بەم بیرۆكە ڕوونە دەست پێدەكەم:
"هەتا نووسەرێكی كورد هەبێت دەقەكەی بخوێنمەوە، هەوڵی خوێندنەوەی دەقێكی دەرەوەی كورد نادەم. چونكە، دەزانم نووسەرە كوردەكە گەر دەقەكەشی لاوازبێت، لانیكەم شوێنێكی كوردم بۆ كەشف دەكات، كە بە ئەویتری دەرەوەی كورد بەو ئاسانییە كەشف نابێت."
بیرۆكەكە بۆ ئەو ڕۆحەی ئاگای لە خۆی و مێژووەكەی و بوونەكەی و زمان و كولتوور و ئەدەبی گەلەكەی خۆی نییە، برینداركەرە. یا با بڵێین: وەك زمانە خۆرئاواییەكە، ڕەگی فاشیستی تێدایە! بەڵام لە ڕاستیدا پێچەوانەیە، بانگكردنی منی كوردە، بۆ سەرلەنوێ خوێندنەوە و ناسینی خۆی، چونكە تاقە دەرەوازە بۆ ناسینی ئەویتری دەرەوەی خۆی، ناسینی خۆیەتی، ئەم ناسینە بە خوێندنەوەی خۆی دەست پێدەكات. كارێكی ناكامڵە تۆ ئاگات لە مێژوو، زمان، كولتوور، نەریت، ڕەگوڕیشەی خۆت نەبێت، بتەوێت هەڵسەنگاندن بۆ كۆمەڵگە و تاك بكەیت، هەر چەمكێكی خوازراو بهێنیت، بەبێ ناسینی ڕەگوڕیشەی خۆت، خوێندنەوەكەت بە چەمكە خوازراوەكە، تووشی كورت هێنان دەكات، ئێمە تەنها بە خوێندنەوەی خۆمان دەتوانین شرۆڤەی خۆمان بكەین.
یەكێك لە كێشە بونیادییەكانی بەشێكی ڕووبەڕی ڕۆشنبیری كورد، كەم ئاگاییەتی لە ڕەگوڕیشەی شتەكان لەناو كۆمەڵگەكەی خۆی. زۆر بە دەگمەن ڕووبەڕووی ڕۆشنبیرێك دەبیتەوە، بۆ نموونە: ئاگای لە سەردەمی ئەشكەوتنشینی هەزارمێر، یان ئاگای لە گوندنشینی چەرموو، یان ئاگای لە شارنیشنی ئەرابخا_كەركوك، وەك نمونە هەبێت! لە كاتێكدا بونیادی بەشێكی زۆری پرسەكان، لەناو ئەو سێ وێستگەیەدان، ئێمە گەر ئەو سێ وێستگەیە و بەرهەمهێنانەكانیان نەناسین، ئەو نەریت و كولتوور و هێز و وزەیە ناناسین، لەناو گەلەكەماندا ڕەگوڕیشەیەكی قوڵی هەیە و، گەلێكین سەر بە میراسێكی گەورەی شارستانییەت و كولتووری میزۆپۆتامیا، هەر بەركەوتنێك لەگەڵ قۆناغە مێژووییەكان، شوێنێكمان بۆ ڕووناك دەكاتەوە، كە چەمكە خوازراوەكان نەیانتوانی بونیادەكەی بناسن، واتە: بەبێ ناسینی مێژووەكەمان، ناسینی ئێستا قورس دەكەوێتەوە.
