ئاڵای جیهان (١)

پەیكار عوسمان


25/11/2022

- هەڵەیە ڕەخنەی ئەوە لە وڵاتێك بگیرێ، كە بۆچی دووسەت ملیار لە مۆندیالدا خەرج ئەكا، لەكاتێكا خەڵكێك لەملاولای جیهان، لە برسا ئەمرن.. كێشەكە لە قەتەردا نیە، كێشەكە لە سیستەمی جیهانییدایە، كە "دەوڵەت" تیایدا سەنتەرە نەك خودی "جیهان"! 

- كاتێكیش كە دەوڵەت سەنتەرە، ئیتر كابرا دەوڵەتی خۆیەتی و تایەی تیا ئەسوتێنێ. سەدام و قەزافی ئەیكەن بە شەڕگەو معەسكەر، قەتەرو ئیماراتیش ئەیكەن بە بیناو خۆشگوزەرانی. نە ئەشتوانی بە سەدام بڵێی ئا پارەی دوو ساروخ بدە بە سۆماڵ، نە ئەشتوانی بە ئیمارات بڵێی ئا پارەی دوو بینا بدە بە بەنگلادیش.

- لەناو سیستەمی سەرمایەداریدا، كە پارەو بە دیاریكراوی "خەرجكردن" سەنتەرە، تۆ ناتوانی بە وڵاتێك بڵێ ی بۆ زیامەسرەفیی ئەكەیت، چونكە خودی ئەو زیامەسرەفییە، بەهای هەرە باڵای ناو سیستەمەكەیە. (من پارە خەرج ئەكەم، كەواتە من هەم). 

- یەعنی ڕەخنەكان نابێ بچوكبێ و لە وڵاتێك و لە ڕووداوێك بێت، ئەبێ گشتیبێ و لە كۆی سیستەمەكەو چەقەكەی بێت كە (دەوڵەت و پارە)یە. دیاریشە كە ئەو سیستەمەو چەقەكەی، ئەتوانێ وڵاتێك ئارام بكا، بەڵام ئەشێ وڵاتەكەی تەنیشتی لە جەنگدا بێت! ئەتوانێ چینێك بەختەوەر بكا، بەڵام ئەشێ چینەكەی ژێری بفلیقێتەوە! ئا لێرەشداو بۆ تۆزێ عەدالەتی جیهانی، ئیشمان ئەكەوێتەوە ماركس و بۆ تۆزێ ئاشتی جیهانی، ئیشمان ئەكەوێتەوە كانت، بەو مانایەی كە كێشەكە گشتی و جیهانییە نەك ڕووداوێكی بەشەكیی ئێرەو ئەوێ. 

- گرێ ی سەنتەرێتی دەوڵەتیش بەوە ناكرێتەوە كە "هێزەكییانە" خەو بە وەحشێكی گەورەتری وەكو خیلافەتەوە ببینین، بەڵكو بەوە ئەبێ كە "ئەخلاقییانە" بڕێك وەحشی دەوڵەت شل و بچوك بكرێتەوە. هەرئەوەی كە یەكێتی ئەوروپا لە واقعدا هەنگاوێكی بۆ ناوەو هەر ئەوەی ئۆجەلانیش لە فیكردا هەوڵێكی بۆ داوە.  

- كاتێ ملیارەكان لە جەنگ و فوتبۆڵ و سینەمادا.. خەرج ئەكرێ و لەولاشەوە كێشەی هەژاری بە تۆخی ئامادەیە، یەعنی خەلەلێكی ئەخلاقی هەیە. لێرەشدا تەنیا عەقڵ فریامان ئەكەوێ و جگە لە بیركردنەوە لە "گشتێتی" وێنەكەو گۆڕینی "چەقەكەی" ڕێگایەكی ترمان نیە. ڕاستە سیستەمی دەوڵەت و سەرمایە، لە ماوەی دوو سەدەدا، بە سورعەتی ساروخ دنیای پێشخست، بەڵام عەیبەكانیشی وەكو مانگ دیارەو باری شانی دنیای قورس كردوە.

