راچڵەكین-

وتەبێژی یەكێتیی وەبەرهێنەرانی كوردستان رایدەگەیەنێت، ئەگەر لە ماوەیەكی كەمدا بەهای دینار نەچێتەوە شوێنی خۆی ئەوا هەزاران كەس لە بازاڕەكاندا بێكار دەبن و ئەو سەرمایەی لەدەستیاندایە لەدەستیان دەچێت.

مەلا یاسین لە چاوپێكەوتنێكدا باسی لە كاریگەریی دابەزینی بەهای دیناری عیراقی لەسەر جموجۆڵی بازرگانیی لە هەرێمی كوردستان كرد و وتی، "لەدەستدانی بەهای دینار كاریگەریی بەرچاوی لەسەر جەستەی بازرگانیی هەرێمی كوردستان هەیە. لەبەرئەوەی جموجۆڵی بازرگانییمان بەشێكی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێیە و بەشێكیشی لەگەڵ عیراقدایە. تاكو ئەم چركەساتە دابەزینی بەهای دیناری عیراقی 25-30% جموجۆڵی بازرگانییمانی پەكخستووە. قەبارەی سەرمایەداری لە سەرانسەری عیراقدا نزیكەی 200 ملیار دۆلارە. لەو قەبارەیەیش نزیكەی 70 ملیاری لە هەرێمی كوردستاندایە. نزیكەی 50% ئەو قەبارەیە نزیك بووەتەوە لە هێڵی ترسناك و هێڵی لەدەستچوون".

وتیشی، ئەگەر لە هەر وڵاتێكدا دراو جێگیر نەبێت و بەرز و نزم بكات هەمیشە خواست كەم دەكاتەوە و پیشاندان زۆر دەكات. بەرزی و نزمی ئەمڕۆژانەی دراو دڵەڕاوكێ و گوشاری دەروونی بۆ خەڵك دروست كردووە و خەڵك ناتوانێت وەكو پێشوو بازاڕی بكات و شتومەك بكڕێت".

مەلا یاسین دەڵێت: "من ئێستا وەكیلی كۆمپانیایەكی گەورەی مۆبیلیاتی توركیم كە لە 80٠ وڵاتدا لقیان هەیە، بەڵام فرۆشتنی من لە مانگی پێشوودا بەڕێژەی 70% دابەزیوە. مانگ هەبووە بایی 150 هەزار دۆلار كاڵام فرۆشتووە، بەڵام ئەم مانگە بایی 30 هەزار دۆلارم فرۆشتووە. ئەمەیش لەبەر ئەوەی ئەوانەی دۆلاریان هەیە نایانەوێت یان دڵیان نایخوازێت دۆلارەكانیان خەرج بكەن. ئەوانەیشی دیناریان هەیە لە زیاندان و نایانەوێت پارەكانیان خەرج بكەن. ئەمەیش جووڵەی بازرگانی پەك دەخات. بازرگانێكی بچووكی ناوبازاڕ شتومەك بە دینار دەفرۆشێت، بەڵام كاتێك دینارەكان دەكاتەوە بە دۆلار و دەچێتەوە بۆ ئەو شوێنەی شتومەكی لێ دەكڕێت دەبینێت 20% پارە نەقدییەكەی كەمی هێناوە و دوایی شتەكانی بۆ ناكڕێتەوە. ئێستا لە عێراقدا جموجۆڵی بازاڕ لە چاو مانگی دوازدەی ساڵی 2022دا 50% وەستاوە و جووڵە ناكات".

مەلا یاسین ئەوەشی خستەڕوو، كاریگەریی دراو تەنها زیان بە بازاڕ ناگەیەنێت، بەڵكوو كاریگەری و زیانی زۆری لەسەر داهاتە نانەوتییەكانی دەوڵەت و حكوومەتیش دەبێت و لەبارەی جووڵە بازرگانییەكان لەگەڵ وڵاتانی توركیا و ئێران وتی، "كاریگەریی دراو وایكردووە ئاڵوگۆڕ و جموجۆڵی بازرگانییمان لەگەڵ وڵاتی توركیادا تەنها لەم دوو مانگەدا بەڕێژەی 20% كەمی كردووە. لەگەڵ وڵاتی ئێرانیش بەڕێژەی 30% كەمی كردووە. لەگەڵ توركیادا ئاڵوگۆڕی بازرگانییمان ئاڵوگۆڕێكی بازرگانیی مۆدێرنە و بە دۆلار مامەڵە دەكەین، هەندێك لە سەرمایەدارەكانمان كە وەكیلی براندەكانی وڵاتی توركیان سەرمایەكەیان دۆلارە و كەمتر زیانیان بەركەوتووە".

