هۆكارەكانی شكستی ئەمریكا لەئەفغانستان چی بوون؟

ڕاپۆرت

21/09/2021     ژمارەی بینراو 305


راچڵەكین-AA

دەستوەردانی سەربازیی ئەمریكا لە ئەفغانستان كە لە حەوتی تشرینی یەكەمی ٢٠٠١دا دەستیپێكرد، دوای ٢٠ ساڵ، كۆتایی هات و پرۆسەی كشانەوەی سەربازانی سوپای ئەمریكا لە وڵاتەكە لە ٣١ی ئابی ٢٠٢١دا كۆتایی هات.

دەستوەردانی سەربازیی ئەمریكا لە ئەفغانستان لە دوای هێرشەكانی ١١ی سێپتەمبەری ٢٠٠١ و لە چوارچێوەی "ستراتیجییەتی دەستوەردانی رێگرییكار"ی سەرۆكی ئەو كاتی ئەمریكا، جۆرج دەبلیو بوش بە بیانووی "شەڕكردن لە دژی تیرۆر دەچینە ئەفغانستان" دەستی پێ كرد. ئامانجی "ستراتیجییەتی دەستوەردانی رێگرییكار"ی بوش لەناوبردنی چەكدارانی رێكخراوی ئەلقاعیدە كە لە ئەفغانستان جێگیرە و قۆڵبەستكردن یان كوشتنی ئوسامە بن لادن بوو. لە چوارچێوەی ستراتییجەكەدا، پێویست بوو چەكدارانی رێكخراوی تیرۆریستیی بەر لەوەی هیچ كردەكی رێكخراوەیی یان هەر پەلامارێك ئەنجام بدەن لە سەرچاوەكەیانەوە لەناوببرێن.

ئیدارەی بوش بەرلە دەستوەردانی سەربازیی لە ساڵی ٢٠٠١دا، هۆشداریی ئەوەی دایە تاڵیبان كە "سەرجەم سەركردەكانی رێكخراوی ئەلقاعیدە كە لە ئەفغانستان خۆیان حەشارداوە" رادەستی ئەمریكا بكات.

لە هۆشدارییەكەدا، بوش بە تاڵیبانی راگەیاند، ئەگەر بێت و داواكارییەكە جێبەجێ نەكات، ئەوا هەمان چارەنووسی لەگەڵ ئەلقاعیدەدا دەبێت، واتە هەڕەشەی لەناوبردنی لێ دەكردن.

حكومەتی تاڵیبان ئەو هەڕەشەیەی بە هەند وەرنەگرت و لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٠١دا، بڕیارێك كە رێگەی دەدا هێز لە دژی بەرپرسیارانی هێرشەكانی ١١ی سێپتەمبەر ئەنجام بدرێت و لەلایەن كۆمارییەكان و دیموكراتەكانەوە پشتیوانیی دەكرا، كرایە یاسا. لە كۆتاییشیدا، پرۆسەی دەستوەردانی سەربازیی ئەمریكا لە ئەفغانستان لەلایەن ئیدارەی بوش-ەوە، دەستی پێ كرا.

لە لایەكی دیكەوە لە پرۆسەی كشانەوەی سەربازانی سوپای ئەمریكا لە ئەفغانستان، رۆژی ٢٦ی ئابی ٢٠٢١، دوو خۆكوژ خۆیان بە ژمارەیەك سەربازی ئەمریكا كە ئاسایشی فڕۆكەخانەی كابول-یان دەپاراست، تەقاندەوە.

لە راگەیەندراوێكدا كە لەلایەن فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، جەنەراڵ كێنیت ماككێنزی بڵاو كرایەوە ئاماژە بەوە كرا، دوو تەقینەوە لە نزیك فڕۆكەخانەی كابول روویان داوە كە بەهۆیانەوە، ١٢ سەربازی سوپای ئەمریكا و لانیكەم ٦٠ مەدەنی كوژراون، هەروەها ١٥ سەربازی دیكەی ئەمریكا بە سەختی برینداربوون. بەرپرسیارێتیی پەلامارەكەش لەلایەن گرووپی خۆراسانی رێكخراوی تیرۆریستیی داعشەوه لە ئەستۆ گیرا.

