رەنگین عەبدوڵڵا
26/09/2022
فەلسەفەی بونگەرایی سارتەر سەبارەت بە ژن، گەڕانەوەیە بۆ بنەڕەتەكانی مرۆڤبوون و دەستكاریكردنی پۆڵێنبەندیی مەدرەسە فەلسەفییەكانی تر، كە لەسەر بنەمای جێندەری و خودباڵایی نێرینە لە مێژووی فكری سیاسیدا بونیادیان نابوو، ئەم كرۆكە مرۆییەی سارتەر، كە پێیوایە بوونی مرۆڤ دەكەوێتە پێش ناوەڕۆك و جەوهەرییەوە، نێواخنێكی پێشوەختەی نییە، بەڵكو لە پاش بوونییەوە دروستدەبێت، ئەمە لەلای سۆسیۆلۆگ (ئیمانوێل مۆریم) نزیكبوونەوەی تەواوەتییە لە ئایدیایەكی باڵای هیومانیستی و دەلیلی وتەكەی (ئیراسمۆس)ە كە دەڵێت «مرۆڤ، بە مرۆڤی لەدایك نابێت، بەڵكو دەبێت بە مرۆڤ»، پرۆسەی مرۆڤسازیی و دەستكاریكردنی ئەم بوونە لەلای (سیمۆن دۆبۆڤوار) پێناسەیەكی دیكە وەردەگرێت و دەڵێت «ژن، بە ژنی لەدایك نابێت، بەڵكو دەبێت بە ژن»، تەواوی ئەم تێگەیشتنە لە گۆڕانی رەگەزیی و دەركەوتنی هەستی خودباڵایی لەناو مرۆڤدا بۆ ئەوەی بكەوێتەوە سەر سكە هیومانییەكەی خۆی، دەبێت بگەڕێینەوە سەر ئەو بنەڕەتەی دۆبۆڤوار لە تەنیشت فەلسەفەی بونگەرایی سارتەوە هەڵیهێنجاوە، كە ژن لە توانایدایە بوونی خۆی بەو شێوەیە بونیادبنێتەوە كە پارێزگاری لە مرۆڤبوون و ژنبوونیشی بكات.
جیاوازیی رەگەزی
مێژووی مرۆڤایەتی سەبارەت بە جیاوازیی رەگەزی و هەژموون و باڵایی نێرینە بەسەر كۆی كاتیگۆرییەكانی ژیاندا تەنها لە ئاستی ئایینی یان ترادسیۆنی كۆمەڵگە مرۆییەكاندا كورتنەبۆتەوە، بەڵكو ئەم جیاكارییە هەندێكجار رەوایەتی لە فەلسەفە و ئایدیۆلۆژیاكانیشەوە وەرگرتووە، هەموو ئەمانە لە سیاقە گشتییەكەیدا بە شوێن دۆزینەوەی شەرعیەتی توندوتیژی بوون بە پاساوی هەمەجۆر، بە نموونە بەناوی جیاوازییە بایۆلۆژییەكان یاخود بە ناوی كۆتوبەندەكانی نەریت یان بەناوی توانست و لێوەشاوەیی ئەقڵی، ئەم پاساوە پیاوسالارانە، نەوە دوای نەوە توندوتیژیی بە ئاستی جیاواز بەرهەمهێناوەتەوە و لە هەموو ئەو قۆناغانەشدا لە غیابی بزووتنەوەی یەكسانیخوازانە و نەبوونی كاردانەوەی میللی، كەیسی توندوتیژییەكان بە شاراوەیی ماوەتەوە.
فۆبیا و ترس لە مێینە، لە هەر بیر و ئایدیایەكەوە سەرچاوەبگرێت پێش هەر شت خاڵیبوونەوەیە لە رەهەندە هیومانییەكەی، بەتاڵبوونەوەیە لە حەقیقەتی لەدایكبوونی مرۆڤەكان بە یەكسانی، ئەم كاكڵسازییەی تەوژمە نەریتییەكان لە بەخشینی باڵایی بە پیاوسالاری و بەكارخستنی یاسا و نۆرمەكان بۆ بەكارهێنانی توندوتیژیی دژی ژنان، پارادۆكسێكی بەردەوامە كە بە زمان و بە نووسین نوخبەی كۆی چینەكانی كۆمەڵگە سەبارەت بە ماف و یەكسانیی دووپاتیدەكەنەوە و بە پراكتیكیش بە پاساوی «مانەوە بۆ بەهێزەكان»، بوون و ژیانی مرۆییانەی ژن دەبەستنەوە بە سروشت و یاساكانی جەنگەڵەوە و پەراوێزخستن و توندوتیژی بە هەموو ئاستەكانییەوە وەك پێویستیی ئەم جەنگی مانەوەیە دەخەمڵێنن.
