* هەڵبەتە بابەتەكە، نە باسی موقتەداو ڕەوتەكەیەتی، نە باسی ململانێ و یارو نەیارەكانی، نە باسی دۆخی ئێستای بەغدا.. بەڵكو لێرەدا موقتەدا، تەنیا بیانویەكە بۆ ئەوەی هەنێ قسە لەسەر "مەڕیزم" بكەین. ئاخر بابەتی ڕۆژانە، هەر بۆ ئەوە باشە، كە بەرزبێتەوە بۆ لای فیكر، فیكریش هەر بۆ ئەوە باشە، كە دابەزێتە ناو ژیانی ڕۆژانە، ئا لەوێدا ئیتر هاوسەنگییەك دروست ئەبێ بە ناوی "هۆشیاری".
یەعنی فیكر تەنیا سەر نیە، بەڵكو ئەبێ پێشی هەبێ و لەسەر ئەرز بێت. پێی بێ سەریش هەر لەناو نزمی و تەپوتۆزدایەو هیچی لێوە دیارنیە!
- هەموو گەڕەكێ حیزبێكی تیابێ و هەموو سەری مانگێكیش هەڵبژاردن بێت و دنیایەك جەریدەو ڕاگەیاندنت هەبێ، هێشتا "فرەیی" بوونی نیە، ئەگەر "تاكی ئازاد" بوونی نەبێت. فرەیی كاتێ دروستئەبێ كە جیاوازی هەبێت، مرۆڤیش داهێنەرەو "جیاوازی" لە مرۆڤەوە دێتە دەرێ، بەڵام كاتێ مرۆڤت نیەو ڕانەمەڕت هەیە، ئیتر جیاوازییەك لەگۆڕێدا نیەو هەمووان لێكچوون لە مەڕییداو ئەوەشی كە هەیە، فرەمێگەلییە نەك فرەیی سیاسی، كە ئەساسەكەی ئینسانە!
- (یەك مێگەلیی و یەك شوانیی) یەعنی دیكتاتۆریەت، بەڵام فرەمێگەلیی و فرەشوانییش، هەر هەمان شتەو بڕێك خراپتریشە، چونكە یەكەمیان بە هەموو پۆخڵەواتییەوە، هێشتا كاری لەبەر ئەڕوا، بەڵام دووەمیان هەمان ناوەڕۆكە زائید فەوزاو بنبەست. دیموكراسی كاتێ مانای هەیە، كە گروپ و كۆمەڵەكان، ڕەنگدانەوەی بیرو ئیرادەی مرۆڤی ئازادبن، نەكئەوەی گروپەكان، نوێنەرایەتی ئیرادەی شوانەكان بكەن و ماباقی مرۆڤەكانیش مەڕی بێ بیرو بێ ئیرادەبن!
- دیموكراسی بوونی تاكی ئازادە، نەك حەشامەتی زۆرینەو ململانێ ی مێگەلەكان. كاتێ كۆمەڵەو گروپەكان، نوێنەرایەتی بیرو ئیرادەو بەرژەوەندی تاكەكان ئەكەن، ئیتر ئاستێكی باڵای ململانێ دروست ئەبێ، كە لەوسەرەوە ئەگاتە كاری پێكەوەیی و كۆبوونەوە لە دەوری بەرژەوەندی گشتی، چونكە "مرۆڤی ئازاد" ئۆتۆماتیكی مرۆڤێكی سیاسییەو ئەوە ئەفامێ كە گشتییە. لە پێچەوانەكەیدا، ململانێ نزم ئەبێتەوە بۆ ئاستی ڕق و كێشەی سەخسی شوانەكان و مەڕەكانیش بە خەستی ئەكەونە ناو ئەم قوڕاوەوە، چونكە "مرۆڤی مێگەلی" هۆشیارنیە بەوەی كە گشتییەو هەر بە دروشم و وروژاندنی عاتیفە ئەتوانی لێیخوڕیت.