لەگەڵ ئەو پەلامارەدا، پێواژوویەكی مشتومڕی چڕ، چی لەسەر ئاستی جیهان و چی لە رای گشتیی ئەمریكادا، سەبارەت بە رەوتی گشتیی ستراتیجییەتی ئەمریكا لە ئەفغانستان و بە تایبەت هۆكارەكانی شكستی هەواڵگریی ئەمریكا لە ئەفغانستان، هاتە ئاراوە.

لە راستیدا نەك هەر تەنها كەرتی هەواڵگریی بەڵكو ستراتیجییەتی ئەمریكا و سەرجەم دامەزراوەكانی لە ئەفغانستان، شكستێكی گەورەیان هێنا، بەڵام ئەگەر بابەتەكە لەڕووی هەواڵگرییەوە هەڵسەنگێنین، ئەوا پێویستە بەرلە هەموو شتێك پێناسەیەكی هەواڵگری بكەین.

دەستەواژەی "هەواڵگریی" پێناسەی زۆری هەیە، بەڵام بەو شێوەیەی كە لە ماڵپەڕی دەزگای هەواڵگریی نیشتمانیی توركیا (MiT)دا هاتووە، "هەواڵگری بریتییە لە؛ كاركردن لەسەر زانیاریی سەرەكی و دواتر هەڵسەنگاندنی لەڕووی پۆلێن، نرخاندن و رەخنەوە" و لە روانگەی ئەم پێناسەیەشەوە كاری هەواڵگریی لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا پێویستە سەرنج بخاتە سەر سێ ئامانج:

جگە لە زانیارییە هەواڵگرییە بەپەلەكان، دەستەبەركردنی رەهەندێكی درێژخایەن و پێشبینی لە بارەی رێكخراوێكی تیرۆریستی: بۆ نموونە، شیكاركردنی پێشبینییە هەواڵگرییەكان دەربارەی ئەو ناسەقامگیرییە سیاسییانەی لە دوای كشانەوەی ئەمریكا رووبەڕووی ئەفغانستان دەبنەوە و پیشكەشكردنی ئەم شیكارییە بە دەسەڵاتی سیاسیی.

پشتیوانیكردن لە قۆناغەكانی بڕیاردانی دروستی لایەنی بڕیاردەر لە بارەی ئەو ستراتیجییەتانەی دژبە رێكخراوە تیرۆریستییەكان دەگیردرێنەبەر، واتە ئامادەكردنی گونجاوترین سیاسەت بۆ لایەنی بڕیاردەر، بۆ نموونە خستنەكاری گونجاوترین بەرواری كشانەوە بەگوێرەی زانیارییە هەواڵگرییەكان لەلایەن جۆ بایدن-ەوە.

رێگریكردن لە چالاكی رێكخراوە تیرۆریستییەكان و لە چالاكی خستنی پلانداڕێژەران و لایەنە هاوبەشەكانی چالاكییەكە: بۆ نموونە وەرگرتنی زانیاری تەواو دەربارەی ئەگەری روودانی پەلامارێك بۆسەر فڕۆكەخانەی كابول.

بەم شێوەیە لە چوارچێوەی ستراتیجییەتێكی سەركەوتووی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، چالاكییە هەواڵگرییەكان لە رەهەندی بەرژەوەندییە نیشتمانییەكانەوە بۆ رێگریكردن لە هەڕەشە و مەترسییەكان گرنگن، هەر لەم روانگەیەشەوە ئەركی سەرەكی دەزگا هەواڵگرییەكان لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا زانینی پێشوەختەی پەلامارەكان و رێگری لێكردنیانە.

ئامانج لە كارەكانی هەواڵگریی لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، دەبێت بەپێی دزەكردنە ناو رێكخراوی تیرۆریستی، رێگەگرتنە لە چالاكییەكانی و شكستهێنان بە رێكخراوی تیرۆریستی پلانی بۆ دابڕێژرێت، بەڵام كاتێك چالاكییەكانی هەواڵگریی ئەمریكا لە ئەفغانستان بە نموونە دەهێنینەوە دەبێت بەم جۆرە ریز بكرێن:

"دەستنیشانكردنی ئەلقاعیدە و هاوشێوەكانی و دزەكردنە ناویان، كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر چالاكییەكانیان و رێگەگرتن لەو چالاكییانەیان. واتە قۆناغەكان بەم جۆرەن ١: دەستنیشانكردن ٢: دزەكردن ٣: كۆكردنەوەی زانیاری ٤: رێگەگرتن یان كۆتایی پێهێنان".