ئەم گەڕانەوەیە بۆ خوێندنەوەی دەقی كورد، مێژووەكەی، كولتوورەكەی، تەنها لەوە هوشیارمان ناكاتەوە، جارێكی دیكە لەبەردەم چەمكی خودناسیندا تووشی سەرسوڕمان ببین، بەڵكو كەرەستەیەكی گەورە دەخاتە بەردەستمان، توانای ناسینی ئەویتری دەرەوەی گەلمان هەبێت. بێگومان لە قۆناغی پاش _خانی و قوبادی_ كولتووری بەرگری دروستدەبێت و، لە سەردەمی ئەدەبی بەرگریدا دەگاتە لوتكە، ئەشێت ئیدی كاتی ئەوە هاتبێت، قۆناغی بەرگری تێپەڕێنین، قۆناغی هێرشی پێچەوانە دەست پێبكات. هەر كولتوورێك تەنها خەمەكەی لە بەرگریكردندا قەتیس بكات، بەردەوام ئایدیاكان و وزەی خۆی لەبەرگریدا خەساربكات، لە شوێنێكدا توشی تێكشكان دەبێت. لەوانەیە خاڵێكی لاوازی كولتوورەكە لە ڕابردوودا ئەوەبێت، لە نێوان بەرگری و خۆ بەدەستەوەداندا لە هاتووچۆدا بووە، هیچ كات پڕۆژەیەكی تۆكمەی دانەڕشتووە بۆ هێرش، تاكو بیكاتە وێستگەیەك بۆ گەشەكردن و فراوانبوون.
هێرشی كولتووری جیاوازە لە هێرشی سیاسیی و سەربازی. یەكەم وێستگەی بەوە دەست پێدەكات، سەرەتا كۆی ئەو شتانەی هی خۆتن وەریانبگریتەوە و شوناسە ڕاستەقینەكەیان بۆبگەڕێنیتەوە، پاشان بچیتە سەر ماڵی ئەویتری داگیركەر، كەشفی بكەیت و ماڵەكەی داماڵیت لەو كولتوور دزینەی دەستی داوەتێ و دزراوەكە بگەڕێنیتەوە و ماڵی ئەویتری داگیركەر وێناكردنە ڕاستەقینەكەی بۆ بگەڕێنیتەوە. كولتووری كورد، دەمێكە لەبەردەم هێرشێكی تاڵانكردنی گەورەدایە. جۆرێك لە مرۆڤی زیهن داگیركراوی لێدروستكراوە، تەنانەت بە ڕۆحە داڕزیوەكەیەوە وەك هیچێك تەماشای خۆی و كولتوور و مێژووەكەی دەكات، لەناو سەرزەمینەكەی خۆیدا، وەك جاشێكی كولتووری دانیشتووە، خەریكی ئەویتر پەرستنە. لە ڕێگەی ئەدەب و هونەر و دینەوە، نۆكەرێكی پوختی لێ دروستكراوە، تەنها بە خزمەتكردنی ئەویتری دەرەوەی خۆی، ڕۆحە نۆكەرانەكەی ئارام دەبێتەوە.
هەڵبەتە هونەر و ئەدەبی خۆزەلیلكردن، كە پانتایەكی زۆری لەناو ڕووبەرە كولتوورییەكەدا داگیركرد،وە، نوێنەرایەتی ئەو جاشایەتییە كولتوورییە دەكات.
سەرمەشقە، لە پێشەوەیە، بۆ خۆزەلیكردن و پاڕانەوە و خۆ بچوككردنەوە، لەبەردەم ئەویتری ئاغاكەیدا داڕزینی خۆی پیشاندەدات و لەناوەوەی كولتوورە ڕەسەنەكەشدا، ژەهرێك دەڕێژێت، كارەكتەرێكی زەلیل بەرهەمدەهێنێت، توانای بینینی هیچ شتێكی خۆی نییە و هەمیشە خەریكی خزمەتكردنی ئەویتری دەرەوەی خۆیەتی. ئەم هونەر و ئەدەبی خۆزەلیلكەرە، سیمای خۆی دەگۆڕێت، جارێكی بەناوی دینەوە دێتە ناوەوە، جارێك بەناوی خۆشەویستییەوە، جارێك بەناوی پەرەپێدانەوە... هتد. هەریەك لەم سیمایانە هیچ نین، جگە لەوەی مرۆڤە زیهن داگیركراو زەلیلەكە، ئەدەب و پانتایی كولتوور بكات بە گۆڕەپانێك، لەگەڵ داڕزین بوونی خۆیدا، گەلەكە و شكۆی كەسایەتییەكەی بشكێنێت و، بیكاتە پردێك تا ئەویتری ئاغای دەرەوە، لەخۆی ڕازی بكات و قبوڵی بكات.
