راچڵەكین

مەلا بەختیار لە هەژماری خۆی، باس لە نوێترین رۆمانی بەختیار عەلی بەناوی دەریاس و لاشەكان" دەكات و داواش لە خەڵك دەكات رۆمانەكە بخوێننەوە.

 

دەقی نوسینەكەی مەلا بەختیار:

پێویستە "دەریاس‌و لاشەكان-ی بەختیار عەلی" بخوێنرێتەوە

كاتژمێر (چوارو نیو)ی رۆژی (3/4/2020) دەستم كرد بە خوێندنەوەی رۆمانی (دەریاس‌و لاشەكان)ی رۆماننوسی ناوداری كورد (بەختیار عەلی). كاتژمێر (12ی شەوی 6-5/4/2020) پەڕە پەڕە و دێڕ دێڕیم، خوێندەوە. وشەیەكم لێ نەپەڕاندووە.

من نازانم، پاشخانی زانیاریم لەسەر رۆمان، تایبەت ئەم چەشنە رۆمانانەی "بەختیار عەلی" بایی ئەوە دەبن، بتوانم بۆچونی خۆم لە هەڵسەنگاندنێكدا، بنوسم؟ ئەمەیان جارێ‌ بۆ تاوتوێی توانای خۆم بهێڵمەوە. گەرچی ساڵی (1990) توێژینەوەم لەسەر (رۆمان لە كوردستان) لە گۆڤاری نوسەری كوردستاندا، لەناو شۆڕش نوسیووە. وەكو دەیانووت، لەو بابەتە توێژینەوەیە، بۆ رۆمانی كوردی، نوێ‌ بووە. ئەوكاتە رۆمانەكانی كورد، بە پەنجەی دەست دەژمێردران. چەند دانەیەكیشیان هەر بەناو رۆمان بون!

بەدەر لەوەی، هاوڕای بم یان نەبم. بەختیار عەلی؛ دونیایەكی ترە لە نوسینی رۆمان؛ جگە لەوەی لە هیچ نوسەرێكی كورد، لە دونیای رۆماندا، ناچێ‌.. بەڵكو لە پێشەنگە كاریگەرەكانیشە. گەر واش نەبا، ئێستا، لەناو فارس‌و عەرەب‌و ئەڵمان‌و ئینگلیزدا، برەوی وەرگێڕان‌و لەسەر نوسینیان نەدەبو.

دەریاس‌و لاشەكان، لە یەكەم تا دوا لاپەڕە، باسی ئەو ژینگە تێكچڕژاوە لە روداوی نەزانراو، لە كارەسات، لە تاوان، دڵڕەقی، نەبونی بنەمای تیۆری‌و فەلسەفی، كاریگەری ئاین‌و كارەكتەری فریادڕەسی دێوجامە ئاسا.. باسی دەیان باربونەوەی روداوەكان‌و قارەمانەكان‌و رابەرەكان (هەڵبەتە لەڕوانگەی خۆیەوە) دەكات. باسی خۆشباوەڕی خەڵك، لەناو روداوەكاندا، بەبێ‌ بنەما دەكات. زۆر بەجوانی، تانوپۆیەكی دەرونشیكاری كوردەواری كردووەو دەریخستووە، بەڵێنی شۆڕش بەرپاكردن، بەبێ‌ گۆڕانكاری لە بنچینە كۆمەڵایەتیەكان‌و وەرچەرخانی هزرو ئەندێشە، بێهودەیە.

چەند بە گرنگی دەزانم بۆ زانینی روداوەكانی شۆڕش، كتێبی "ئەزمون‌و یاد-ی پشكۆ نەجمەدین" بخوێنرێتەوە، لەوە زیاترم پێخۆشە، هەموو خوێنەوارێكی وشیار، رۆمانی "دەریاس‌و لاشەكان" بخوێنێتەوە. تەنها چەند كورتە پەرەگرافێك ئاماژە پێ دەكەم، هەتا بزانرێ‌ "بەختیار عەلی" چۆنمان لە ناخەوە رادەچڵەكێنێ‌.

