لە ناحیەی قەراج كوردی تێدا نەماوە، لە كەركووك چەندین گەڕەك بە زیادەڕۆیی لەلایەن عەرەبی تازە هاوردەوە دروستكراون، لە داقووق هەڕەشە لە جووتیارانی كورد دەكرێت دەستبەرداری زەوییە كشتوكاڵیەكانیان بن بۆ عەرەب، لە سەرگەڕان بەلێشاو عەرەب دەهێندرێتە سەر گوندنشینە كوردەكان و دەستبەسەر ماڵ و زەویوزاریاندا دەگرن، 90%ـی كوردەكانی سەعدییە لەلایەن دەسەڵاتی ناوچەكەوە دەربەدەركراون، 36 گوندی كوردنشینی خانەقین و 24 گوند لە قەرەتەپە و جەبارە، 12 گوند لە جەلەولا و 12 گوندی كوردی لە سەعدییە چۆڵكراون.
لە سێ مانگدا دوو هەزار خێزانی عەرەب لە خانەقین نیشتەجێبوون، لە 60 گوندی كوردنشینی سنووری مەخموور 50یان چۆڵكراون، 24 قوتابخانەی كوردی كراونەتە عەرەبی و رێكخراوێكی فەڵەستینی لە عەفرین پڕۆژەی نیشتەجێبوون بۆ عەرەبی هاوردە دروستدەكات.
ئەمانە ناونیشانی بەشێك لەو راپۆرت و هەواڵانە بوون كە له ماوەی چەند هەفتەی رابردوو تۆڕی میدیایی رووداو بڵاویكردوونەتەوە، ئەگەر دەزگایەكی لێكۆڵینەوە یان هەر ناوەندێكی زانستی و تەنانەت ئەگەر هەر میدیاكارێكی بە سەلیقە، لە دوای 16ی ئۆكتۆبەری 2017ەوە بۆ ئێستا كۆی ئەو هەواڵ و راپۆرتانەی پەیوەست بە بەڕێوەچوونی سیاسەتی نوێی عێراق بۆ تەعریب و تەشەیوعی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان گرتوویەتییەبەر، كۆبكاتەوە، رەنگە پێویستی بە چەند بەرگی كتێبێك هەبێت بۆ تۆمار و بڵاوكردنەوەی، بەڵام لە بەرامبەر ئەم زوڵم و ستەم و داگیركارییەدا ئەگەر بەدوای ناڕەزایەتی و كاردانەوە و رێكارەكانی كورددا بگەڕێت بۆ بەگژاچوونەوەی ئەم سیاسەتە، هیچی وات بەردەست ناكەوێت.
كاتێك ئەو بابەت و هەواڵانە دەخوێنمەوە و لە بێدەربەستی و بێهەڵوێستی دەسەڵاتدارانی كورد لە بەغدا و لە كوردستان رادەمێنم، پرسیارێك بە مێشكمدا دێت و لە خۆم دەپرسم ئایا كورد لە ساڵی 1961 شۆڕشی لەپێناو چیدا دەستپێكرد؟ یان بە مانایەكی دیكە پاش ئەو گۆڕانكارییانەی لە سیستمی عێراق هاتنە ئاراوە و مەلەكییەت رووخێندرا و عێراق بووە كۆماریی، دەستووری تازە نووسرایەوە، رێگە بۆ كاری سیاسی و دروستكردنی پارتی سیاسی كوردی كرایەوە، دەرفەتی ئەوە دروستبوو كورد بەشداربێت لە حوكمڕانی و عەبدولكریم قاسم دەستیكرد بە كۆمەڵێك چاكسازی، بۆچی كورد لەو هەلومەرجە یاخی بوون و دەستیان دایە چەك و بە خەباتی چەكداری بەگژ قاسمدا چوونەوە؟
ئایا لەو 3 ساڵەی نێوان رووخاندنی مەلەكییەت لە 1958 تاوەكو بەرپابوونی شەڕی چەكداری لە 1961، چ زوڵم و ستەمێكی جیاواز و تازە بەرامبەر بە كورد كراوە كە پێشتر پەیڕەو نەكرابێت وا كورد یاخی بوون؟ هەرچەند لاپەڕەكانی مێژووی ئەو 3 ساڵە دەخوێنمەوە 1%ـی ئەو زوڵم و ستەم و داگیركارییانە نابینم كە لە 2017وە بۆ ئێستا بەرامبەر بە كورد دەكرێت. دەپرسم باشە بۆچی كورد ئەوكات ئامادەبوو دەست بداتە چەك و یاخی بێت و بەگژ دەوڵەتی مەركەزی عێراقدا بچێتەوە، بەڵام ئێستا نەك یاخی بوون، تەنانەت ناڕەزایەتیش لەو داگیركارییانە دەرنابڕێت كە لە ناوچە كوردستانییەكان لە گەرمەسێرەوە تاوەكو شنگال دەكرێت؟
لە كاتێكدا ئێستا كورد لە بەغدا لە ناوەندی بڕیاردا نەك هەر بەشدارە، بەڵكو پەیوەست بە رێگریی لە پێشێلكاریی دەستووریی، تاكە بڕیاردەریشە. هەموو ئەو سیاسەتانەی لەو ناوچانە بەڕێوە دەبرێن هەموویان پێچەوانەی دەستوورن و كورد پارێزەری دەستوورە.