بەڵام ئەی باشە وێرای دەستنیشانكردنی ئەمانە و دیاریكردنی ئەم ئامانجانە، بۆچی هەواڵگری ئەمریكا نەیتوانی پلانێكی ستراتیجیی هەواڵگری كاریگەر دابنێت لە ئەفغانستان؟ دەكرێت ئەمه بە جۆرێكی دیكەیش بپرسین. وەك دەزاندرێت ئەفغانستان بە "گۆڕستانی ئیمپراتۆریەتەكان" ناسراوە و یەكێكە لەو وڵاتانەی سەختترین جوگرافیایان هەیە. لە رابردوودا سوپای بەریتانیا و سۆڤیەتی جاران و لەئێستاشدا، هێزە نەبەزیووەكانی وەك ئەمریكا لەوێ زیانی زۆریان بەركەوتووە. ئەی باشە چی هۆكارێك وای كردووە ئەم وڵاتە "فەتح نەكرێت" و دروستكردنی تۆڕێكی هەواڵگریی كاریگەر لەو جوگرافیایە هێندە سەخت بێت؟

وەك خاڵی یەكەم ئەو سنوورەی لەسەر نەخشە دەبیندرێت نزیكەی ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر لەلایەن ئینگلیزەوە لەسەر مێز كێشراوە، فرەنەتەوەیی لە ئەفغانستان زۆر زۆرە و ئەم فرەییەیش بە سنووری ناسروشتی لێك جیا كراونەتەوە، یەكڕیزی نیشتمانیی لەنێوان زۆربەی پێكهاتە نەتەوەیییەكانی ئەو وڵاتەدا نییە، ئەم گرووپە نەتەوەیییانە بۆ پاراستنی ناسنامەی خۆیان لەنێو خۆیاندا دەژین و تێكەڵ نابن، واتا حوكمڕانبوونی ئیدارەیەكی خۆجێی یان بیانی لە كابول زۆر سەخته، هەروەها هەر پێكهاتەیەكی نەتەوەیی لەپێشینەی تایبەت بە خۆی هەیە و زۆربەی جار هەماهەنگی هەواڵگریی ئەمریكا لەگەڵ پێكهاتەیەكی نەتەوەیی لە دژی بەرژەوەندییەكانی پێكهاتە نەتەوەیییەكی دیكەیە، بوونی ئەو ژمارە زۆرەی پێكهاتە نەتەوەیییەكان لەو وڵاتە كارەكانی هەواڵگری ئەمریكای سەختتر كردووە بۆ فێربوونی زمانە خۆجێیەكان كە یەكێكە لە پێویستییە بنەڕەتییەكان بۆ كارمەندی دامەزراوەی هەواڵگریی، وەك دەزاندرێت سەركەوتنی دەزگای هەواڵگریی وڵاتێكی بیانی لە وڵاتێكی دیكە بەڕادەیەكی زۆر بەندە بە زانینی زمانی خۆجێیی و بەكارهێنانی، هاوشێوەی توانای كارمەندانی هەواڵگریی لە گۆڕەپانەكە.

