هەندێكجار لەلایەن هەندێك كەسەوە گوێمان لێ دەبێت یان پێمان دەڵێن كە قوربانیكردن بەم ژمارەیە لە ئاژەڵان لە جەژنی قورباندا جۆرێكە لە قەڵاچۆكردنی ئاژەڵان. بێ ئاگا لەوەی كە راستییەكەی زانستیی و ژینگەیی هەیە لە پشت ئەم فەرمانە خوداییەوە.
خوای گەورە لە قورئاندا ناوی ژمارەیەكی زۆری لە گیانەوەران هێناوە لەبەر گرنگی رۆڵیان لە راگرتنی هاوسەنگی ژینگەییدا وەك: باڵندە و مێش و مێشولە و مێش هەنگ و مێرولە و سەگ و بەراز و شێر و گوێدرێژ و ئەسپ و قەڵەڕەش و هود هود و جاڵجاڵۆكە و كولە و مار و نەهەنگ و مانگا و گۆلك و مەڕ و بزن و وشتر و زۆری دیكە.
هەروەها خوای گەورە لە قورئاندا ئاماژە بۆ ئەو راستییەش دەكات كە گیانەوەرانی سەر زەوی و باڵندەكانی ئاسمان بە كارەكانیان رۆڵیان هەیە لە پاراستنی ژینگەدا و خوای گەورە لە زۆرێك لەو نیعمەتانەشدا كە بە مرۆڤی داوە بە گیانەوەرانیشی داوە لەبەر ئەوەی گیانەوەران بە كارو رەفتارەكانیان رۆڵێكی جوان و گەورەیان هەیە لە ڕاگرتنی هاوسەنگی ژینگەیدا. بۆیە هەر لەبەر ئەمەشە كە ئافرەتێك دەچێتە دۆزەخەوەو لەسەر كوشتنی پشیلەیەك و ئافرەتێكی گوناهباریش لێخۆشبونی خوای گەورە بە دەست دەهێنێت لەبەر ئەوەی ژیانی سەگێكی تینوو رزگار دەكات.
هەر لەبەر ئەمەشە پێغەمبەر (د.خ) داوا دەكات لە شەڕیشدا داری بەردار نەبڕنەوە و ئاوەدانیی وێران نەكرێت و بۆ خواردنیش نەبێت مەڕ و ماڵات بەبێ هۆ نەكوژرێتەوە.
بۆیە دەتوانین بڵێین كە ئاژەڵان لە ڕوانگەی ئاینییەوە ئەم مافانەیان هەیە:
1. بەزەیی پێداهاتنەوە تەنانەت لە كاتی سەربڕینیشدا.
2. حەرامكردنی كوشتنی ئاژەڵ بەبێ مەبەست.
3. حەرامكردنی ئازاردانی ئاژەڵ.
4. حەرامكردنی ماندووكردنی ئاژەڵ.
5. قەدەغەكردنی زیندانیكردنی ئاژەڵ.
6. قەدەغەكردنی برسیكردنی ئاژەڵ.
7. رێزگرتن لە هەستی ئاژەڵ (نابێت چەقۆ پیشانی ئاژەڵ بدرێت).
بەڵام زۆر جار ئەم پرسیارە دەكرێت: ئایا قوربانیكردن بە ئاژەڵ لە ناوبردنیان نییە؟ كاتێك خوای گەورە لە قورئاندا دەفەرمووێت (فصل لربك وانحر) كوثر.
لە وەڵامدا و بەپشتبەستن بە زانستی نوێ و بە ئامارەكانی دەزگا نێودەوڵەتییە پەیوەندیدارەكان دەڵێین:
قوربانیكردن بە ئاژەڵی وەك وشتر و مانگا و مەڕ و بزن، لە رۆژانی جەژنی قورباندا وەك لە قورئان و سوننەتدا هاتووە، دەبێتە هۆی ڕاگرنتی هاوسەنگی نێوان گازەكان، چونكە وەك لە ئامارەكانی رێكخراوی (ئێف ئەی ئۆ) (فاو)دا هاتووە ئاژەڵان بەرپرسن لە دەردانی (١٨%)ی بڕی ئەو گازانەی كە پلەی گەرما بەرز دەكەنەوە، وەك گازی میسان (سی ئێج فۆر) و كاربۆن دای ئۆكساید بۆ بە قوربانیكردن بەم چوار جۆرەی ئاژەڵ بڕی گازی میسان و كاربۆن دای ئۆكسید كەم دەكات و بڕی گازی ئۆكسجین زیاد دەكات.
گازی میسان (CH4) كە لە ئەنجامی كرداری سوتاندن و پرۆسەی شیكردنەوەی بەكتریای توخمە ئەندامیەكانییەوە لە شوێنی ژێرخاكنانی زبڵ و خاشاكەوە دێتە ئاراوە.