- دیموكراسی یەعنی حوكمی گەل، ئەو فەیلەسوفانەشی كە دژی دیموكراسین، لەڕاستییدا دژی حوكمی گەل نین، دژی حوكمی مێگەلن، چونكە كاتێ گەل تەرجەمە ئەبێت بۆ مێگەل، ئیتر خراپترین دۆخی كۆمەڵگا ڕووئەدا. یەعنی كاتێ پۆپۆلیست و سۆفستاییەك، بە چوار دێڕ بەلاغەت، ئەتوانێ حەشامەتێك بوروژێنێ و ناڕاستییان لێبكات بە ڕاستی، ئیتر سوقراتەكان هیچ چارێكیان نیەو ئەبێ دژی دیموكراسی بن، ئەوەش لەپێناو دیكتاتۆریەت نا، بەڵكو لەپێناو ڕاستی!
- كاتێ ئەفلاتوون ئەڵێ دەسەڵاتدار فەیلەسوف بێت، مەبەستی كەسێكە كە ڕاستی بۆ ئەو خەتی سورەو ئیتر كاری بە مێگەلاندنی خەڵك نیە، چونكە وروژاندن و حەشامەتبازیی، هەر بۆ شاردنەوەی ڕاستیی ئەكرێت. كە وروژاندن و حەشامەتبازیی نەما، ئیتر مەڕیزم كۆتایی دێ و مرۆڤ بوونە ڕاستەقینەكەی خۆی پەیدا ئەكا. دیموكراسیش ئا ئەو بوونەیەی مرۆڤە، نەك هەڵبژاردن و حیزب و ئەم شتانە، كە لێكەوتەو نەتیجەیە نەك خودی شتەكە. یەعنی ئەگەر شتەكە لەو بوونەی مرۆڤەوە دەستی پێنەكردبێ، ئیتر فرەحیزبی و هەڵبژاردن، هەر خۆی ئەبێتە كەرەستەی مەڕیزم و مێگەلاندن!
- یەعنی ئەوە ڕاست نیە كە دیكتاتۆریەت، ئیلهامی خۆی لە ئەفڵاتۆنیزم و لە ڕاستییەوە وەرگرتبێ، بەڵكو ڕێك پێچەوانەوەكەیەتی و لە ناڕاستییەوە دەستی پێكردوە، چونكە ئەوەی كە ڕاستی ئیحتكار ئەكاو ئەیسەپێنێ، ئیتر فەیلەسوف و حەكیم نیە! حیكمەتی بەڕێوەبردن، ئەوەیە كە بواری بیركرنەوەو ڕاستی فراوان ئەكاو بواری وروژاندن و مێگەلاندن كەم ئەكاتەوە، نەك ئەوەی فەیلەسوفێك ڕاستییەكەی خۆی بسەپێنێ و مێگەلی پێ دروستبكاتەوە!
- ئەو فەیلەسوفانەشی كە لایەنگری دیموكراسین، یان خۆیان لەناو دۆخی دیموكراسییدا ژیاون و مرۆڤیان بینیوە لە بوونە تەندروستەكەی خۆیدا. یان ئەیانەوێ ئەوە دروستببێ و مرۆڤ لە دۆخی مەڕی و گرگنی دەربچێت،، كە بێگومان ئەوەش تۆڕێكی فراوانی یاسایی و دەزگایی و كولتوری و پەروەردەیی.. ئەوێ. سەیركە، بۆچی "پەروەردەی تاكڕەهەند" بەرگریكاری هەیەو مەسەلەن نایەڵن مناڵ فرەییانە لە دین بڕوانێ؟ چونكە پەروەردەی تاكڕەهەند، مرۆڤ ئامادە ئەكات بۆ مێگەل و مێگەلگەراكانیش نایانەوێ مرۆڤ بوونی ئازادو بیركەرەوە پەیدا بكات، ئەیانەوێ مەڕێك بێت كە دواتر تەخەروج بكا بۆ ناو یەكێ لە مێگەلەكانی ئیسلامی قەومی ماركسی خێڵ تەریقەت..