لەگەڵ ئەمانەشدا، سەپاندنی دەسەڵات، كۆنترۆڵكردن و چاودێریكردنی ناوچەی شاخاویی سەخت لە ئەفغانستان، ئاڵنگارییەكی گەورەیە، ئەم دۆخەش وای لە ئەمریكا كرد كە نەتوانێت بە باشی سوود لە توانا پێشكەوتووەكانی ئاماژە ھەواڵگرییەكان (SIGINT) و ھەواڵگریی ئەلیكترۆنیی (ELINT) ببینێت. لە ھەمان كاتدا، دۆخی جوگرافیای سەختی ئەم ناوچانە توانای ھەواڵگریی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی چەكداریی ئەمریكا سنووردار كردبوو. جگە لەوە، جوگرافیای سەختی ئەفغانستان، درووستكردنی زنجیرەیەكی بەردەوامی دابینكردنی پێداویستییەكان ئەستەم كردبوو و پەیوەندیكردنی كارمەندانی ھەواڵگریی ئەمریكا لەگەڵ تۆڕی ھەواڵەكانیان بەشێوەیەكی رێك قورس كرد، ھاتوچۆ و گەشتكردنی كارمەندانی ھەواڵگریی ئەمریكا لەنێوان ناوچەكان قورس و مەترسیدار بوو. ئەم فاكتەرانە، وای لە كارمەندانی ھەواڵگریی ئەمریكا كردبوو كە لە دژی ھێرش و ھەوڵەكانی رفاندن، رێكاری توندتر بگرنەبەر، ئەم دۆخەش، كاری لەسەر خێرایی چالاكییەكانی ھەواڵگریی ئەمریكا و لە ئەنجامدا چوونە ناو كۆمەڵگای قورس كردبوو.

لەگەڵ ئەم فاكتەرانەشدا، توندڕەوی و داب و نەرێتییە ئیسلامییەكان لە دژی ئەو بیانییانەی كە ھاتوون بۆ ئەفغانستان و نەیانتوانیوە بەھیچ شێوەیەك لە ھەستیارییەكانی خەڵكەكە تێبگەن بووەتە ھۆكاری دووركەوتنەوەی بیانییەكان لە خەڵكی و ئەم دۆخەش دروستكردنی پەیوەندیی دروستی كارمەندانی ھەواڵگریی ئەمریكا لەگەڵ خەڵكەكەی قورس كرد. لەبەر ئەم ھۆكارانە بە بەردەوامی سوود لە ھاوكارە ناوخۆییەكان بینراوە و ئەم دۆخەش بووە ھۆكاری زیادكردنی خەرجییەكان و لە ئەنجامدا درووستبوونی كێشە لە بوودجەدا، ھەروەھا ھەڵسوكەوتی نەزانەی چەند كارمەندێكی ناوخۆیی ئەفغانستان رێگەی بۆ دروستبوونی بۆشایی ئەمنی خۆش كرد.

جگە لەوە، كەمیی ھەلومەرج لە ئەفغانستان و سنوورداریی تواناكان، ببووە ھۆی ئەوەی كە خۆگونجاندنی كارمەندانی ھەواڵگریی ئەمریكا لەگەڵ مەرجەكانی ئەفغانستان كات بخایەنێت و دوای خۆگونجاندنیشیان، ماوەی ئەركی ئەو كارمەندانە كۆتایی ھاتووە، بەشێوەیەكی گشتی، درێژكردنەوەی ماوەی ئەركی كارمەندانی ھەواڵگریی لە ناوچە دوورەدەستەكان ئاڵۆزی زۆری لەگەڵ خۆیدا دەھێنا، سەرەڕای ئەوەی كارمەندی ھەواڵگریی كەسێكی راھێنراوە لەسەر ئەم جۆرە دۆخە، بەڵام راسپاردنی بە ئەرك بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ لەو ناوچە دوورەدەستانە دەبێتە ھۆكاری لە دەستدانی ویست و توانای و دەبێتە ھۆی درووستبوونی ھەڵە كە رێگە بۆ درووستبوونی خاڵی گەورەی لاوازیی ئەمنی خۆش دەكات.

- یەكێك لە گەورەترین ئابڕوچوونەكان لە مێژووی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا (CIA)دا

لە چوارچێوەی ئەو خاڵانەی كە لەم شیكارییەدا باسی لێوە كراوە، ئاماژەكردن بە حاڵەتێكی بەرجەستە لەبارەی شكستی ھەواڵگریی ئەمریكا لە ئەفغانستان لە جێی خۆی دەبێت، ئەم حاڵەتەش بریتییە لە ھێرشی كامپ چامپان لە ویلایەتی خوست رۆژهەڵاتی ئەفغانستان كە بە یەكێك لە گەورەترین شكستەكانی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا دادەنرێت كە لە ساڵی ٢٠٠٩ روویداوە.

