لەدوای سەرهەڵدان و دروستبوونی دەوڵەت و نەتەوەوە، بابەتی ژمارەی دانیشتووان و مەترسیی گۆڕینی دیمۆگرافیا، یەكێكە لەو پرسانەی لە تەواوی دونیادا بە بایەخەوە لێی دەڕوانرێت. تەنانەت ئەو وڵاتانەی خاوەن مێژوویەكی دوورودرێژی تەمەنی حوكمڕانی و دامەزراوەی تۆكمە و سنوور و سەروەریی پارێزراویشن، ئەم بابەتە هەر پرسێكی ستراتیجییە بەلایەنەوە. لە داڕشتنی سیاسەت و بەڕێوەبردنی وڵات، پلانە كورتمەودا و درێژمەوداكانیان رەچاوی دەستەبەربوونی دڵنیایی پاراستنی ناسنامەی نەتەوایەتییان دەكەن.
تێزێكی باویش هەیە دەڵێت، نیشتمان هی ئەو كەسانەیە لەسەری دەژین، مێژوویش ئەوەی بۆ سەلماندووین زۆر گەل و نەتەوە هەبوون لە بنەڕەتدا خاوەن ئەو جوگرافیا و نیشتمانە نەبوون كە ئێستا لەسەری دەژین، بەڵام بەهۆی كۆچی میللـەتی خاوەن ماڵ، یاخود بەهۆی كۆچی نەتەوەی هاتوو جا بەهۆی داگیركارییەوە بووبێت یاخود وەك كۆچ و پەنابەریی، دواجار ناسنامەی ئەو نیشتمانە گۆڕاوە و بووەتە خاكی ئەوانەی لەسەری دەژین.
بەدیاریكراوی لە دەوروبەری كوردستان نموونەی بەرجەستەمان زۆرن، بە بیانووی ئایینی ئیسلامەوە عەرەبەكان لە حیجاز و یەمەنەوە بەناوچەكەدا بڵاوبوونەوە و بوونە خاوەن زۆرێك لە نیشتمانی ئەو گەل و نەتەوانەی دیكە كە بە سەتان ساڵ لەوەوبەر لەوێ ژیابوون. توركەكان وەك عەشیرەتێكی مەغۆل هاتنە ناوچەكە و لەسەر نیشتمانی كورد و ئەرمەن و یۆنانی دەوڵەتێكی نەتەوایەتییان بۆخۆیان بونیادنا.
كوردیش سەرباری ئەوەی بە درێژایی مێژوو قوربانی لەپێناو مانەوە لەسەر نیشتمانەكەی بەخشیوە، بەڵام بە هەردوو دیوەكەی كۆچدا چی ئەوەی رێگەی بە بێگانە دابێت بێتە خاكەكەی نیشتەجێبێت یان خۆی كۆچی كردبێت، جوگرافیای زۆری لەدەستداوە. لە باشووری كوردستان نەك لە مێژوویەكی دورودرێژدا بەڵكو لە مێژووی چەند دەیەیەك بەر لە ئێستا هەندێ ناوچەی كوردستان هەن تاكە ماڵێكی عەرەبی لێنەبوو، بەڵام ئەمڕۆ رەنگە تاك و تەرا ماڵە كوردێكی لێمابێتەوە.
لە زنجیرە چیای حەمرینەوە بۆ دەشتی نەینەوا، بۆ جەلەولا و سەعدیە و قەرەتەپە و خانەقین، بۆ كەركووك و حەویجە و تا پردێیش، سەدەیەك بەر لە ئێستا چەند بنەماڵە و خێڵێكی عەرەبی كۆچەری بۆ گامێشەوانی، یا مەڕ لەوەڕاندن دەهاتنە ئەو ناوچەیە، بەڵام ئەمڕۆ ژمارەیان لەو بەشەی جوگرافیای باشووری كوردستان لە ژمارەی كورد زیاترە و رۆژ لەدوای رۆژیش هاوكێشەكە بەقازانجی عەرەبەكان دەگۆڕێت.
شانبەشانی بەردەوامیی سیاسەتی تەعریب كە لەلایەن رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی حوكمڕانیی عێراقەوە لە دروستبوونییەوە تا ئەمڕۆ پیادە دەكرێت، خەسڵەتی خێڵەكی كۆمەڵگەی عەرەبی لە دروستكردنی خێزان و خستنەوەی نەوەدا، یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی گۆڕینی دیمۆگرافیای كوردستان بووە لەو بەشەی جوگرافیای باشوور كە ئەمڕۆ بە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان ناسراون.
بەدیاریكراوی لە ناوچەیەكی وەك حەویجە سەر بە پارێزگای كەركووك، سەرەتا چەند خێڵێكی ناوچەكانی خواروو و نێوەڕاستی عێراق هێندرانە دەشتی بەپیتی حەویجە و وا بۆ نیو سەدە دەچێت عەرەبی دیكەی تەعریبیان بۆ نەهێناوە، بەڵام گەورەبوونی خێزانەكان و زۆر نەوەخستنەوە لە نێویاندا بووەتە هۆكاری ئەوەی ئێستا بە تەنیا ژمارەی عەرەب لەم ناوچەیە شان لە شانی هەموو ژمارەی كورد بدات لە كەركووك كە مەترسییەكانی هەر ئەوە نەبوون و نین كە بوونە گرێكوێرەی چارەسەرنەبوونی پرسی كورد لە عێراق، بەڵكو بوونەتە سەرچاوەی مەترسی و هەڕەشە لەسەر گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو نیوەیەی دیكەی كوردستانیش لە هەرێمی كوردستان.