- "هێرمنۆتیكا" فێرمان ئەكا، ڕەخنە لە كۆی سیاق ئەگیرێ نەك قرتاندن و دەرهێنانی بەشێكی. مەسەلەن زمانی دەقی دینی بۆیە پیاوسالارە، چونكە خودی "نوسین" ئەكەوێتە ناو شارستانیەتی نێرخوداو كۆتاییهاتنی سەردەمی مێخودا، خۆ ئەگەر پێش ئەو مێژووە نوسین هەبووایە، ئێستا دەقگەلێكمان هەبوو كە زمانەكەی دایكانەبوو.. 

- یەعنی لە وێنە بچوك و دەوڵەتییەكەدا، بێگومان نمونەكانی قەتەرو ئیمارات و ئیسرائیل و سویدو فینلەند.. ڕێژەییانە براوەن، بەراورد بە دەوڵەتە گەڕوگولەكان. بەڵام لە وێنە گەورەو جیهانییەكەدا، هەموومان دۆڕاوین، ئەگەر میتافیزكی دنیاكە نەگۆڕین. ئەوەش بە عەقڵی ئایدۆلۆژیی ناكرێ كە هەر خەریكی شەڕی بچوك و سەپاندنی كاڵاكەی خۆیەتی، بە عەقڵی ڕەخنەیی ئەكرێ كە ئەخلاقیانە "دنیاكەو چەقەكەی" بخاتە ژێر پرسیار!

- مەسەلەن لە عەقڵی ئایدۆلۆژییدا "شەڕی كولتوری" هەیە، بەڵام لە عەقڵی ڕەخنەییدا "جیاوازیی كولتوری" هەیە. ئەوەی كە قەتەر كردی، لە دیوی خۆبوون و جیاوازیی كولتورییەوە، جوانە، بەڵام ئەو شەڕەی ئیسلامچی شەرق و جێندەرچی غەرب ئەیكەن، هەمان ژەهری تاكڕەهەندییە كە لە ڕۆحی فرەیی ژیان ئەداو لە جیاوازی كولتورییەوە ئەمانبا بۆ شەڕی ئایدۆلۆژی! 

- لەو یاریگاو شەقامانەی قەتەر، عەرەبانەی بانگخوازی بگێڕیت و دوكانی هاوڕەگەزخوازی دانێ ی، هیچ فەرقی نیە، چونكە هەردوكی هەر خۆ نمایشكردنە بۆ "ئەو"، نەك مومارەسەكردنی خۆبوون. "كولتور" تۆی لە تەنیشت ئەودا، "ئایدۆلۆژیا" تۆی لە بەرامبەر ئەودا. بانگخوازی و هاوڕەگەزخوازی هەردوكی هەر باركردنی شتێكە لە وەرزش، كە شانی هەڵیناگرێ. یەكێ لە كێشەكانی عەقڵی ئایدۆلۆژی، ئەوەیە كە شتێك لە شتێكی تر بارئەكاو بەو باركردنەش هەردوكیان ئەكوژێ، چونكە زیندوێتی شتەكان، ئاسۆییە نەك ستوونی. شتەكان ئەبێ لە تەنیشتی یەكابن نەك بە شان و كۆڵی یەكەوەبن.  

- ژمارە (دوو) كەلی شەیتان و گرێ ی شەڕە. چارەسەر "ئایدۆلۆژیا" نیە، كە هەمیشە دووانییەو ئەتباتە دووڕیانی "یان ئەمە یان ئەوە". چارەسەر ڕێزگرتنی جیاوازییە، كە هەمیشە فرەیەو لە دوو زیاترە، ئیتر دوورتریشە لە گرێ ی شەڕو لە كەلی شەیتانەوە. ئا لێرەشدا جەماعەتی لۆگۆی ڕەنگاڵەو دژەكەی، لە هەمان كەلدان و پێكەوە حەبلەكە توند ئەكەنەوەو لەو خاڵەدا گرێ ی لێ ئەدەن. 