لە مێژووی نوێدا_ خانی و قوبادی_ وەك بنەوان، دوو دەنگی بەرزی شكۆدارن، دوو دەنگن سەرلەنوێ هەوڵی داڕشتنەوەی خەون و كەسایەتی مرۆڤە تێكشكاو زەلیلەكە دەدەن. بانگیان دەكەن بۆ خوانێك، خوانی گەلە. لە ڕێگەی خۆشەویستی و پەیوەندیییەوە هوشیارییەك دەچێننن، تا مرۆڤە زیهن داگیركراوەكەوە بگەڕێتەوە بۆ خۆی و لە ڕێگەی ناسینی خۆیەوە، نیگا لە ئەویتری دەرەوەی خۆی بكات. بێگومان لەناو ئەدەبدا چەندین دەنگی مەزنی لەم جۆرە هەن، لە ناو هونەریشدا بەهەمان شێوە، لە دەروێش_عەبدی_ تاكو، ئییبراهیم خەیات، ڕووبەری هونەر دەبێتە ئەو بانگكردنەی، كە مرۆڤە زەلیلكراو و خزمەتكارەكە، بە ئاگا بێتەوە و مێژووی گەلەكەی خۆی بە كۆی ڕەهەندەكانەوە بكاتە بنەمایەك بۆ هەڵسانەوە و تێگەیشتن لە شكۆمەندی خۆی.
هەر ئەدەب و هونەرێك لەسەر خۆ زەلیلكردن و پاڕانەوە خۆی هەڵچنی، مرۆڤێكی زەلیل و داڕزیو دروستدەكات. ئەركی ئەدەب و هونەر، دروستكردنی مرۆڤی هوشیار و بەشكۆیە، مرۆڤی خاوەن ئیرادەو خودناس، مرۆڤێك ئاگایی لە گەلەكەی خۆی و كەسایەتییەكەی بێت، مرۆڤێك لەناو حەشاماتی خزمەتكارانی بێگانەدا خۆی نەبینێتەوە و، مێژوو و زمان و كولتووری گەلەكەی خۆی بكاتە ماڵێك بوونایەتی پێ شرۆڤە بكات و ئەویتری پێ بناسێنێت. داهاتووی نەوەكانی خۆی پێ بدەرەوشێنێتەوە، كەسایەتییەك دروستبكات، هێندە شكۆمەندبێت لەبەردەم هیچ جینۆسایدێكی كولتووریدا خۆی نەدات بەدەستەوە و زەلیل نەبێت. ڕۆحێكی شۆڕشگێڕانەی كولتووری دروستبكات، لە دیوە درەوشانەوەكانی خۆیەوە، بۆ كەشفكردنی ئەویتر بگەڕێت.
گەڕانەوە بۆ كورد، ئەوانەی مێژووی دێرینی ئەم خاكەیان خوێندوەتەوە، لەسەردەمی: هۆریایی، گوتی، لولوبی، سۆباری، ماد، تا دەگاتە مێژووی نوێ، لەوە تێدەگەن، هەر خوێنەرێكی كورد ئاگای لەو مێژووە بێت، لەبری ڕۆحێكی زەلیل، ڕۆحێكی شكۆمەندانەی وەك ئەوەی _قازی و سەید ڕەزا_ی بۆ دروستدەبێت، كە بەرەو پیری مردنەوە دەچن، بۆ ئەوەی ڕۆحە بەشكۆكەیان گەلێك زیندووبكاتەوە. ئەم گەڕانەوەیە بۆ خوێندنەوەی دەقی كورد، بە مێژوو و ئەدەبەكەیەوە تا دەگاتە زمان و بوونەكەی، گەڕانەوەیە بۆ ناو ماڵەكە، ئەو ماڵەی ئەگەر لەناویدا نەژیت، درز و كەلێنەكانی نەناسیت، ژیانی لەگەڵدا نەكەیت، هیچ كات ناتوانیت لە مانای ماڵی دراوسێكەت تێبگەیت.
