جه‌مال ئارێز
خوێندنەوە و دیدگای میدیاكانی هەرێم هەریەكە و بە ئاراستەیەك كار لەسەر رووداوە ناوخۆیی و ئیقلیمی و دەرەكییەكان دەكەن، بەجۆرێك ئەوەی بۆ میدیای (ئەلف) گرنگە و قسەو باسی لەبارەوە دەكرێت، لە میدیای (بێ) یان باس ناكرێت یان دوا هەواڵە، بەپێچەوانەشەوە هەندێك هەواڵ و رووداو لە كۆنگۆ و چاد و نەیجەر روودەدەن، هەندێك لە میدیاكانی لای خۆمان راپۆرتی لەسەر ئامادە دەكەن و ترش و خوێی دەكەن و دەیبەستنەوە بە گرفتی ناوخۆیی هەرێمەوە، چونكە سیاسەت و پەیامی ئەو میدیایە یان ئەو جۆرە میدیایانە وادەخوازێت.
میدیا و دادگاو دامەزراوەی دادوەریی
لە چەند رۆژی رابردوودا لەبەشێك لە میدیاكانەوە گوێبیستی حیكایەتێك بووین كە بریتی بوو لە دەستگیركردنی مامۆستایەكی گەنجی تەمەن 30 ساڵ لەسەر تاوانێكی كوشتن كە وەك لەمیدیاكانەوە باسی لێوەكرا، ئەو تاوانە كاتێك كراوە كە ئەو مامۆستایە تەمەنی تەنها شەش ساڵ بووە، هۆكاری سەرەكیش بەوتەی میدیاكان لێكچوونی ناوی سیانیی بكوژەكە و ئەم كەسە بێتاوانە بووە، بەڵام سەرەڕای روونبوونەوەی راستییەكەش ئەو گەنجە نزیكەی هەشت رۆژ لە زینداندا دەستبەسەر بووە.
ئەوەی سەیربوو لە رووماڵكردنی میدیایی ئەم رووداوەدا بریتییە لە:
-بۆچی میدیاكان لە رووماڵەكاندا رای دادوەر یان لێكۆڵەرەوەیان لە كەیسەكەدا وەرنەگرت؟ ئامادە نەبووە لێدوان بدات بۆ میدیاكان؟ بەڵام خۆ دەكرا پارێزەرانی تۆمەتباركراو لەڕێی كەناڵە یاساییەكانەوە بەشوێن كەیسەكەدا بڕۆیشتنایە و بابەتەكەیان بوروژاندایە و رای گشتیان بۆ هەڵخڕاندایە.
بێگومان زۆر رووداوی لەو جۆرە لە مێژووی دادگاكاندا لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش بیستراوە كە خەڵك هەبووە چەند ساڵێك زیندانی بووە بەتۆمەتێك، بەڵام دوای دەركەوتنی راستییەكان ئازادكراوە، بەڵام ئەم رووداوە جیاوازە بەپێی وتەی تۆمەتباركراوەكەو بەگوێرەی راگەیاندنەكانیش، چونكە زۆرجار تاوان بەجۆرێك و بە تەكنیكێك دەكرێت كە كەسی تاوانكار یان دەیەوێت شوێن دەستی خۆی لە تاوانەكەدا ون بكات، یان هەر بەمەبەست سیناریۆكە بەجۆرێك دادەڕێژێت كە كەسێكی دیاریكراو تێیدا تاوانباربكرێت بەجۆرێك هەموو ئاماژەكان گەواهی ئەوە بدەن كە ئەو كەسە ئەو تاوانەی كردووە.
