راچڵەكین-

دوای پێكهێنانی حكوومەتی عێراق لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی 2022، حكومەتی ھەرێمی كوردستان بە ناردنی شاند لە دوای شاند بۆ بەغدا، ھەوڵەكانی چڕتر كردووەتەوە بۆ ئەوەی كێشە كەڵەكەبووەكانی لەگەڵ حكوومەتی عیراق چارەسەر بكات كە بریتییە لە شایستە داراییەكانی ھەرێمی كوردستان لە بوودجەی فیدراڵی، ئامادەكردنی پڕۆژەیاسای نەوت و غازی فیدراڵیی، جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور و دەستەبەركردنی مافە داراییەكانی پێشمەرگە.

لە دوای 2003ەوە تا ئێستا، چەندین كێشە لە نێوان ھەولێر و بەغدا كەڵەكەبوون كە بە كێشە ھەڵپەسێردراوەكان ناو دەبرێن، لەوانە جێگیركردنی شایستە داراییەكانی ھەرێمی كوردستان لە بوودجەی فیدراڵییدا، ئامادەكردنی پڕۆژەیاسای نەوت و غازی فیدراڵی و جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور و دەستەبەركردنی مافە داراییەكانی پێشمەرگە.

لایەنە كوردییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە دەركردنی یاسای نەوت و غاز لە عیراق، زۆرێك لە كێشەكانی نێوان ھەولێر و بەغدا چارەسەر دەكات، بۆیە ئێستا كاتێكی گونجاوە بۆ دەركردنی یاساكە و پەسەندكردنی لەلایەن ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق.

لە دەستووری عیراقدا هاتووە كە، نەوت بە ھاوبەشی لەنێوان ھەولێر و بەغدا دەردەھێندرێت، بەڵام حكومەتەكانی پێشووی عیراق، بەھۆی وشەی "بە ھاوبەشی"، دەركردنی یاساكەیان ڕەتكردەوە، چونكە لەگەڵ ئەوەدا نەبوون، ھەرێمی كوردستان لەو دۆسییە بەشداری پێ بكەن، بەڵام ئێستا دەرفەتێكی باش بۆ ھەولێر و بەغدا رەخساوە بۆ دەركردنی ئەو یاسایانەی كە پاڵپشتی لە ھاوبەشیی ھەردوولا دەكەن، بە تایبەتیش كە حكومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی، بە رێككەوتنی سیاسیی نێوان شیعە، سوننە و ژمارەیەك لە لایەنە كوردییەكان لە مانگی 10ی تشرینی یەكەمی ساڵی 2022 پێكھێنراوە.

لە ماوەكانی رابردوودا، حكومەتی ھەرێمی كوردستان، بەڕێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عیراق، توانی شایستە داراییەكانی ھەرێمی كوردستان لە بوودجەی فیدراڵییدا بچەسپێنێت و لەئیستادا ھەوڵی چارەسەركردنی پرسی نەوت و غاز دەدات لەگەڵ حكوومەتی فیدراڵییدا.

ھاوكات كێشەی نێوان ھەولێر و بەغدا لە بارەی دۆسیەی نەوت و غاز زیاتر لەو كاتەدا زەقبووە كاتێك لە رۆژی 15ی شوباتی 2022 دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا كە یاسای نەوت و غازی ھەرێمی كوردستان نا دەستوورییە و پێویستە ھەڵبوەشێندرێتەوە، چونكە بڕیاری دەرھێنان و فرۆشتنی نەوتی ھەرێمی كوردستان پێچەوانەی ماددەكانی 110، 111، 112، 115، 121 و 130ی دەستوورە، ھەروەھا حكوومەتی عیراقیش، وەزارەتی نەوت و دیوانی چاودێری دارایی عێراقی پابەند كرد كە چاودێری تەواوی گرێبەستەكانی فرۆشتنی نەوت و گاز بكەن.

ھاوكات رۆژی 25ی ئادار، دادگای ناوبژیوانی پاریس لەسەر سكاڵایەكی حكوومەتی حەیدەر عەبادی كە لە ساڵی 2015 دا تۆماركرابوو، بڕیاری دا كە ھەرێمی كوردستان بەبێ رەزامەندی بەغدا ناتوانێت نەوت بفرۆشرێت و دوای بڕیارەكەش ھەناردەی نەوتی ھەرێمی كوردستان راگیرا.

دوای بڕیارەكەی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی لە پاریس، وەزارەتی نەوتی عێراق داوای لەو كۆمپانیا نەوتییانەی كە لە ھەرێمی كوردستان كار دەكەن كرد كە لە میانی سێ رۆژدا، عەمبارەكان پڕ بكەن و كارەكانیان رابگرن.

ھەروەھا دوای بڕیارەكەی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی، حكومەتی عیراق و حكومەتی ھەرێمی كوردستان لەسەر میكانیزمێكی نوێی فرۆشتنی نەوتی ھەرێمی كوردستان رێككەوتن.

بەپێی رێككەوتنەكە، كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عیراق (SOMO) نەوتی ھەرێمی كوردستان دەفرۆشێت، داھاتەكەشی لە ھەژمارێكی بانكی دادەنرێت.