لە هەرێمی كوردستانیش خاوەن پێگەیەكی دەستووریی و یاسایی حوكمڕانییەكە و خاوەنی دوو هێزی چەكداریی پڕچەك و چەندین دەزگای ئەمنی و سەربازییە. بەپێی دەستووریی عێراقیش لە چارەسەری كێشەی ئەو ناوچانەی كوردستاندا لەگەڵ بەغدا بەشدارە. لە بەغداش بەشی ئەوە پۆست و پێگەی لە دامەزراوە دەوڵەتییەكانی عێراقدا هەیە كە بتوانێت نەهێڵێت ئەم زوڵمە لەسەر كوردی ئەو ناوچانە بەردەوام بێت. كەچی رۆژ لە دوای رۆژ زوڵم و ستەم و داگیركارییەكان زیاتر پەرەدەسێنن.
ماوەیەكە زۆرترین قورسایی تەعریب لەسەر ناوچەكانی خانەقینە، د. فوئاد حوسێن بە پلەی جێگری سەرۆكوەیرانی عێراق، وەزیری دەرەوەی عێراقە و نوێنەرایەتی سیاسەتی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكات، یەكێكە لە گوێلێگیراوەكان لە ناوەندەكانی دەسەڵات لە بەغدا، خەڵكی خانەقینە، هیچ قسه و هەڵوێستێكمان لێی نەبینی بەرامبەر بەو سیاسەتەی لە بەغداوە بۆ ناچاركردنی كورد بۆ چۆڵكردنی خانەقین گیراوەتەبەر.
د. بەرهەم ساڵح سەرۆككۆماری عێراقە و نوێنەرایەتی سیاسەتی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش دەكات لە بەغدا، بەپێی دەستووری عێراق تاكە پارێزەری دەستوورە، هەموو ئەو داگیركاریانەی بۆسەر زەویوزاری جووتیارانی كورد و گوندنشینانی كورد و گۆڕینی زمانی كوردی و هاتنی عەرەب بۆ ناوچەكە بە ئامانجی گۆڕینی دیموگرافیایە و دژی ماددەی 140ی دەستوور و پێچەوانەی چەندین بڕگه و بەندی دیكەی دەستووری عێراقن. كەچی هیچ قسە و هەڵوێستێكمان لەم سەرۆكە كوردە نەبینی بۆ راگرتنی ئەو ستەمەی لە كورد دەكرێت.
لە هەرێمی كوردستانیشەوە هەڵوێستی پارتی و یەكێتی، حكومەت و دامەزراوەكانی دیكەی دەسەڵاتداریی لە كوردستان زۆر روونن كە دەستیان گرتووە بەكڵاوەكانیانەوە تاوەكو با نەیبات.
دۆخی ناوچە كوردستانیەكانیش تادێت خراپتر دەبێت و رێژەی هاتنی عەرەب هەر بەرز دەبێتەوە، كورد لەسەر ماڵ و حاڵی خۆی دەردەكرێت، گوندە كوردییەكان پڕكراون لە ماڵی عەرەب، لە شارەكان خانووی كورد دەڕوخێندرێت و رێگە بە دروستكردنی گەڕەكی زێدەڕۆی عەرەب دەدرێت، خوێندن لە قوتابخانە كوردیەكان دەكرێنەوە بە عەرەبی، كۆبۆنی خۆراك و نفوسی عەرەب لە شارەكانی خواروو و نێوەڕاستی عێراقەوە دەگوێزرێتەوە بۆ ئەم ناوچانە و كورد ناچار بە جێهێشتنی خاكەكەی دەكرێت. هەقە ئەو پرسیارە بكەین ئەی ئیتر كاتی خۆی كورد بۆچی شەڕی چەكداری بەرپاكرد؟
لە رووداو وەرگیراوە