ئێستا نەوەیەك، یان تایپێك لە مرۆڤی ئایدۆلۆژی پەیدابوون، پێیان وایە كورد بریتییە لە ئێستاییەكی حیزبی و ئایدۆلۆژی! بەم دیدگا ساكارەوە نەمانی ئەم تایپە لە حیزب و ئایدۆلۆژیا، بە نەمانی كورد دەزانن! ئەم تێگەیشتنە ساكارە (جیاواز لە ساڵانی دیكە) دنەی دام ئەم ساڵ لە دەرەوەی ئەو فەزاشاشەیی و پڕ لە ژاوەژاوە بە شێوەیەكی چڕ بگەڕێمەوە بۆ خوێندنەوەی بنەوانی كورد، واتە بگەڕێمەوە بۆ سەردەمی مادەكان، سەردەمی دووهەزار و حەوت سەد ساڵ پێش ئێستا.
كۆمەڵێك كتێبم كۆكردەوە، زەخیرەیەكی باش. زیاتر گرنگیم بە مێژوونووسە (یۆنانی، روسی، ئازەری، ئەرمەنی، بیانی)ییەكان دا، هۆكەشی ئەوەیە لە دەرەوەی مادەكانن و باشتر رووداوەكان دەبینن و لایەنگیری ناكەن، لە پاڵ ئەمانەدا بۆ بینینی دیوێكی تری دیمەنەكان هەندێك لە مێژوونووسە (فارس و عەرەب)ەكانیشم خوێندەوە، هەڵبەتە شایەنی خوێندنەوە نین، چونكە زۆربەی دیمەنەكان و رووداوەكان ئاوەژودەكەنەوە و بەجۆرێك دەیگۆڕن بەتەواوەتی دەیشێوێنن. مێژوونووسە (فارس و عەرەب)ەكان تەنها مێژووی رابردوو ناشێوێنن، لە پاڵ ئەوەدا ئایدیایەك دروستدەكەن ئەم ئایدیایە لەناو خەیاڵدان و یادەوەری بەشێكی ئێستای مرۆڤی كورددا چەسپاوەو مێشكیان تەعریب كردوە. ئەوان جگە لەوەی رابردوو مێژوو ئاوەژو دەكەن، مێشكی مرۆڤی كوردیشیان پڕكردووە لە چیرۆك و رووداوی كۆمیدی بێمانای نادروست. بۆ نمونە: پاڵەوانێكی نەبووی بێكەڵكی وەك (كاوەی ئاسنگەر)یان دروستكردوە، گوایە پاشایەكی ستەمكاری روخاندووە، لەكاتێكدا لەناو رووداوی مێژوودا نە كەسێكی وا هەیە، نە شانشینەكەی(هاژداك) بەو جۆرەیە، نە پاشایەكی ستەمكار بووە و نەمار لەسەر شانی بووە و، نە هیچ شتێكی پوچی لەو جۆرەی ئەمڕۆ دەیان مێشكی كوردی پێی وایە راستە بوونی هەیە.(سوپاس بۆ ئەو بەڕێزانەی لەم دوایەوە پەیكەری كاوەی ئاسنگەریان لە سلێمانی لابرد، چونكە زانیان درۆیە و ئەمە پاڵەوانێكی ساختەی ئەفسانەییە فارس و فیردەوسی دروستییانكردوە، بۆ شێواندنی مێژووی شانشینێكی كورد.)