بەڵام ئەوەی لەم كەیسەدا باس دەكرێت لە میدیاكانەوە جیاوازە و تەنیا گرفتەكە (ناوی سیانییە)، بۆیە من لەوە سەرم سوڕماوە لەم وڵاتەی ئێمەدا جگە لە پێناسی باری شارستانی، رەگەزنامەی عیراقی، كارتی زانیاری، كارتی نیشتمانی، ناسنامەی فەرمانگە یان سەندیكای پیشەیی و لەهەمووشی گرنگتر كۆدی ئاسایش هەیە بەتایبەتی وەك دەوترێت كەسەكە چووە بۆ نوێكردنەوەی پاسپۆرت، باشە گریمان ناوی سیانییەكەیان لەگەڵ تاوانباری سەرەكی چوونیەك بوو، ئەدی ناوی دایكیان؟ ئەدی ساڵی لەدایكبوونیان؟ ئەدی ژمارەی تۆمار و لاپەڕەیان؟
ئێستا وەك دەوترێت كەسەكە ئازادكراوە، بەڵام لەڕووی قەرەبووی دەروونی و كەسێتییەوە چی بۆ دەكرێت؟ ئایا دادگای پێداچوونەوە و داواكاری گشتی چی لەبارەی ئەو دادوەرو لێكۆڵەرەوە دەڵێت؟ ئەی نابێت میدیا و رای گشتی و پەرلەمانتارانی لیژنەكانی یاسایی، كاروباری ناوخۆ، مافی مرۆڤ بەدواداچوونی زیاتر بكەن لەكاتێكدا وەك دەوترێت كەسوكاری قوربانییەكە (كوژراوەكەی بەرلە 24 ساڵ لەمەوبەر) گەواهییان بۆ بێتاوانی ئەم مامۆستایە داوە؟ ئاخۆ ئەم كەیسە هەروا بەسانایی تێدەپەڕێت؟
رووداوەكانی عیراق و میدیاكانی هەرێم
سەبارەت بە خۆپیشاندان و رووداوەكانی بەغدا و باشووری عیراق هەندێك لێدوان لەم یان ئەو پەرلەمانتاری عیراقەوە دەدرێت كە لە میدیای كوردیدا زۆر گەورە دەكرێتەوە بەجۆرێك وەك ئەوەی ئەو پەرلەمانتارە ئامرو ناهی هەموو عیراق بێت و ئیدی قسەی ئەو كەسە دەكرێتە سەنەد كە هەر ئێستانا كەمێكی دیكە عیراق هەرچی هێزی هەیە دەیهێنێت و هەرێمی كوردستان داگیر دەكات، یان ئیدی لەم مانگەوە دووبارە مووچەی هەرێم دەبڕدرێت.
گرفت لەوەدا نییە كە هەمووان ئێستا دەزانین مەسەلەی سۆشیال میدیا و سایتە لاوەكییەكان بابەتێكە كە بڕاوەتەوە و راوی كلیك و كۆمێنت دەكەن لەپێناوی ئاكتیڤبوونی خۆیاندا، بەڵام گرفتەكە ئەوەیە كە بەشێك لە میدیا موعتەبەرەكان كەوتوونەتە ژێر هەژموونی ئەو هەڵمەتەی سۆشیال میدیاوەو بەهەمان نەفەسەوە قسە دەكەن.
بەپێچەوانەشەوە هەندێك میدیا بەوێرانەبوونی عیراقی كردووەتە دەرفەتێكی زێڕین لە خەڵكی كوردستان و بەجۆرێك تەرویج بۆ دۆخەكە دەكات كە ئەمەی ئێستا روودەدات بەواتای هەڵوەشانەوە و سێ پارچەبوونی عیراق و دروستبوونی دەوڵەتی كوردستانی سەربەخۆیە، كە راستییەكەی نە ئەمیانەو نە ئەویان، بەڵام گرفتەكە ئەوەیە میدیا سەنگینەكان لەلایەك نایانەوێت پێش رووداوەكان بكەون و لێدوانی كەسانی (نەكرە) بكەنە سەنەد و لەلایەكی دیكەشەوە نایانەوێت بەبێ بەڵگەی بەرجەستە خەڵك بخەنە ترس و دڵەڕاوكێوە، بەڵام ئەم جۆرە سیاسەتە میدیاییەش نابێت هێندە شەرمنانە بێت كە ببێتە مایەی سنگ دەرپەڕاندن و سەنگ بەخشین بە میدیای فڕوفیشاڵ و كاسبكار بە هەست و دەروون و ئەعسابی هاووڵاتییانەوە. بەڵكو دەبێت بەجۆرێك ئەو میدیا سەنگین و بەرپرسانە رووماڵی رووداوەكان بكەن كە بتوانن لەنێوان بەهەشت و دۆزەخی ئەو جۆرە كەناڵە بازرگانییانەدا مەودایەك بۆ هاووڵاتیان بدۆزنەوە تا دەرونیان ئارام بێت و لێیەوە وێنەكان بە روونی ببینن.