- هەموو ئایدۆلۆژیاكان نوقسانن و بۆشایی هەموویان بە فرەیی پڕئەبێتەوە. چارەسەر چاوێكە هەمان جوانیی لە دوو وڵاتدا ببینێ، نەك بۆ هی قەتەر بیناو بۆ هی ئیمارات نابینابێ. كابرای غەرب، لەوێدا كوێرە كە دنیای ئەوانیتر بە لۆگۆی پەلكەزێڕینە بپێوێ، تۆش لەوێدا كوێریت كە هەموو حەزارەتی غەرب لەو عەلەمەدا كورت بكەیتەوە.

- نهێنی گەورەی ژیان، ئەوەیە كە ژیان هەر خۆی دەردو دەرمانیشەو هیچیان لە دەرەوەی ئەویتردا نیە. هەر فكرێكیش ژیانت بۆ لەت ئەكاو خۆی یەكسان ئەكا بە دەرمان و ئەو بە دەرد، درۆ لەگەڵ تۆدا ئەكاو خۆشی لە وەهمدا ئەژی. چارەسەری جیهان، جیهانییبوونە، جیهانیبوون بە مانای داگیركردنی جیهان و سەپاندنی بەهاكانی لیبرالیزم نا، بە مانای خیلافەت و فەتحكردنی جیهان نا، بە مانای وەهمەكەی كۆمۆنیزمیش نا.. جیهانییبوون بە مانای ڕێزگرتنی جیاوازییەكانی ناو جیهان.

- جیهانییبوون، جیاوازییەكان و بوونە كەسی و گروپی و لۆكاڵییەكان ناسرێتەوە، بەڵكو پێت ئەڵێ، هەر ئەونە بەس نیەو ئەبێ تۆزێ لەوە بەرزتربیت، بۆئەوەی بتوانی بوونە لۆكاڵییەكەی ئەوانیتریش ببینیت و ئەشكەوتەكەی خۆتت لێنەبێ بە هەموو دنیا. دووهەزار ساڵ لەمەوبەر و زۆر پێش عەولەمە، لە فەیلەسوفێك ئەپرسن، خەڵكی كوێیت، ئەڵێ "خەڵكی جیهانم". خۆ مەبەستی ئەوەنیە كە خەڵكی ئەسینا نەبێت، مەبەستی ئەوەیە، هەر ئەونە كەمەو بەشی مڕۆڤبوون ناكات!

- یەعنی هەر پیاوبە، بەڵام جیهانییانە، با خۆت لە تەنیشت ژنەوە ببینیتەوە نەك لە سەرویەوە. هەر ئەوروپی بە، بەڵام جیهانییانە، بۆئەوەی بزانیت غەربزەدەیی فەزیلەت نیە، تێپەڕاندنەكەی فەزیلەتە. هەر موسوڵمانبە، بەڵام جیهانییانە، بۆئەوەی بكەویتە ناو تەعاروف و خۆت لە تەنیشتی ئەدیان و ئەفكاری تر ببینیتەوە، نەك ڤایرۆسی جیهاد و فەتح كردن، میكرۆبی بانگخوازی و وەكخۆلێكردن!

- تاكڕەهەندیی تەنیا ئەوسڕینەوە نیە، بەڵكو خۆكوژیشە، چونكە "خۆ" و "ئەو" هەمان ماڵیان هەیە كە فرەییەو لە دەرەوەی ئەوەدا، هەردوكیان بێ ماڵن. كاتێ شتێك ئەسەپێنیت، تەنیا شتەكانی ترت قەدەغە نەكردوە، شتەكەی خۆشتت قەدەغەكردوە، چونكە بوونی ڕاستەقینەی ئەویش، هەر لە ئازادییدایە. 

- تۆ كە خۆت حەفتا فیرقەیت و هەمووشی لە شەڕدایە لەگەڵ یەكتردا، بەتەمای ئەویتر وەكو كام خۆیە لێبكەی؟ بۆ لە ئەساسا خۆیەك هەیە تا ئەویتر بێنیتە ناوی؟ ئەو خۆ وەهمییە هەمان هەڵەی ئیسلامیزم و غەربیزم و هەموو جۆرەكانی فاشیزمە. خۆیەك كە بوونێكی گشتگیرو جێگیری نیە، فووی تێئەكەیت و وائەزانیت هەیە، لەوێوە ئیتر خۆت مەستیت و پێك بۆ ئەوانیتریش تێئەكەی!      
ماویەتی