بەهەرحاڵ... پاش كنەكردن و پشكنێنی كۆمەڵێك كتێبی دانسقە، دەستمدایە نووسینی رۆمانێك كە تەواوی رووداوەكانی لە ساڵی یەكی كوردییەوە دەست پێدەكات، تا ساڵی سەدو پەنجای كوردی، واتە پێش دووهەزار و حەوت سەد ساڵ بەرلەئێستا. هەوڵدەدەم لە كۆتایی ئەمساڵ، یان لە ساڵی داهاتوو چاپی بكەم. رۆمانەكە بەناونیشانی (شانشینی ئەگباتان)ە. تەواوی رووداوەكانی پەیوەستن بە سەردەمی سێ پاشای گەورەوە، كە هەرسێكیان سەر بەیەك خانەوادەن و تەواوی ئیمپڕاتۆریەتەكە بە هەرچوار شانشینەكەوە لەژێر دەستیاندا بووە و خۆشیان دروستیانكردوە. واتە لە پاشا (دیوكیسەوە بۆ پاشا كیاكسار و پاشان بۆ پاشا ئاستیاگ) چۆن پاشای یەكەم هۆزەكانی كۆكردەوە، چۆن شاری دروستكرد، شاری (ئەگباتان) جۆنبوو، كەوتووەتە كوێوە، پاشان بۆچی لە رۆژی بیست و یەكی مانگی سێی ساڵی یەكدا پاشایەتی راگەیاند؟ ئایا پێش ئەوە ئەو رۆژە جەژن بوو؟ دوای ئەوە ئەو جەژنە چۆن بوو بە جەژنێكی گەورەی شانشینەكە؟ بۆچی جەژنەكە درێژەی كێشا و تا ئێستاش ماوە؟ پاش كەوتنی شانشینەكەی بەدەست ئاسكیتەكانەوە، چۆن كوڕەكەی دیسان لەشكری كۆكردەوە و شانشینەكەی گرتەوە. دوای ئەوە چۆن شانشینەكانی دیكەی دروستكرد؟ چۆن بوو بە پاشای گەورە و ئیمپڕاتۆریەتی دروستكرد، پاشا كیاكسار، تواناكانی لە چیدابوون بە ماوەی چل ساڵ توانی ئەو هەموو شتە بكات؟ رێكەوتنەكەی لەگەڵ بابلییەكان چۆنبوو؟ بۆچی ئەشكەوتی(كزكاپان) كە ئێستا توركێنراوە و پێی دەڵێن: قزقاپان، كردە شوێنی رێكەوتنەكەی و پاشانیش داوای كرد كە مرد لەوێ بینێژن.
ئامینتی خوشكی چۆن بوو بە شاژنی بابلییەكان، بۆچی باخچە هەڵواسراوەكان لە خۆشی ئامینتی دروستكران؟ بە چ جۆرێك ئاشورییەكانی تاروماركردن و تانزیك دەسەڵاتی فیرعەونەكانی وڵاتی نیل راوی نان. ئەو شانیشنانەی دروستیكردن ناویان چی بوو، چۆن لەناوچەی قەرەداغ مسیان دەرهێنا، چۆن لە چیای زاگرۆس ئاسنیان دەرهێنا، چۆن لەناوچەی دیاریان( كە ئێستا ناوەكەی تەعریب كراوە بووە بەدیاربەكر و بەكرێكی عەرەبی پێوە نووساوە) لە نزیك وان زێڕیان دۆزییەوە، بۆچی مێژوو نووسەكان بە نەوت دەڵێن: ڕۆنی رەشی مادی.( ئەو ڕۆنە رەشەی یەكەمجار ئەوان دۆزییانەوە ئەمڕۆ چۆن بووەتە كێشەیەكی گەورە بۆ نەوەكانی پاش خۆیان.) پاشان بابلییەكان چۆن ناوی رۆنی رەشی مادیان گۆڕی بۆ_نەفتا_.
شەڕەكانی پاشای گەورە (كیاكسار) لەگەڵ لیدییەكان چۆنبوو؟ بە چ شێوەیەك رێككەوت لەگەڵیان. رۆژی خۆرگیرانەكە چی روویدا لەنێوانیاندا. زەردەشتی میرزادە، چۆن میراسی باوباپیرانی جێهێشت و ئاینێكی نوێی دامەزراند و خوداوەندە كۆنەكانی لەناو بردن و یەكتاپەرستی راگەیاند. كیاكسار دوای خۆی كوڕەكەی پاشا (ئاستیاگ) چۆن حوكومڕانی كرد و موغەكان دەوریان چی بوو. دوو شاژنەكانی لەناو كۆشكدا بەچ ململانێكەوە سەرقاڵبوون؟ شاژنی ئەرمەنی و شاژنی لیدی دەیانویست چی بكەن. شازادە (مەندان)ی كچی، هاوسەرگیری لەگەڵ كێكرد. بۆچی (هارپارگ)ی سەرلەشكری خیانەتی لێكرد. چۆنبوو یەكێك لە نەوەكانی خۆی كە دایكی كوردی مادبوو باوكی فارسی شانشینی (باغستان) بوو رێككەوتن لەگەڵ سەرلەشكرەكەی دژی ئیمپڕاتۆرییەتەكەی بجەنگن. ئاخر شانشین كامەبوو تێكشكێنرا، بۆچی (هاژداك) پایتەختی شانشینەكەی بەناوی زور_ی كوڕییەوە نا. (شاری زور كە ئێستا پێی دەوترێت شارەزور.)