پەرەگرافی یەكەم:
"ئەوەندە دەزانم، یان لایەنیكەم لە هەموو قسەكانی تۆو ژەنڕاڵدا هەستم بەوە كردووە، ئەوەی دەینێژم دەمامكێكە ئەشكزاد كردوێتییە سەری.. گەر دەمامكەكە لابەم نازانم چی دەردەكەوێت، چی روودەدات.. دەزانم لابردنی دەمامكەكە دوور نییە كارەساتی لێبكەوێتەوە".(ل203)

پەرەگرافی دووەم:
"ژەنەڕاڵ ئەوكاتە كەسێكی دەسەڵاتداری (پارتی ئازادیخوازی دیموكراتەكان) بوو لە كەسە دڵڕەق‌و بەهێزەكانی حیزب بوو، لە هاوڕێ‌ نزیكەكانی تەلارانی كە ئەوكات سكرتێری یەكەم بوو.
لە ساڵانی جەنگدا وەك پلاندانەرێكی زیرەك‌و شەڕكەرێكی لێهاتوو ناوی دەركردبوو، لە سیاسەتیشدا كەسێكی بە حوكم‌و بە پێودان بوو. لە حیزبدا لە دڵڕەقییەكەی دەترسان‌و بە حیكمەت‌و لێزانینیشی سەرسام بوون. سەرەتا تەنیا لە رێگەی زەبرو توندییەوە، بەهۆی نزیكی زۆری لە سەرۆك خۆیەوە ناو و شورەت‌و شكۆی خۆی سەلماند. دوو سیفەتی بوونە مایەی ئەوەی خەڵكی عەتفیان بۆی هەبێت‌و لێشی بترسن، ئەوە بوو كە فاسید و ژنباز نییە".(ل205)

پەرەگرافی سێهەم:
"كە سەیری رەفتاری دڵڕەق‌و بێڕەحمانەی ژەنراڵ دەكەیت بۆت دەردەكەوێت كە بەدرێژایی ژیانی هەستی بە ناتەواویی كردووە. دڵڕەقی نیشانەیەكی هەست بە كەمیكردنە. لە خۆت پرسیووە بۆ سیاسەتمەدارانی خۆرهەڵات هەموو دڵڕەق‌و دڕندەو بێڕەحمن؟ چونكە لەقوڵاییدا هەستێكی ترسناكیان بە بچوكی هەیە. دڕندەیی وا، دڵڕەقیی لەو جۆرە كە تەنیا لە مێژووی ئەم هەرێمەدا ماوەتەوە".(ل217)

ئەو سێ‌ پەرەگرافە، سێ‌ مەڵۆی بچوكی خەرمانێكی زۆرو زەبەندی رۆمانەكەن. نوسەرەكەی، نەك هەر لە ژیانیا حیزبایەتی نەكردووە، بەڵكو ئەوەتەی فامیشی كردووە، دژی ئەم حیزبانەی كوردستانیشە. بۆیە، لە رۆمانەكەدا باسی هەموو حیزبەكان‌و رۆڵیان كراوە، رەخنەش لە هەموولایەك دەگرێ‌ (بە یەكێتیەكەمانیشەوە) بەڵام سەرگوزشتەو قارەمان‌و بەسەرهاتی رۆمانەكە، دیالۆگ‌و مەنەلۆگی گێڕانەوەی روداوەكان، دەركەوتنی كارەكتەرە سیاسیەكان‌و بزوتنەوەی بەرهەڵستكاری دۆخەكە، تێكڕا، لە دەوری، كەسایەتیەكی دیارو چەندین نوسەری چەواشەكراوی چەواشەكەر، هەروەها، لەناو ئەو خەڵكانەیە بە خەوێكی رۆمانسی شۆڕشگێڕانەوە، دەیانەوێ‌ شۆڕش لەناو شۆڕشدا بكەن، بەڵام، سەرەنجام، مەیتی ئەمانیش، وەكو مەیتی سەدان قوربانی تر، لە دۆڵێكداو لە دوا شەڕی قڕ كردنی یەكتردا، بە دەستی براو كەسی خۆیان دەنێژرێ‌.