ھەروەھا ھەولێر و بەغدا لیژنەیەكی ھاوبەشیان پێكھێنا بۆ ھەناردەكردنەوەی نەوتی ھەرێمی كوردستان كە سەرۆكوەزیرانی عیراق، محەمەد شیاع سودانی سەرۆكایەتی دەكات، بەڵام تا ئیستا ھەناردەكردنەوەی نەوتی ھەرێم دەستیپێنەكردووەتەوە.

ماوەی پێنج مانگە ھەناردەی نەوتی كوردستان راگیراوە، بەپێی زانیارییەكان، زیانەكانی راگرتنی نەوتی كوردستان لەوە ماوەیەدا زیاتر لە دوو ملیار بووە.

رۆژی 31ی تەمووز، شاندێكی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی ھەرێمی كوردستان گەیشتە بەغدا و ئەمڕۆ چوارشەممە 2ی ئاب، بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی ئامادەكردنی رەشنووسی یاسای نەوت و غاز لەگەڵ شاندی وەزارەتی نەوتی فیدراڵیی كۆبووەیەوە.

كۆبوونەوەكە بەسەرۆكایەتیی سەرۆكوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی بەڕێوەچوو كە تیایدا ژمارەیەك لە سەركردەی لایەنە سیاسییەكان، وەزیرانی دەرەوە، نەوت و پیشەسازی، نوێنەرانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی ھەرێمی كوردستان و ژمارەیەكی دیكە لە راوێژكاران و شارەزایانی تەكنیكی و یاسایی تیایدا ئامادەی بوون.

لە كۆبوونەوەكەدا، دوایین ھەوڵەكان بۆ ئامادەكردنی رەوشنووسی یاسای نەوت و غاز و وردەكاریی و ماددەكانی نێو رەشنووسی یاساكە تاوتوێ كراوە، ھەروەھا كاری لیژنە تەكنیكی و یاساكان لەسەر ئامادەكردنی یاساكە خراوەتە بەرباس و لەوبارەیەوە جەخت كراوەتە لەسەر ئەوەی كە گرنگە یاساكە لە زووترین كاتدا ئامادە بكرێت، بۆ ئەوەی لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق پەسەند بكرێت و دواتر رەوانەی ئەنجوومەنی نوێنەران بكرێت تا پەسەند بكرێت.

هەروەها لە كۆبوونەوكەدا، سەرۆكوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی پرۆژیاسای نەوت و غاز، بە یەكێك لە یاسا سەرەكیی و گرنگەكان ناوبردووە و رایگەیاندووە كە ساڵانێكە یاسای نەوت و غاز بەھۆی ئەوەی نەتوانراوە دەربكرێت بووەتە كێشەی ھەڵپەسێردرا و بە پێویستی زانیوە بە زووترین كات یاساكە دەربكرێت، بۆ ئەوەی ھەمووان سوود لە سامانە سروشتییەكان وەرگرن.

بە بۆچوونی محەمەد شیاع سوودانی، بە دەركردنی یاسای نەوت و غاز، زۆرێك لە كێشە ھەڵپەسێردراوەكان چارەسەر دەكرێن و رایگەیاندووە كە دەركردنی یاساكە، بەشێكە لە پابەندییەكانی كارنامەی حكوومەتەكەی كە لەلایەن ئەنجوومەنی نوێنەرانەوە دەنگی لەسەر دراوە كە تیایدا بنەما دەستوورییەكان لەبەرچاو دەگرێت، بەشێوەیەك كە گرەنتی دابەشكردنی دادپەروەرانەی سامانی نەوت بكات.

سەرۆكوەزیرانی عێراق لە كۆبوونەوەكەدا، داوای كردووە كە لیژنەیەكی وەزاری پێكبھێندرێت، بە ئامانجی سەرپەرشتیكردنی گفتوگۆ تەكنیكییەكانی نێوان وەزارەتی نەوتی فیدراڵیی و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لە ھەرێم، ھەروەھا داوای لە پارێزگارانی پارێزگا بەرھەمھێنەرە نەوتییەكانی بەسرە، میسان، كەركووك، زیقار و بەڕێوەبەرانی گشتیی كۆمپانیاكانی نەوت سەربە حكوومەتی كردووە كە لە گفتوگۆكانی تایبەت بە ئامادەكردنی پرۆژەیاساكە ئامادەبن.

عیراق كە ئەندامە لە رێكخراوی وڵاتانی ھەرنادەكاری نەوت (OPEC) لە دوای سعوودیە، بە دووەم گەورە بەرھەمھێنەری نەوتی خاو ھەژمار دەكرێت كە رۆژانە تێكڕا چوار ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار بەرمیل بەرھەم دەھێنێت، بەڵام تا ئێستا یاسای نەوت و غازی نییە، بە درێژایی خولەكانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ھەوڵ دراوە ئەو یاسایە دەربكرێت، بەڵام بەھۆی ناكۆكییە سیاسییەكانەوە دەرنەكراوە.