- نیتچە زۆر ڕقی لە یەكسانییەو ناحەقیشی نیە، چونكە یەكسانییەك هەیە ساختەیەو بانگەشەیەكی فریودەرە بۆ ڕیكخستنی مەڕەكان و ئیتر مرۆڤی باڵاش دروست نابێ. یەكسانی ڕاستەقینە، بەهایەكی بەرزەو ئەوەیە كە مرۆڤەكان لە كەرامەتدا یەكسانن و هیچ كەس و بە هیچ عینوانێك ناكەوێتە بان ئەم ئاستەی یەكسانییەوە. بەڵام كاتێ خێڵ و تەریقەت و حیزب.. هەریەكەو بە پاساوێك، سەرۆكەكانیان ئەبەنە سەروی ئەم یەكسانییەوە، ئیتر هەر نایەكسانیی ڕوونادا، بەڵكو یەكسانییە ساختەكەش دروست ئەبێت!
- "ساختە" بەو مانایەی، كە ئیتر ئەوەی باسی یەكسانی ئەكاو ئەشیسەپێنێ، خودی ئەوانەن كە چوونەتە دەرەوەی یەكسانی! یەعنی دیكتاتۆر كە ئەڵێ یەكسانی، مەبەستی ئەوەیە كە هەمووان یەكسانن لە خوار ئەوەوە، نەك ئەوەی كە خۆی لەناو بازنەی یەكسانییەكەدابێ. یەعنی ڕێك مەبەستی لە مرۆڤخستن و مەڕاندن و بچوككردنەوەی ئەوانیترە، نەك ئەوەی یەكسانی بوارێكی كراوەو ئازادبێ بۆ مرۆڤبوون و باڵابوونی هەمووان!
- ململانێ ی لیبرالیزم و سۆسیالیزم لە ئەساسەوە ململانێیەكی پووچەو ئارگۆمێنتەكە ئەوەیە كە بەهای یەكەم ئازادییە یان یەكسانی، لەكاتێكا ئەوە دوو بەها نیە، بەڵكو دوو دیوی یەك بەهایەو هەردوكی پێكەوە عەدالەتەو كەرامەتی مرۆڤی تێدایە. بە پچڕاوی و بەجیاش، هەردوكی هەر ناعەدالەتییەو كەرامەتی مرۆڤی تیا پێشێل و زەوت كراوە. بە تەنیا ئازادی، فەوزایەو پارەی هەمووان ئەخاتە گیرفانی سێ چوار سەرمایەدارو ماباقی ئەبنە پلەدوو.. بەتەنیا یەكسانییش، خنكێنەرەو هەمووان ئەكاتە مەڕی نیزامێكی شمولی.. بەڵام هەردوكی وەكو "یەك بەها"، ئەبێتە عەدالەت و بڕێك حورمەت ئەداتەوە بە ئینسان و ئا لێرەدا "سۆسیال دیموكرات" حەلێكی ماقوڵە.
- خێڵ نمونە سەرەتاییەكەی مەڕیزمە، كە تەنیا خوێن پەیوەندییەكە ئەگێڕێ. دواتر كۆمەڵگا گەورەبووەو چەن خێڵێك تێكەڵبوون و ئیتر "یەك خوێن" ناتوانێ هەموویان كۆكاتەوە، لێرەشەوە حیكایەت و ئایدۆلۆژیا كۆنەكان سەریان هەڵداوە، تا ئەگات بە دەوڵەتی مۆدێرن و یزمە تازەكان. تۆ دیقەتبە، حیزبی ئێمە زۆر گرنگی بە دوو شت ئەدا (خێڵ و تەریقەت)، چونكە لەو دوو ئاستەدا، مەڕیزم ئەگاتە لوتكەو دەی ئەمانیش هەر ئەوەیان ئەوێ، بەڵام لە بەرگی حیزبدا!
