بەدرێژایی مێژووی سەرهەڵدانی مەزهەبی شیعە، بابەتی فتوادان لەناو مەرجەعە باڵاكانیان، پرسێكی هەستیار و جێی سەرنج بووە، چونكە نەك هەر لەدوای قورئان و فەرموودەكان بەڵكو لە هەندێ قۆناغدا پەیڕەوانی شیعی پابەندێتییان بۆ فتوای مەرجەعە ئایینییەكە زیاتر بووە وەك لە خودی قورئان یاخود فەرموودەكانی پێغەمبەر. بەڵام ئایا بۆ هەموو جۆرە فتوایەكی مەرجەعی باڵای مەزهەبەكەیان بەو جۆرەن، یان تەنها زۆر بەو فتوایانەوە پابەندن كە لە چوارچێوەی ستراتیژیی تەشەیوع و بەرژەوەندیی مەزهەبەكەیاندایە؟ ئەمە پرسیارێكە رەنگە هێشتا كەسمان بەدوای وەڵامەكەیدا نەگەڕابین.
لە پەیوەست به پەیوەندیی نێوان كورد و شیعە و ئەو كێشە و گیروگرفتانەی لەنێوان دەوڵەتی عێراق و گەلی كوردستاندا هەبووە، دوو فتوای مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق هەن كە راستەوخۆ پەیوەندییان بە كورد و چارەنووس و ئایندەی خەڵكی كوردستان لە عێراقدا هەیە، كە یەكەمیان فتوایەكی سەید موحسین ئەلحەكیم، مەرجەعی باڵای ئەوكاتی شیعەكانی نەك هەر عێراق بەڵكو جیهانیش بووە.
چیرۆكی ئەم فتوایەش لە وەڵامی داوایەكی عێراق بووە لە ساڵی 1963 كاتێك بۆ یەكەمجار بەعسییەكان دێنە سەرحوكم و پەلاماری كوردستان دەدەن داوا لە مەرجەعی باڵای شیعەكان دەكرێت بۆ ئەوەی فتوایەك دەربكات و خوێنی كورد حەڵاڵ بكات، سەید موحسین ئەلحەكیم پێچەوانەی چاوەڕوانییەكانی دەوڵەت فتوای حەرامكردنی رشتنی خوێنی كورد دەدات.
فتوای دووەمیش لە دوای رووخانی سەدام و دروستكردنەوەی عێراقی نوێ به هاوبەشیی كورد و شیعە وەك دوو قوربانی سێ چارەكە سەدەی رابردوو، كاتێك هەوڵەكانی نووسینەوەی دەستووری خەریكە بە بنبەست دەگەن و بەشێك لە كارەكتەر و هێزە كاریگەرەكانی شیعی لە پرسی فیدراڵی و دەستنیشانكردنی رێگەچارەی كێشەی تەعریب، بۆچوونەكانیان هاوشێوەی بۆچوونی بەعس و سەدام بوو لەسەر ئەو پرسە گرنگانە، وەفدێكی باڵای زانایانی ئایینیی ئیسلامی كوردستان كە پێكهاتبوون لە 13 كەسایەتیی دیاریی ناو كایەی ئایینیی كوردستان بە سەرۆكایەتیی محەممەد ئەمین چەمچەماڵی لە گەرمایەكی تەممووزی ساڵی 2004 سەردانی مەرجەعی باڵای شیعەكان ئایەتوڵڵا سیستانی دەكەن. دەرئەنجامی ئەو دیدارەش بە كۆتای ناكۆكیی شیعەكان لەسەر پرسی فیدراڵی، هەروەها پەسندكردنی رێگەچارەی دەستووریی كێشەی تەعریبی لێكەوتەوە. ئەویش دوای ئەوەی شاندی كوردستان داوا لە ئایەتوڵڵا سیستانی دەكەن بۆچوونی خۆی دەربڕێت لەسەر كێشەی پاكتاوی رەگەزی لە كەركووك و ئەو ناوچانەی دیكە كە سیاسەتی بەعەرەبكردنیان تیا پەیڕەوكرابوو و، چارەنووسی ئەو زەویوزارانەی كورد و توركمان كە لەلایەن سەدامەوە درابوون بە عەرەبی هاوردە.