دەریاس.. بە كۆڵێ‌ بڕوانامەی مێژووییەوە، دەبێتە تەرم نێژ. تەرمی ئەوانەی دەریاس سور دەزانێ‌ فریو دراوون‌و دەشبنە قوربانی مێژوویەكی تری قوربانی! "دەریاس" كە قارەمانی رۆمانەكەیە، تێ دەگات دونیا خەراباتە، بەڵام كۆیلەكان، بەبێ‌ خاوەن كۆیلە نایانەوێ‌ بژین.. بۆیە، خەراباتی دونیایان پێ خۆشترە لە تێگەیشتن. دەریاس، لە دوای ناشتنی تەرمی دایكیەوە، تەنها تەرم ناشتنی بۆ دەمێنێتەوە. گوناحیشی نییە!!

لێرەدا، روداوێكی خۆشم بیر دەكەوێتەوە، كە روداوی راستەقینەیەو لەناویا ژیاوین.
لە شارباژێڕ.. پێشمەرگەی یەكێتی لەگەڵ پاسۆك دەبێتە شەڕیان، دوو كەس دەبنە قوربانی. عوسمان قالە منەوەری رەحمەتی، ئەوكاتە، فەرماندەی (حسك) دەبێ‌ لە شارباژێڕ، هەردوو تەرمەكە لە عازەبان دەنێژێ‌.

دوای چەند رۆژێك؛ یەكێتی، چەند پێشمەرگەیەكی تری پارتی دەكەنە قوربانی.. دیسان عوسمان، هەر لە عازەبان، دەیانێژێ‌..

دوای ماوەیەك.. یەكێتی، پێشمەرگەیەكیش لە شیوعی دەكاتە قوربانی.. عوسمان ئەویش لە عازەبان دەنێژێ‌.. دوای ناشتنەكە، عوسمانی قالە منەوەر "كە بەداخەوە ئەمیش بوو بە قوربانی شەڕی ناوخۆ) قسە بۆ خەڵكی عازەبان دەكات‌و دەڵێ‌:
"خەڵكی عازەبانی بەشەرەف، خۆ دەبینن، حیزبی سۆسیالیست، دەوری بەلەدیە دەبینین، هەر مەیت دەنێژین.. ئێمە دژی شەڕی براكوژین".

بەڵێ‌.. دەریاس دژی هەموو شەڕەكانە، بەڵام چاریشی نەبووە تەرم ناشتنەكەی بۆ ماوەتەوە.. هەر بۆیە ناوی رۆمانەكە (دەریاس‌و لاشەكان)ە. ئەم ناچارییە، بۆ كەسێكی خاوەن بڕوانامە، زۆر شەریفانەتر بووە لەو كەسانەی بە درۆی تیۆری، پاساویان بۆ درۆی بەتاڵ لە تیۆری دەهۆنیەوە.

ئەم رۆمانە.. لێوان رێژە لە دركاندنی راستییە نەزانراوەكان. لە دڕاندنی دەمامكی روخسارە شاردراوەكان. بە خوێندنەوەی ئێمە، رۆمانەكە دەهێنێ‌، باس‌و خواستی زۆری لەسەر بكرێ‌.. نوسەر زۆر ئازایانە قەڵەمی رۆ كردۆتە ناو برینەكانی مێژوو. قەتماغە ئەستورەكانی پروپاگەندە ناڕاستەكانی هەڵداوەتەوە. یەكەمین كەسیشە، لە بەرزترین ژانری ئەدەبیاتدا كە رۆمانە، نایاب‌و بێ پرینگانەوە، ئەو راستیانە دەدركێنێ‌.

سەرگوزشتەی ئەم رۆمانە، چەندی دەبێتە بەشێكی وشیاری رای گشتی.. ئەمەیان، كارێكی سەختی دوای رۆمانەكەیە.. چونكە هەمان ئەو هۆكارانەی نوسەر لەسەر هزری سادەی زاخاو دراو بە خورافات‌و سوڕانەوە لەناو بازنەی داخراودا، باسی كردون، ئێستاو بۆ دوای دەهەیەكیش، هەر كاریگەرن. بەڵام قسەكردن لە راستیەكان، زۆر گرنگە، دوانەخرێ‌. چونكە هەر دواخستنی باسكردنی راستیەكان، تەمەنی چەواشەكاری درێژتر دەكات. هەربۆیە بەختیار عەلی بوێرانە رچەی سەهۆڵبەندانی راستیەكانی شكاندووە!!