بەرهەمهێنانی رق و تووڕەیی بەرامبەر ژن
كارخانە زەبەلاحەكانی بەرهەمهێنانی رق و تووڕەیی بەرامبەر ژن، لە هەر شوێنێكەوە شەرعیەت بۆ رەفتارەكانیان بدۆزنەوە، بەهەر پاساوێك بیانەوێت كەلەپچە بكەنە گەردن و دەستی مێینەوە، قەساوەتەكەیان لە هەر پنتێكدا بێت و بیانەوێت لە ماڵ و بازاڕ و فەرمانگە هەر سزایەك بسەپێنن، هیچ لەو مانایە ناگۆڕێت كە خودباڵایی جێندەری رەفتارێكە نە لەگەڵ ئاكار دەگونجێت و نە لەگەڵ یاساكانیش یەكدەگرێتەوە، ئەمە فەرهەنگێكی بێزراوی سەپێندراوی ئایدیۆلۆژییە و ترس لە ژن لەناو سیستمە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئایینییەكاندا بەردەوام بەرهەمی دێنێتەوە، بەرهەمەكەشی رۆژێك (ژینا ئەمینی) كاسەی سەری شەڵاڵی خوێن دەكرێت و رۆژێكی دیكەش و لە جێگایەكی تر ژینایەكی تر بە پاساوێكی جیاوازتر هەمان چارەنووسی بۆ دەنووسرێتەوە، ئیتر لەناو ئەم شەڕانگێزییە جێندەرییەدا ئەوەی دەمێنێتەوە تەنها ژماردنی تەرمی قوربانییەكانە.
میدیای نوێ وەك هەموو دەركەوتەیەكی دیكەی تەكنۆلۆژیا و گڵۆبالیزەیشن دوو دیوی هەیە، دەشێت دیوێكی میهرەبان و مرۆڤدۆستانە بێت و بەر بە شەپۆلی توندوتیژی بگرێت و لەڕێگەی بەرزكردنەوەی ئاگایی مرۆڤەوە رەهەندە نامرۆییەكانی بەكارهێنانی هەموو جۆرەكانی توندوتیژی نیشان بدات، تا لە رێگەیەوە فیدباكێكی ئەرێنی لەناو كۆمەڵگەدا بسازێت لەو رەفتارانە بەدووربێت، بەڵام خاوەن دیوێكی نەرێنیشە كە رووخسارە جیاوازەكانی سەر بە كاتیگۆرییە جیاوازەكان رۆژانە لەڕێگەیەوە مەكینەی توندوتیژی تاودەدەن و بەشوێن تۆمەت و فتوای بەكارخستنی توندوتیژییەوەن، ئەم تەوژمە لەناو پلاتفۆرمەكانی سۆشیاڵ میدیا رۆژێك بەناوی ئایینەوە و رۆژێك بەناوی پارێزگاریی لە نەریت و بەهاكانەوە سەرقاڵی ئەم تۆمەتانەن، هەر دەنگێك لە دەرەوەی پلان و ویستی ئەوان بێت بە یەك چارەنووسەوە گرێدەدرێتەوە، ئەویش شایستەبوون بە مردن و خەفەكردنە.
سێ كەیسی تایبەت بە ژنان
لەڕاستیدا جیهانی گریمانەیی سۆشیال میدیا و سەرجەم پانتاییەكانی میدیای ئەلیكترۆنی لەم ماوەیەدا لەسەر سێ كەیس دابەشبوونێكی گەورەیی میللی بەدوای خۆیدا هێناوە، یەكەمیان مەرگی (ژینا ئەمینی) و دووەمیان كەمپەینی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان (لە هەر شوێنێك بن بەدواتانەوەین) و سێهەمیشیان یاسای (بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە خێزان و ئافرەت)، ئەم سێ كاتیگۆرییە ئەگەر لەڕووی شكڵییەوە لە یەكتریش جیاوازبن، بەڵام دواجار هەموویان پێكەوە گرێدراوی پرسێكی گشتین كە ئەویش هەڵكشانی توندوتیژییە دژ بە مێبوون، ئەم باڵاكردنەی توندڕەوی و توندوتیژی، خراپی و مەترسییەكەی لەوەدا نییە كە تەنها چەند بكەرێك سەرقاڵی بەرهەمهێنانی ئەم توندوتیژییە بن، بەڵكو لەو جێگایەدا دەبێتە مەترسی كە لایەنگرانی ئەم مەددە لە توندڕەوی جێندەریی بەهەر پاساوێكەوە بێت لە رێگەی پلاتفۆرمەكانی سۆشیال میدیاوە خۆیان لەسەر بەرە دڵڕەقەكە ساغدەكەنەوە و بەشوێن شەرعیەتدا دەگەڕێن، بۆ ئەوەی توندوتیژی لەوە زیاتر باڵا بكات، ئەمەش زەنگێكە پێمان دەڵێت مەترسییەكانی ئەم باڵابوون و هەژموونەی ناو سۆشیال میدیا لەسەر ئەرزی واقیع بەوەندە ناوەستێت و خراپتریش بەڕێوەیە.