ئەوەی بۆ ئەو قۆناخە و بۆ كورد گرنگ بوو، هەڵوێستی سیستانی لەسەر هەردوو بابەتەكە بە دڵی كورد بوون، چی بەوەی لایەنگریی سیستەمی فیدراڵی كرد و لەوەش گرنگتر ئەو فتوایەی بوو لەبارەی عەرەبی تەعریب و هەقی گەڕانەوەی ماڵ و موڵكی زەوتكراوی كورد لە عێراق. ئایەتوڵڵا سیستانی راشكاوانە بە شاندەكەی كوردستانی گوتبوو كە پێویستە هەموو ئەو عەرەبانەی لە چوارچێوەی سیاسەتی تەعریب براونەتە سەر خاكی كوردستان، بگەڕێنەوە شوێنەكانی پێشوویان و حكومەت خۆی چاودێریی گەڕانەوەیان بكات بە زامنكردنی مافیان و دابینكردنی شوێنی گونجاو بۆ نیشتەجێبوونەوەیان. تەنانەت گوتبووی نوێژ و خواپەرستی هیچ عەرەبێك لەسەر ئەو خاكە قبووڵناكرێت، هیچ مردوویەكی عەرەبی تەعریب نابێت لەو خاكە بنێژرێت و دەبێت ماف بدرێتەوە بە خاوەنەكانیان بگەڕێنەوە سەر زێدی خۆیان.
بۆ مێژوو هەردوو ئەم فتوایە لە هەلومەرجی خۆیاندا دەستكەوتی زۆر گەوره و بۆ كورد گرنگ بوون. وە تاوەكو ئێستا و نەوەكانی داهاتووی كوردیش خۆیان بە قەرزاری ئەم دوو هەڵوێستەی شیعەكان دەزانن، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا شیعە كاری بەم فتوایانە كردووە؟ راستە لە سەدەی رابردوو حوكم بەدەستی سووننەوە بوو لە عێراق و، هەموو ئەو تاوانكارییانەی بەرامبەر بە كورد ئەنجام دراون دەسەڵاتی ئەوكاتی عەرەبی سووننە لە پشتی بڕیارەكانەوە بوون، بەڵام ئایا لە دوای فتوای ئایەتوڵڵا موحسین ئەلحەكیم بۆ حەرامكردنی رشتنی خوێنی كورد، هیچ رووداوێك هەیە كە بیسەلمێنێت شیعەكان پابەندیی فتوای مەرجەعەكەیان بووبن؟ بەدرێژایی ئەو ساڵانەی نێوانی ئەو دوو فتوایە تا رووخانی بەعس، لەناو دامەزراوەكانی دەسەڵات لە عێراق دەیان و سەتان كارەكتەری شیعی هەبوون، بەتایبەتی لەناو سوپای كە جێبەجێكاری راستەوخۆی تاوانەكانی وەك ئەنفال و كۆمەڵكوژییەكان بوون، ئایا هیچ فەرماندەی لیوایەك كە شیعە بوو، یا فەرماندەی فەوج و تەنانەت ئەفسەرێك لە وێستگەیەكدا دەستی لەوە پاراستووە لەبەر بوونی فتوای مەرجەعەكەیان با خوێنی كورد نەڕێژین؟ ئەوەی لە راستیدا بینراوه و تۆمار كراوە بۆ مێژوو هیچ چاوپۆشییەك نەكراوە، بەڵام دەتوانرێت گریمانەی ئەوە بكرێت ئەگەر ئەو فتوایە نەبووایا رەنگە ژمارەی تاوانەكان زیاتر بوونایە.