وتیشی، "كەمیی جموجۆڵی بازرگانی و بەرز و نزمیی دراو بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق و بازاڕەكانیان خراپە. ئەگەر لە ماوەیەكی كەمدا بەهای دینار نەچێتەوە شوێنی خۆی ئەوا هەزاران كەس لە بازاڕەكاندا بێكار دەبن و ئەو سەرمایەی لەدەستیاندایە لەدەستیان دەچێت. لەلایەكی دیكەیشەوە بازرگانەكان ناتوانن شتی زۆر بێنن و لە كۆگاكاندا دایبنێن، ئەوكات بەپێی خواستی هاووڵاتی شتومەك دێنن. لەلایەكی دیكەیشەوە گەشتیاری ناوخۆیی كەم دەبێتەوە، چونكە وەك ئاشكرایە ئێمە بەشێوەیەكی بەرچاو پشتمان بە گەشتیاری عێراقی بەستووە لە هەرێمی كوردستاندا. ئەم دابەزینەی بەهای دیناری عێراقی وای كردووە هاووڵاتییانی شارەكانی دیكەی عێراق نەیەن بۆ شارەكانی هەرێمی كوردستان. كاریگەرییەكی دیكەی دابەزینی بەهای دیناری عێراقی لەسەر پرۆژەكانی وەبەرهێنان رەنگی داوەتەوە. ئێستا ئێمە وەك وەبەرهێنەر لە هەرێمی كوردستان نوێنەرایەتیی ٧٠ ملیار دۆلار وەبەرهێنان دەكەین، گیرمان خواردووە و ناتوانین برەویان پێ بدەین. بۆ نموونە لە پرۆژەكانی نیشتەجێبووندا مامەڵەی ئێمە لەگەڵ هاووڵاتییان بە دۆلارە و هاووڵاتییانیش قیستەكانمان بۆ ناهێنن لەبەرئەوەی دەڵێن ئێمە مووچە و داهاتمان بە دینارە و ناتوانین ئەو پارە زیادەیە بدەین، یان ئەوەیە دۆلاریان بە نرخی پێشوو بۆ بشكێنینەوە یان ناتوانن قیستەكانیان بدەن. كۆمپانیاكانیش ناچنە ژێر ئەو بارەوە و ئەگەر بچن زیانێكی زۆر دەكەن".

وتەبێژی یەكێتیی وەبەرهێنەرانی كوردستان سیاسەتی نەختینەی عێراقی بە سیاسەتێكی "زۆر شكستخواردوو" ناوهێنا و گوتی، "سیاسیەتی نەختینە لە عیراقدا سیاسەتێكی زۆر شكستخواردووە و سەرەڕای ئەوەی خاوەنێكی ژێرخانێكی ئابووریی بەهێز نەبووینە لە هەمان كاتیشدا ئەو سیاسەتەی لە بانكی ناوەندیی عێراقی و بانكە ناوەندییەكانی هەرێمی كوردستان پەیڕەومان كردووە سیاسەتێكی تەواو هەڵەیە بەبەراورد بە سیاسەتی وڵاتانی دراوسێ. لە وڵاتاندا، بۆ نموونە توركیا، مامەڵەی بازرگانی بە دۆلار و یورۆ و دراوی بیانی نییە و تەنها بە دراوی وڵاتەكە خۆیەتی. ئێمە لەمەدا هەڵەمان كردووە كە وامان نەكردووە بە دیناری عێراقی مامەڵە بكەین".

لەبارەی بەسیستمكردنی بانكیشەوە وتی، "ئەو وڵاتانەی بانكیان كردووە بە بانكێكی سیستماتیكیی واقیعی كێشە نەختینەكانیان كەمتر دەركەوێت و سەركەوتووترن. هەموو كەس هەژمارێك و كارتێكی بانكیی هەیە و وای لێهاتووە هەڵگرتنی نەختینە بووە بە عەیبەیەكی گەورە، بەڵام بۆ ئەم ساتەی هەرێمی كوردستان و عێراق سیستمی بانك سەركەوتوو نابێت، ئەوە كاتێك دەبێت كە دۆخی ئابووری سەقامگیر بێت. ئێستا خەڵك چۆن متمانە بە حكوومەت و دەوڵەت بكات لەكاتێكدا دۆخی ئابووری سەقامگیر نییە. هەرێمی كوردستان بۆیە پێشكەوتنەكانی بەجوانی دەرنەكەوتووە، چونكە بانكەكانی نەكردووە بە سیستم. چونكە عەیبەیەكی گەورەیە پارە بە عەلاگە و فەردە بهێنرێت و ببرێت".

وتەبێژی یەكێتیی وەبەرهێنەرانی كوردستان، چارەسەری راستەقینەی مەسەلەی دراو و سەقامگیریی ئابووریی عێراقی لە چەند خاڵێكدا كۆكردەوە و وتی، "یەكەم، حكوومەتی عێراق دەبێت چاكسازی لە ژێرخانی ئابووریی وڵاتدا بكات. دوای ئەوەی بیست ساڵە سەدام حوسێن لەسەر حوكم نەماوە و گەمارۆی ئابووری لەسەر عێراق نییە كەچی 87% هەموو ئەو شتانەی لە عێراقدا بەكاردەهێنرێن لە دەرەوە دەهێنرێن. دووەم، حكوومەتی عێراقی دەبێت كۆنترۆڵی دراوەكەی بكات و نەهێڵێت بەملاوئەولادا بڕوات. لە هیچ فڕۆكەخانەیەكی دنیادا بۆت نییە لە 10 هەزار دۆلار زیاترت پێبێت و گەشت بكەیت، بەڵام لە عێراقدا ئەگەر 50 هەزار دۆلاریشت پێبێت كەس پێت ناڵێت بۆ كوێ دەڕۆیت. سێیەم، دەبێت عێراق سیستمی بانكیی بگۆڕێت كە هیی ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكانە، دەبێت عێراق كارێك بكات هاووڵاتی متمانەی بە بانك هەبێت. چوارەم، دەبێت حكوومەتی عێراقی داواكارییەكانی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكی جێبەجێ بكات.

لە كۆتایی دیمانەكەدا، لەبارەی ئەو پارە نەختینەیەی لەلای خەڵك و سەرمایەدارانە، مەلا یاسین بۆ ئاژانسی ئانادۆڵوی گوتی، "لەئێستادا لە هەرێمی كوردستاندا نزیكەی 8 ملیار دۆلار لای خەڵكە و نایهێننە بازاڕ و ناشیبەنەوە بانكەكان، بەڵام لە عێراقدا زیاتر لە 120 ملیار دۆلار لای خەڵكە و متمانەیان بە بانكەكان نییە تا لەوێ دایبنێن.