ئەمانەو چەندین رووداوی تری گەورە و بچوك، لەناو رۆمانەكەدا بەریان دەكەویت.(بەڵام خوێنەر دەبێت دونیای رۆمان و دونیای نووسینەوەی مێژووی واقیعی لەیەك جیابكاتەوە) لە هەموو حاڵەتێكدا ئەمە گەڕانەوەیەكە بۆ بنەوانی كورد. هەڵبەتە جیهانی پەروەردەی ئێمە جیهانێكی لاوازە و نەیتوانیوە مێشكی تەعریب كراو، چ لەلایەن فارسەكانەوە، چ لەلایەن عەرەبەكانەوە بگەڕێنێتەوە سەر رووداوە راستەقینەكان. ئەشێت نوخبەیەكی زۆر كەم ئاگاداری ئەم مێژووە بێت، بەبێ ناسینی ئەم مێژووەش قورسە بتوانین ئێستا بناسین.
فەوزای ئەم سەردەمە و دونیای ئایدۆلۆژیاش، بەتەواوەتی ئەم مێشكەی لە تەعریبێكی دەرەكییەوە گواستوەتەوە بۆ تەعریبێكی ناوەكی و هێندەی كە وێرانی كردوە و بەستویەتییەوە بە روكەش و بە بێ ئینتیمایی و پشتكردن لە هوشیاری مێژوویی و ئێستایی. كەسمان نكۆڵی لەوە ناكات ئەم دەسەڵاتە ئایدۆلۆژییەی ئێستا بێ فەرهەنگە بۆیە ئەمە بەرهەمەكەیەتی. بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە وەك تاك جارێكی دیكە بەشوێن وەڵامی ئەو پرسیارەدا نەگەڕێین؟ كورد چییە؟ بۆچی دوای كەوتنی ئیمپڕاتۆریەتە گەورەكەی جارێكی تر هەڵنەساییەوە؟ سەردەمی دەسەڵاتدارییەكەی چۆنبوو؟ خەڵكەكە و دینەكەی، پەروەردە و نەریتەكانی، جیهانەكەیان و هێزەكەیان، شارەكانیان و دەستكەوتەكانیان؟ دۆزینەوەكان و و فەرهەنگیان، جل و بەرگ و كەلوپەلەكانیان، ناكۆكییەكانی ناو خۆی و سەیركردنی ئەویتری دەرەوەی خۆی؟ ئەمانە و چەندین پرسیاری دیكە، لەناو ئەو رۆمانەدا دەبنە خەمی گەورە و وەڵامیان دەدرێتەوە. كردنەوەی ئەم دەروازەیەش بۆ ئەوەبوو، ئەو تایپە كەسە لەو دیدگا ساكارە بهێنینە دەرەوە كە پێیانوایە كورد ئەمەیە لە ئێستادا لەناو ئایدۆلۆژیای حیزبدا دەیبنن و پێیانوایە: گەر ئەم تایپە لە حیزب نەما ئیدی كوردیش نامێنێ! هەرچۆنێك بێت بنەوانناسی دەلاقەیەكە بۆ ئێستا ناسی و ئایندە ناسی، دێڕێكە لەوێوە چیرۆكی بوونی كەسایەتی كورد دەردەكەوێت و ئەو تەعریبە مێژووی و فیكری و خەیاڵییەش دەردەكەوێت، لەلایەن فارسەكان و عەرەبەكانەوە بەسەر تاكی كورددا دروستیانكردوە و مێژوونووسە بێگانەكان بەدرۆی دەخەنەوە، بەڵام هێشتا زۆرێك لەتاكی ناهوشیار تەعریبەكەیان پێ راسترە لە حەقیقەتە مێژووییەكە.
نەبەز گۆران
سەرچاوەكان:
بۆزیاتر شارەزایی لەسەر بنەوانی كورد، بگەڕێوە بۆ خوێندنەوەی كتێبەكانی ئەم مێژوو نووسانە:
یەكەم: هێرۆدۆت، باوكی مێژوو نووسانی یۆنان
دووهەم: ئی، م، دیاكۆنۆڤ/ نیكۆڵسكی ئاشوری ناس.
سێهەم: جۆرج راولینسۆن/ گ، چایلد./
چوارەم:ئیقرار عەلی یێڤ/ موسا حۆرانی/ یاقوتی حەمەوی ئەفریقی.
پێنجەم:غوڵام عەلی ئیدریسیان./ ج، كامیرۆن. ... هتد