ئەوەی پەیوەست بە فتوای دووەمی مەرجەعی باڵای شیعەكانە كە بایەخی لە فتوای یەكەم زۆرتر نەبێت كەمتر نییە، بەتایبەتی لەبەر ئەوەی ئەگەر هەر فەرامۆشكردنێك یا پابەندنەبوونێك هەبووبێت بۆ فتواكەی سەید موحسین ئەلحەكیم و پاساوەكەیان ئەوەبووبێت كە دەسەڵات لەدەستی سووننەدا بووە نەك شیعە، فتواكەی ئایەتوڵڵا سیستانی لە هەلومەرج و سەردەمێكدایە كە دەسەڵاتی عێراق لە دەستی شیعەدایە. ئەو هاوڵاتیانەشی وەك ئامرازی داگیركاریی لە پرۆسەی بەعەرەبكردن بەكاربراون بەشی هەرە زۆریان عەرەبی شیعە بوون. ئایا ماڵی شیعی و دەسەڵاتی شیعی پابەندبوون بە فتوای مەرجەعەكەیانەوە؟ ئایا ئێستاش تەعریب و هێنانی عەرەبی دیكەی شیعی بەردەوام نییە بۆ سەر خاك و ماڵی كورد؟
ئەگەر بەراورد بكەین لەنێوان ئەو فتوایایە و فتواكانی دیكەی سیستانی كە پەیوەندیی بە بەرژەوەندی و ستراتیژیی شیعەوە هەیە، هەست به جیاكارییەكی زۆر دەكرێت لە ئاستی پابەندبوونی شیعەكان و جێبەجێكردنی لەلایەن دەسەڵاتی شیعەوە. ناكرێت ئەمەش بانێك و دوو هەوا بێت، ئەوەی لە بەرژەوەندیی شیعە بێت بەسەر ماڵ و به دڵ و گیان پابەندبن پێیەوە و فتوایەكیشی ئەگەر خزمەتی راستەوخۆ بە مەیل و ئامانجی شیعەگەری نەكات، خۆیان له جێبەجێكردنی بدزنەوە. ئەمە خودی مەرجەعییەت و فتواكانیشی دەخاتەژێر پرسیارەوە.
دەبێت كورد له بەرامبەر سیاسەتی ئێستای تەعریب و تەشەیوع، دەستبگرێت بەو فتوایەی پێشتری سیستانییەوە، شیعەكان بخاتە بەردەم بەرپرسیارێتیی پابەندبوون بەو فتوایەوە، یان ئەوەتا دەبێت بۆ هەموولایەك روون بێتەوە كە شتێك نییە بەناوی رێزگرتن و پابەندبوون بە فتوای سیستانییەوە، یاخود ناكرێت فتوایەكی هێندە به پیرۆز تەماشا بكرێت كە پێشێلی دەستوور و یاسا بكەن لەپێناو جێبەجێكردنی، فتوایەكیشی كە تەباو گونجاوە لەگەڵ دەستوور و یاسادا، بەڵام دەسەڵاتی شیعی فەرامۆشی بكەن.
بە تایبەت كە ئێستا سەرلەنوێ پرسی گۆڕینی دەستوور هاتووەتە ئاراوه و مەیلێكی روون و راشكاو هەیە لەناو ماڵی شیعی بۆ نووسینەوەی دەستوورێك كە ئەو مافانەی بۆ كورد لە دەستووردا سەلمێندراون، لابدرێن. بۆیە وروژاندن و نوێكردنەوەی فتوایەكی كۆنی سیستانی دەكرێت یارمەتیدەربێت لە گۆڕینی سەرنجی بەشێك لە ناوەندەكانی شیعی لە تێڕوانینیان بۆ كێشەكانی كورد، بەتایبەتی پرسی تەعریب. دەكرێت بەهۆی ئەوەی ناوەندەكانی شیعی و دەسەڵاتی شیعی و میدیای شیعی ئەو فتوایەیان فەرامۆشكردووە، بەشێك لەم نەوە نوێیەی شیعەكان هەر نەزانن كە فتوایەكی لەو جۆرەش هەیە. بۆیە ئەركی كوردە ئێستا ئەو فتوا فەرامۆشكراوە زیندوو بكاتەوه و بیكاتە كەرەسته و ئامرازی دەستی خۆی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تەعریب و ئەو زوڵم و ستەمەی لە بەغداوە درێژەی پێدەدرێت.
لە رووداو وەرگیراوە