تایبەت تر بیڵێم: من خوێنەری نووسەرە كوردەكانم، خوێنەری مێژووی گەلەكەمم، دەشمەوێت لە داهاتوودا ببمە نووسەری گەلەكەم، بۆیە تەواوی وزە و هوشیاری خۆم تەرخان دەكەم بۆ ئەم گەلە، كە كوردە. كورد بۆ من پڕۆژەیە، مێژووەكەی، زمانەكەی، بوونەكەی، ئەدەبەكەی، كولتوورەكەی، گوندەكانی، شارەكانی، شارستانییەتەكەی، كەسایەتییەكەی، زمانەكەی...هتد. پڕۆژەیەكن پێویستی بەدەیان نووسەر و كنەكەر هەیە، تا بەشێكی پێویستی كەشف بكەن، هەر ئەمەیە وادەكات، كۆی پڕۆژە ئەدەبییەكەم توند گرێدراوە بە كوردە و مێژووەوە، لەناو درزەكاندا ئیشدەكەم، هەرچۆن هەنگاوی یەكەمم دەزانم لە كوێوە دەستم پێكردوە، ڕوونە لەبەردەمیشم دواهەنگاوم دەگاتە چ وێستگەیەك، بەبێ ئامانج هەنگاو نانێم. بۆم گرنگ نییە بەم دیدە گەل ناسییەوە، ئەدەبەكەم دەچێتە دەرەوەی كورد یان نا، بەڵام بۆم گرنگە قاڵببمەوە لە ناسینی گەلەكەی خۆم، چونكە دڵنیام ئەو دەروازەیە یارمەتیدەرم دەبێت بۆ ناسینی خودی خۆم. ئەوەندە ناهوشیارنیم ئەدەبێكی زەلیلكراو بخەمە بەردەم خوێنەران، دونیای ئەدەبەكەم، لە قۆناغی بەرگریدا نەماوە، چوەتە چۆناغی هێرشەوە، هێرش بەو واتایەی، تێدەكۆشم لەناو ماڵی بێگانە دزەكاندا، هەموو ئەوەی هی گەلەكەمە بیهێنمەوە ناو ماڵەكەی كورد، زمانی ئەدەبیش باشترین وزەیە بۆ ئەو گەڕانەوەیە. زیهنێكی كوردناسانەم كردوە بە بنەمای ئیشكردنەكانم، خوێنەری دەقەكانم كەمێك هوشیاربێت لەسەر گەلەكەی خۆی، لەم ئیشكردنە تێدەگات. بانگی كەس ناكەم وەك من بێت، ئەشێت نووسەر هەبێت ڕووبەرێكی دیكەی كردبێت بەشوێنی ئیشكردنی، بەڵام هەمیشە نووسەری خاوەن پڕۆژە، گەلەكەی خۆی دەكات بە پڕۆژە، تالێیەوە لە دونیای دەرەوەی خۆی بڕوانێت.
كۆی ئەو كتێبە وەرگێڕاوانەی دەیانخوێنمەوە، ئەو كتێبانەن یارمەتیم دەدەن شوێنێكی كوردم بۆ ڕووندەكەنەوە، هەر دەقێك بزانم زەلیل و داڕزیوم دەكات، ڕۆحە یاخییەكە دەكوژێت، دەمكاتە لاواز و پاڕانەوەچی، یان زیهنم داگیردەكات بۆ خزمەتكردنی ئەویتری بێگانە و لە پرسە گرنگەكانی گەلەكەی خۆمم دوردەخاتەوە، ناهێڵم ئەو ژەهرە بێتە ماڵەكەمەوە، چونكە ئەم ماڵە هێندە دەوڵەمەن و گرنگە، هێندە قوڵ چووەتە ناو مێژووەوە، دواجار هەموو ئەوانە فڕێدەداتە دەرەوەی خۆی، خەریكی خزمەتكاری ئەویتری بێگانەن، كە دەیانساڵە ئەو بێگانانە هەوڵدەدەن كولتوورەكەی دەخەنە بەردەم جینۆسایدە و ئامانجەكەیان بۆ نایەتەدی، هەرچۆن ئەوەیان پێنەكراوە، پێناچێت بەو جاشە كولتووریانەی تازە پەیدابوون، پڕۆژەكەیان سەربگرێت.
_وەڵامی پرسیاری خوێنەرێك. پێمخۆش بوو لە تایبەت بوونەوە بیكەم بەگشتی.