رۆڵگێری سەرەكی ئەو رووداوە، پزیشكێكی ئوردنی بەڕەگەز فەڵەستینییە بەناوی ھومام خەلیل بەلەوی.

ھومام خەلیل بەلەوی خوێندنی پزیشكی لە توركیا تەواوكردووە و ھاوسەرەكەشی توركە، ئەو كەسە لە كردەیەكی خۆكوژیدا، حەوت كارمەندی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا و یەك كارمەندی ھەواڵگریی ئوردن و كارمەندێكی ئەفغانستانی كوشت.

ھومام خەلیل بەلەوی لە دوای تەواوكردنی خوێندنی پزیشكی لە توركیا، گەڕاوەتە ئوردن و لە كەمپێكی پەنابەرانی فەڵەستینی دەستی بە كاركردن كردووە و بەھۆی پڵاوكراوەكانی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی نزیك لە ئەلقاعیدە، لەلایەن دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكاوە بووبووە جێگەی گومان.

لەم چوارچێوەیەشدا، دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا لەبارەی ئەو كەسەوە داوای ھەماھەنگی لە ھەواڵگریی ئوردن كرد، بەم پێیەش ئوردنییەكان دەستبەجێ بەلەوی-یان دەستگیركرد. لەكاتی دەستبەسەركردنەكەدا، ھومام خەلیل بەلەوی ناچاركرا بە ھەماھەنگیكردن لەبەرامبەر ترساندنی بە مانەوەی لە بەندیخانە بۆ ماوەیەكی درێژ.

ھومام خەلیل بەلەوی ھەرچەندە وا خۆی دەرخست كە بە داواكەی ئەوان قایل بووە، بەڵام ھەر لەسەرتاوە دەستی كردووە بە جێبەجێكردنی پلانەكەی، پلانەكە بریتی بوو لەوەی كە لە گونجاوترین كاتدا زۆرترین كارمەندی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا بكوژرێت یاخود بڕفێندرێت.

بەلەوی ئەوەشی دەزانی كە بۆ ئەنجامدانی كارەكەی پێویستە لەسەرەتادا متمانەی كارمەندانی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا بەدەستبھێنێت.

ھومام خەلیل بەلەوی بۆ ماوەیەكی درێژ سەرجەم داواكارییەكانی كارمەندانی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا بە زیادەوە جێبەجێ كرد، بە جۆرێك كە لەسەر رێنمایی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا، پەیوەندی بە سەركردەی ئەلقاعیدە، ئەیمەن زەواھیری كردووە كە ئەویش وەك خۆی پزیشكە و بە ئاسانی پەیوەندی لەگەڵ دروستكردووە.

بەلەوی ھەر لە یەكەم پەیوەندیدا لەگەڵ ئەیمەن زەواھیری باسی لە پەیوەندی خۆی بە دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا كردووە، ھەر بۆیەش بە ھاوكاری ئەیمەن زەواھیری چەند زانیارییەكی پەیوەندیدار بە ئەفغانستان بە ئەنقەست بە دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا داوە و بەم ھۆیەوەش ئیتر متمانەی كارمەندانی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا بە ئەبو مولال بەلەوی زۆر بەھێز بوو، بە جۆرێك كە ناوبراو لە كاتی رۆیشتنی بۆ یەكێك لە بنكەكانی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا لە ویلایەتی خوست رۆژهەڵاتی ئەفغانستان بێ ئەوەی بپشكێنرێ چووبووە ژوورەوە، ئەم دۆخە لە رووی تەكنیكی ھەواڵگریی زۆر ھەڵەیە.

ھومام خەلیل بەلەوی لە دوایین جار چوونی بۆ بنكەی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا، هێلەگە بۆمبڕێژكراوەكەی سەرخۆی تەقاندەوە و ١٠ كارمەندی دەزگای ھەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكای كوشت.

ھەروەكو دیارە، بەھەڵەداچوونی ھەواڵگریی رۆڵێكی گرنگ لە شكستی ئەمریكا لە ئەفغانستان دەگێڕێت.

داگرتنی ئەپی راچڵەکین بۆ ئەندرۆید

داگرتنی ئەپی راچڵەکین بۆ ئایفۆن