- مەڕیزم لەسەر بنەمای (سەمع و تاعە) دامەزراوە، عەقڵی ڕەخنەو زمانی گفتوگۆ و ئیرادەی ئازادو ئەم شتانە بوونی نیە، ئەوەی هەیە ئەمرێكی سەرەوەو جێبەجێكردنێكی خوارەوەیە. خۆ سلكی عەسكەری هەر لەوێوە ناشرین نیە كە جەنگمان بیرئەخاتەوە، بەڵكو ناشرینییەكەی لەوێدایە، كە لە داخراوترین و كراوەترین وڵاتیشدا، عەسكەر هەر بە عەقیدەی مەڕیزم ئیش ئەكات. لە خۆڕاش نیە، كە "شەڕو مەڕیزم" وا لە شتێكدا كۆبوونەتەوەو مەسەلەكەش هەر دیسپلین نیە، دیسپلین لە دەرەوەی مەڕیزمیشدا ئەكرێ، بەڵكو مەسەلەكە هێزەو لە "عەسكەر"دا، "هێز" بە تەواوی سەركەوتووە بە سەر "عەقڵ"دا!
- (سەمع و تاعە) لۆگۆس نیەو لە عەقڵەوە نەهاتووە، بەڵكو لە هێزەوە هاتووە. ئەوەی لە عەقڵەوەیە، بۆ هاڕمۆنی نێوان ڕەنگەكانەو بەدوای حەق و عەدالەتەوەیە، بەڵام ئەوەی لە هێزەوەیە، بۆ سەپاندنی یەكڕەنگییەو ئیتر ستەمكارییە. لۆگۆس كێشەی لەگەڵ ئازادیدا نیە، چونكە لۆگۆسێتییەكەی لە ئازادیدا دەرئەكەوێ. هێز كێشەی لەگەڵ ئازادیدا هەیە، چونكە لە ئازادیدا پەردەی لەسەر لا ئەچێ و دەرئەكەوێ، كە ئەوە وشەی ڕۆح و قسەی عەقڵ نیەو حەزی زاڵیتییە!
- سەمع و تاعە، بۆ هیچ دەنگێكی دەرەوە نیە، بۆ دەنگی دڵ و ناوەوەی ئینسانە. یەعنی سەمع و تاعە، ئایدۆلۆژیی نیەو بۆ هیچ پاكەتێك نیە، بەڵكو لەناو هەموو پاكەتەكاندا، چی تەبابوو بە ویژدانی تۆ و بە چاكەی گشتی و بە عەقڵ و مەنتیق و بەها گەردوونییەكان، هەر ئەوە وەرئەگریت و غەیری ئەوە فڕێ ئەدەیت. واتە ئینسانێكی ئاگاو ئازاد وجودی هەیە، كە ئەتوانێ بەناو پاكەتەكاندا بگەڕێ، نەك ئەوەی حەشامەتێك ئەم پاكەت بپەرستێ و ئەو پاكەت ڕەتكاتەوە، بەبێ ئەوەی بزانێ ناوەوەی هەردوكیان چی تێدایە!
*هیچ پاكەتێك پیرۆز نیە، ئەو هێزەی ناو تۆ پیرۆزە، كە ئەتوانێ بچێتە ناو پاكەتەكان و بیانپشكنێ.
- سەمع و تاعە، شتێكی خێڵەكی دینییەو سەر بە دنیای كۆنە، كاتێكیش لە ڕێگەی حیزبەوە دێتە دنیای مۆدێرن، هێشتا شتەكە هەر دین و خێڵە. دینە چونكە لەسەر موقەدەس دامەزراوەو سەرۆكێك یان ئایدۆلۆژیایەكی تێدا تەقدیس كراوە. خێڵە چونكە پەیوەندییەكە تەواو دەمارگیرانەیەو وەلائی كوێرانەیە بۆ جەماعەت، نەك بۆ عەقڵ و ویژدان و چاكەو عەدالەت.
ماویەتی