوەی ئاگاداری هێڵی 119 بكاتەوە، خاڵێكی تر ئەوەیە بەشێكی تێدا گفتوگۆیە خەڵك دەتوانێت گفتوگۆ لەگەڵ یەكتری بكات لەڕێگەی پرسیار و وەڵامەوە هەندێك كەسی ڕاوێژكاری بواری كۆمەڵایەتی و دەروونی و كەسانی یاسایی تێدایە، بەشێكی تێدایە بۆ دیارخستنی ئەو شوێنانەی كە مەبەستە وەكو نەخۆشخانەكانە، بەڕێوەبەرایەتیەكانە شوێنیان، پەیوەندی تەلەفونیان، سێ بەش لەخۆی دەگرێت ئێستا لەسەرەتای پرۆژەكەداین لەگەڵ UNFPA بەئومێدی ئەوەیە ئەو ئاپەش یارمەتی ئەو كەسانە بدات كە لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە گێچەڵییان پێدەكرێت یان بێزار دەكرێن و كێشەیان بۆ دروست دەبێت ئێستا لە قۆناغی دەستپێكردنی ئەو ئاپەین."

كوردۆ عومەر دەربارەی ئاپەكە ڕونیكردەوە:" ئاپەكە لە جۆرجیا و ئەرمینیا تاقیكراوەتەوە، ئاپەكە بەناوی (Safe you)، بەكارهێنەرەكە ناوی خۆی تۆمار دەكات، دواتر سێ ژمارە هەڵدەبژێرێت، یانی بۆ نمونە ژمارەی بەڕێوەبەرایەتی ڕوبەڕوبونەوەی توند و تیژی دژی ژنان و خێزان هەڵدەبژێرێت لەگەڵ بۆ نمونە دوو كەسی خۆی لەكاتی ڕوودانی تاوانەكە دوگمەیەكە لێی دەدات، دوگمەی help هەم ئەو دەنگە تۆمار دەبێت، ئەو گفتوگۆیە لەوكاتە دەكرێت وەكو بەڵگەیەك بەكاربێت هەم شوێنی تاوانەكەش نیشان دەدات هەم ئەو كەسەش دەتوانێت فریای بكەوێت بۆئەوەی ڕووبەڕووی توندوتیژی نەبێتەوە."

بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی ڕووبەڕووبونەوەی توند و تیژی دژی ژنان و خێزان ئاماژەی بە گرفتێكی یاسایی كردەوە كە دێتەبەردەم بەكارهێنانی ئەو (ئاپە) لەو ڕووەوە وتی "ئێمە لێرە كێشەیەكمان دێتەپێش دیارە بەئامادەبوونی بەشی زۆری وەزارەتەكان سێ دانیشتنمان كردووە لەناو وەزارەت و لەدەرەوەی وەزارەت كە چی بكرێت و چۆن بگونجێت لەگەڵ هی خۆمان ئەم ئاپە، ئێستاش بەهێڵی گەرم ئەو كێشەیەمان هەیە، بەپێی دەستوری عێراقی ناتوانرێت بەبێ ڕێپدانی دادوەر بچنە هیچ ماڵێك واتە ماڵێك بپشكنرێت بۆنموونە ژنێك لەو ماڵە توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت واتە تەلەفونێك دێت دەڵێت 119 فریام كەون ئەو ژنە لە تەنیشتمان توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت، ئێمە دەبێت پرسی دادوەر بكەین ئینجا بچین ماڵەكە چونكە بەبێ فەرمانی دادوەر ناتوانیین، داوامانكرد ئەگەر هاتوو یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ئێستا لەهەوڵی ئەوەداین بەهاوكاری ئەنجوومەنی باڵای خانمان،ئێمە، وەزارەتی كار، لایەنە پەیوەندیدارەكان كە ئەم یاسایە گۆڕانكاری بەسەردابێت."

كوردۆ عومەر وتیشی:" ئەم یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیە مافی گشتی تێدا نییە، ئێستا هێڵی گەرم هەیە، ساڵانە بەلانی كەمەوە 11 هەزار كەس لەو هێڵە گەرمانەوە پەیوەندی دەكەن بۆ هاوكاری دەروونی، یاسایی، كۆمەڵاتی، سكاڵا، بۆیە ئێستا خەریكین لە قۆناغی ئەوەین پەرلەمان لە گفتوگۆدایە چۆن ئەم یاسایە دووبارە هەموار بكرێتەوە یان یاسایەكی نوێ جێگای بگرێتەوە، بە ئومێدی ئەوەین ئەم یاسایەی دەردەچێت بتوانێت خزمەت بە ژنان بكات، بەڵام هەوڵدەدەین ئەو ئاپە چۆن هێڵی گەرمی 119بێبەرامبەرە ئەوەش بتوانیین مەسیجەكانی بێبەرامبەر بنێرێت ئەگەر وەزارەتی گواستنەوەی عێراق لەسەر ڕازی بێت."