یەكێك لەو هەنگاوانەش كە پێویستە لە رووماڵی كەناڵە سەنگینەكاندا بكرێت، هەڵماڵینی رووی راستەقینەی ئەو كەسانەیە كە لێدوانی گەورە و هەڕەشە ئامێز لە دژی هەرێمی كوردستان دەدەن و ئاشكراكردنی پڕۆفایلیان و دۆسێی گەندەڵییەكانیان و ئەو بەدەرخستنی ئەجێندای سیاسیان و ئەو كانییەی ئاوی لێ دەخۆنەوە، بەمەش وەك ئەركێكی میدیایی پڕۆفیشناڵانە هەم رووداوو لێدوانەكان ناكەن بەژێر لێوەوەو هەم هاووڵاتیانیش ماهییەت و سەنگی ئەو كەسانە دەزانن و دەناسن كە بە خەیاڵی دووبارە هەڵبژاردنەوەیان هەستی شۆڤێنیستی و مەزهەبگەرایی عیراقییەكان دەبزوێنن.
لەبابەتێكی پێشتر‌و لە شرۆڤەی دۆخی عیراقدا، چەند رۆژێك لەمەوبەر ئاماژەمان بەوەدابوو كە چۆن ناكۆكیی لایەنە سیاسییە عیراقییەكان و سەنگەربەندییەكانیان ئاشكرابووە، بەهەمان شێوە سەنگەربەندیی سنووری ئەجێندای خۆپیشاندەران و مانگرانی ساحەی تەحریری بەغدا و شارەكانی دیكەی عیراقیش روون بۆتەوە، بەجۆرێك بەشێكیان هێشتا دروشمەكانیان لە چواردەوری چاكسازیی دارایی و كارگێڕیی و سیاسیدا دەخولێتەوە، بەڵام هەندێكیان ئاستی داواكاریی و دروشمەكانیان گەیاندۆتە رووخانی سیستمی سیاسی.
ئەوەی ئەم هەفتەیە روویدا سەلمێنەری ئەو تێڕوانینە بوو كە باسمانكرد، وەك دەبینین لەدوای ئەوەی د.بەرهەم ئەحمەد ساڵح محەمەد تۆفیق عەلاوی- راسپارد بۆ پێكهێنانی كابینەی ئینتیقالی، ئەو دابەشبوونەی خۆپیشاندەران بەئاشكرا دەركەوت، جگە لەوەش كوتلەی سائیرون یان روونتر بڵێین رەوتی سەدر لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا چەندین جار هەڵوێستیان گۆڕی، جارێك داوای خۆپیشاندانی ملیۆنی دەكات، جارێك لایەنگرانی لە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان دەكێشێتەوە، دوای ئەوەش كە هەندێكیان جیابوونەوەیان لە رەوتەكە راگەیاند، دووبارە بەناوی پاراستنی شێوازی ئاشتیانەی خۆپیشاندانەوە دەچێتەوە ناو خۆپیشاندانەكە، دوای دیاریكردن و راسپاردنی عەلاوی-ش بۆ پێكهێنانی كابینە، سەرەڕای پشتیوانی لەو راسپاردنە، داواش لە هێزە ئەمنییەكان دەكات تا ئەوانە سزابدەن كە رێگە سەرەكییەكانی هاتوچۆ دەگرن و رێگریی لە دەوامی خوێندنگەو فەرمانگەكان دەكەن، كە ئەمە رێك پێچەوانەی دواكارییەكانی ئەو رەوتە و سەركردەكەیەتی لەسەرەتای خۆپیشاندانەكاندا.