(ئەو گازی (میسان)ـەی كە لە رێگەی مانگا و وڵاخی بەرزە و مەڕوماڵاتەوە دەردەچێت و ساڵانەش نزیكەی (٦٠٠) ملیۆن تۆنەو بەرز دەبێتەوە نێو بەرگی هەوا، یەكێك لە سەرەكیترین هۆكارەكانی دیاردەی قەییسبوونی گەرما، بۆیە ئەگەر بتوانین سنورێك بۆ كەمكردنەوەی دابنێین ئەوسا دەتوانین گۆڕانكارییەكی خێراتر ئەنجام بدەین لەو گۆڕانكارییەی كە لە رێگەی دابەزاندنی گازی دوانە ئۆكسیدی كاربۆنەوە بە دەستی دەهێنین).
بەپێی توێژینەوەكانیش دەركەوتوە كە بڕی گازی میسان لە هەوادا بە رێژەی (١٥٠%) زیادی كردووە لە ساڵی (١٧٥٠)وە تا ئێستا.
ئەوەش راستە كە جیاوازیی هەیە لە نێوان كاریگەریی هەر یەك لە گازی میسان و گاز دوانە ئۆكسیدی كاربۆن لە رووی:
یەكەم: گازی دوانە ئۆكسیدی كاربۆن لە (٧٠%)ی قەبارەی ئەو گازانە پێكدێنێت كە دەبێتە هۆی دیاردەی قەتیسبووونی گەرما، لە كاتێكدا گازی میسان (٢٣%) پێكدێنێت.
دووەم: توانای گازی مسیان بۆ گڵدانەوەی گەرما لە نێوان بەرگەهەوای زەویدا (٢٣) جار زیاترە لە توانای گازی دوانە ئۆكسیدی كاربۆن.
سێییەم: گازی میسان بۆ ماوەی (٨) ساڵ لە بەرگەهەوادا دەمێنێتەوە لە كاتێكدا گازی دوانە ئۆكسیدی كاربۆن بۆ ماوەی زیاتر لە (١٠٠) ساڵ دەمێنێتەوە.
لە ساڵی (٢٠٠٢)دا مانگا و مەڕ و ماڵات نزیكەی (٢،٣) بلیۆن تۆن گازی دوانە ئۆكسیدی كاربۆن و نزیكەی (١٠٤) ملیۆن تۆن گازی میسانی خستۆتە هەواوە.
تەنها لە فەرەنسادا گازی میسانی دەرچوو لە رێگەی دەمی ئاژەڵەوە نزیكەی (٢٦) ملیۆن تۆن بووە و لە رێگەی پاشەرۆشیانەوە نزیكەی (١٢) ملیۆن تۆن بووە.
بۆیە هەتا بەرهەمێنانی یەك كیلۆگرام لە گۆشتی مانگا نزیكەی (١٣ تا ٣٠) كیلۆگرام لە گازی میسان دەچێتە هەواوە.
ئەمڕۆ بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی كشتوكاڵ و خۆراكی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان (فاو) ژمارەی ئەم چوار جۆرە لە ئاژەڵەكان بەم شێوەیەیە:
یەكەم/مانگا :
لە جیهاندا ژمارەی مانگا نزیكەی ١ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن سەرە كە:
٢٨% لە هیندستانە كە هیندییەكان نایخۆن و سەری نابڕن.
٢٠٠ ملیۆن سەر لە بەرازیلە.
١٦٥ ملیۆن سەر لە ئەمریكایە.
١١٠ ملیۆن سەر لە چینە.
دووەم/مەڕ:
لە جیهاندا مەڕ نزیكەی ٢ ملیار سەرە كە ٢٢% ی لە وڵاتی نیوزلەندایە.
سێیەم/ بزن:
لە جیهاندا ژمارەی بزن دەگاتە نزیكەی ١ ملیار سەر كە لە ٣٠% ی لەوڵاتی چینە.
چوارەم/ وشتر:
لە جیهاندا ژمارەی وشترەكان نزیكەی ٢٠ ملیۆن وشترە كە ٧٠% ی لە وڵاتە عەرەبییەكانی ئاسیا و ئەفریقایە.
لێرەدا كە لە پرۆسەی قوربانیكردن بەو چوار جۆرە ئاژەڵە موعجیزەیەكی گەورە هەیە كە بریتییە لە كەمكردنەوەی بڕی گازەكانی دوانە ئۆكسیدی كاربۆن و میسان، وێڕای زۆر سودی كۆمەڵایەتیی و ئابووریی دیكە.
ئەمەش لە بەر ئەوەی ژمارەی ئاژەڵەكان ساڵانە لە زیادبووندان بەم پرۆسەیەش جۆرێك لە هاوسەنگی دەگەرێتەوە بۆ بڕی ئەو گازانەی كە زیان بە ژینگە و بەرگەهەوا دەگەیەنن.
عەبدولڕەحمان سدیق- سەرۆكی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگەی هەرێم