ئەگەر چاوێك بە مێژووی هاتنی عەرەب و قۆناخەكانی پرۆسەی تەعریبدا بگێڕیت، بە ئاسانی ئەوەت بۆ دەسەلمێت كە رێگەدان بە نیشتەجێبوونی خێڵ یا چەند خێزانێكی عەرەب، ئەگەر هیچ نیەت و سیاسەتێكی گۆڕینی دیمۆگرافیاش لە پشتییەوە نەبێت، تەنیا بەهۆی رێژەی ناسرووشتیی گەشەی خێزانەكانیانەوە لە خستنەوەی زۆری منداڵ بەسە بۆ ئەوەی دوای چەند دەیەیەك هاوكێشەی دانیشتووان لەو شوێنە بگۆڕن. خۆ ئەگەر ئامانج و ستراتیژێكی دوورمەوداش لەپشتی نیشتەجێبونەكەبێت، ئەوە بەدڵنیاییەوە رێژەی گەشەكردنەكەیان زۆر خێراتر دەبێت.
ئەوەی ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان دەگوزەرێت دەستپێكی قۆناخێكی پلان بۆ داڕێژراوی دیكەی تەعریبە لە بەرگ و لەژێر ناونیشانێكی دیكەدا. ئەگەر پێشتر و لەو بەشەی باشووری كوردستان كە ئێستا لە دەرەوەی دەسەڵاتدارێتیی كوردیە، بەڕێوەچوونی پرۆسەی تەعریب لە چوارچێوەی سیاسەتێكی دەوڵەتی و بە زۆر راگواستنی كورد و نیشتەجێكردنی عەرەب بووبێت لە شوێنیان، ئەوەی ئەمڕۆ لەنێو هەرێمی كوردستان روودەدات، هەرچەندە دەوڵەتی عێراق بە مەبەست لە رێگەی بانكەكانەوە پارەیان دەداتێ بۆ كڕێنی موڵك و ماڵی كورد، بەڵام تەعریبێكی ئارەزوومەندانەیە، بەڵام دەرئەنجامەكانی بۆ كورد لە قۆناخەكانی رابردووی تەعریب مەترسیدارترن، چونكە لە پێشووتردا ئەو عەرەبەی هێندرابووە ناوچەكە دەیزانی لەسەر ماڵ و زەویوزاری كورد نیشتەجێكراوە، بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ بەهۆی كڕینی موڵك و ماڵەكەوە بووە بە خاوەنی راستەقینەی. بۆیە ئەگەر پێشتر كورد هیوایەكی هەبوو رۆژگارێك دێت ئەو ستەمەی لەسەر نامێنێت و ماف بۆ خاوەنەكەی دەگەڕێتەوە، لێرەدا كورد خۆی مافی خاوەندارێتییەكەی فرۆشتووە.
ئەو ئامار و داتایانەی لەو بارەوە بڵاو دەكرێنەوە كە زیاتر لە یەك ملیۆن عەرەب لە هەرێمی كوردستان موڵكی كڕیوە و رێژەیان گەیشتووەتە زیاتر لە چارەكی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان، جێی هەڵوەستە و راچڵەكینە بۆ كەسانێك ئەگەر دەربەستی ئایندەی كوردستان و ناسنامەی نەتەوایەتی ئەم جوگرافیایەبن، چونكە وەك پێشتر ئاماژەم پێدا رێژەی گەشەی خێزان لەناو عەرەب بە بەراورد بە خێزانی كورد قابیل بە بەراورد كردن نییە. گەنجی عەرەب وەك پابەندێتییەك بە كولتوور و دابونەریتی خێڵەكی و لەهەمانكاتدا وەك پابەندێتی ئایینی، لە تەمەنی زۆر لاوێتیدا ژن دەهێنن، بەشی زۆریان زیاتر لە یەك ژن و تا چوار و زیاتریش بەبەشێك لە رەسەنایەتی بۆ خۆیان وێنا دەكەن. ژمارەی ئەندامی هەر خێزانێكیان دەگاتە چەند دەیەیەك، پێچەوانەی خێزانی كورد كە تا دێت بچووك دەبێتەوە.
گەرچی نوقڵانەیەكی خراپە، بەڵام راستیەكەو دەبێت بگوترێت ئەگەر تەنها ئەو عەرەبانەی ئێستا لە هەرێمی كوردستانن و هیچ عەرەبێكی دیكە روو نەكاتە هەرێمی كوردستان، پاش چەند دەیەیەكی دیكە ئەم رێژە عەرەبە ژمارەیان بۆ چەندین جار لە ئێستا زیاتر بەرزدەبێتەوە، زۆر ناخایێنێت و هەر لە تەمەنی ئەم نەوەیەی ئێستادا دەیبینین كە كورد لەم بەشەی جوگرافیای باشوور كە پێی دەگوترێت هەرێمی كوردستان، دەبێتە كەمینە.
هەرچەندە لێرەدا نامەوێ بچمە بنج و بناوانی كێشەی فەلەستین و ئیسرائیل، ماف بە خۆیشم نادەم داوەری ئەوە بكەم كامیان مافی خاوەندارێتییان زیاترە بەسەر ئەو خاكەوە كە لەسەری ناكۆكن، بەڵام دەمەوێ ئەو راستییە بڵێم یەكێك لەو هۆكارانەی ئەمڕۆ عەرەبەكانی فەلەستین پێیگەیشتوون بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە رۆژگارێك لە بەرانبەر بڕێك پارە زەوی و ماڵ و موڵكی خۆیان فرۆشت بە جووەكان. بۆیە وابڕوات لە مێژووشدا دەنووسرێت كوردەكان خۆیان نیشتمانەكەیان فرۆشت بە عەرەبەكان.