ئەركی میدیای خۆماڵییە بەشوێن ئەو تاڵە دەزووەدا بچێت كە هۆكاری گۆڕینی هەڵوێستی سەدر و رەوتەكەی چییە؟ لەكاتێكدا پێشتر هەر كاندیدێكی رەت دەكردەوە كە لەلایەن فراكسیۆنەكانی نوێنەرانەوە ناوزەد بكرێت و رایدەگەیاند كە دەبێت سندوقی هەڵبژاردن لە گۆڕەپانەكانی مانگرتن دابنرێت و كەسێك ناوزەدبكرێت بۆ راسپاردنی بە پێكهێنانی حكومەت كە پێشتر تاقی نەكرابێتەوە، دەبێت ئێستا ئەو گۆڕانكارییە كتوپڕە چی بێت كە بەسەر تێڕوانینی ئەو رەوتەدا هاتووە سەبارەت بەم كاندیدە نوێیە؟ لەكاتێكدا عەلاوی دوو خوول ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بووەو ماوەیەكیش وەزیری گواستنەوەو گەیاندن بووە؟ جگە لەوەش وەك دەوترێت ئێستا سەربە فراكسیۆنی (بینا)یە و ئامۆزای ئەیاد عەلاوی یەكەم سەرۆك وەزیرانی دوای رووخانی رژێمی بەعسە كە یەكەم شەڕی سوپای مەهدی لەگەڵ ئەو حكومەتەدا بوو، بەڵام دەبێت نهێنیی ئەو پشتیوانییەی سەدر چی بێت بۆ ناوبراو؟
خەلیفە حەفتەری رابردوو و ئێستا
میدیاكانی ئێمە لەزۆر بابەتی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیدا بەبێ زانیاریی و باكگراوندی مێژوویی بابەتەكان بەناو دەكەون و هەندێكیان خەلیفە حەفتەر دەكەنە چێ جیڤارا و هەندێكیش دەیكەنە شەیتان، بەپێچەوانەشەوە هەندێك بەشان و شەوكەتی فائیز مستەفا سەراجدا هەڵدەڵێن و هەندێكیش بەپێچەوانەوە.
ئەم حەفتەرەی ئێستا دژی لەشكركێشیی توركیا وەستاوەتەوە، ئەمە لەچاوی میدیای كوردییەوە گەورە نیشاندەدرێت، لەكاتێكدا ناوبراو یەكێك بووە لە فەرماندەكانی سوپای لیبیا و لەساڵی 1987دا لەبنكەی دوم- لەچاد فەرماندەی حەوت هەزار سەربازی لیبیا بوو، بەڵام لەجەنگی نێوان لیبیا و چاددا كە لەساڵی 1983 تا 1987ی خایاند بەدیلگیرا و هەر لەو سەردەمەدا بەهەزاران سەربازی وڵاتەكەیی بە گورگانخوادن داو دواتریش دەركەوت لەگەڵ حسێن هێبری سەرۆكی چاددا لە پەیوەندیدا بووە و داوایكردووە دیداری لەگەڵ هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سەربە ئیخوان موسلیمین بۆ رێكبخات، بەڵام ئێستا بەناوی سوپای نیشتمانییەوە دەجەنگێت، هەرچی سەراجیشە بەهۆی ناكۆكی لەگەڵ قەزافی چەند ساڵێك ئاوارەی توركیا و چەند وڵاتێكی عەرەبی و ئەوروپایی بووەو ئێستا بەناوی حكومەتی شەرعییەوە پەلكێشی هێزی بێگانە دەكات بۆ سەر خاكی وڵاتەكەی. واتە بۆ میدیای كوردی هەردووكیان دوو رووی یەك دراون، تەنیا بابەتێك كە هەیە ئەو وڵاتەی سەراج پەلكێشی دەكات توركیایە، بۆیە ئەركی میدیای بەرپرس و سەنگینە لەم بابەتانەدا بەرچاوڕوونی بداتە هاووڵاتیی خۆی تا بە پێوەری دوژمنی دوژمنم دۆستمە هەڵنەخەڵەتێت، چونكە هاووڵاتیی كورد و بەتایبەت ئەوانەی ئالودەی میدیا‌و هەواڵن و خۆیان تاقەتی بەدواداچوونیان نییە، زۆر دەكەونە ژێر كاریگەریی میدیاوەو بەشێك لە میدیاكانیش وەك ئاماژەمان پێكرد مێژوو و راستییەكان بە ئەجێندای سیاسی دەشێوێنن، كە ئەمەش دواجار دەبێتە مایەی بەرهەمهێنانی هاووڵاتییەكی بیروهۆش شێوێنراو.