هەستی خۆبەكەمزانینی كورد

عارف قوربانی


24/10/2022

زۆرجار بیر لەوە دەكەمەوە بۆچی مرۆڤی كورد خۆی بە بچووك دەزانێت لە بەرامبەر نەتەوەكانی دیكە، ئەم خۆ بەكەمزانینە له ‌چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟ ئایا لەبەر ئەوەیە دەوڵەتمان نییە، لەبەر ئەوەیە میللەتێكی چەوساوەین، یا مێژوومان وەك پێویست نەنووسراوەتەوە و شتێك شك نابەین شانازی پێوە بكەین؟ بەدیاریكراوی ناگەمە هۆكارێكی روون، بەڵام دەشێ‌ یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی هەستی خۆبەكەمزانینی تاكی كورد، كاریگەریی تێڕوانینی داگیركەرەكانی بێت لەسەری و لە رێی ئەوانەوە گوێزرابێتەوە بۆ ناو كورد. بێگومان هەر یەك لە نەتەوە سەردەستەكانی تورك و عەرەب و فارس كە هەریەكەو بەشێك لە خاك و خەڵكی كوردستانیان داگیركردووە، به ‌چاوێكی كەم و بێبایەخ لە مرۆڤی كورد دەڕوانن، ئەم تێڕوانینەی نەتەوە سەردەستەكان، بەپێی كات گواستراوەتەوە بۆ ناخی تاكی كورد، تا خۆیشی خۆی به ‌بچووك ببینێت.

ئەم خۆبەبچووكزانینە لە بەرامبەر نەتەوەكانی دیكە هێندە باڵای كردووە، سەری كێشاوە بۆ رق لە كوردبوون و هەندێكجار لە شێوەی بێگانەپەرستیدا بەرجەستە دەبێت. خەریكە بە ئەندازەیەك گەشە دەكات كە تەنها لە ناخ و ئەندێشەی تاكەكانیشدا قەتیس نەخوات، بەڵكو لە نووسین و بەرهەمی بەشێك لە نوخبەی رۆشنبیر و نووسەرانیشدا رەنگیداوەتەوە. هەموو شتێكی كورد رەتدەكەنەوە، باشترینی كوردیان پێ كەمترە لە خراپترینی گەلانی دیكە. لەكاتێكدا كورد لە هەموو روویێكەوە زۆری بەسەر نەتەوە سەردەستەكانی داگیركەرانی كوردستانەوە هەیە.

ئەم هەستە گەیشتووەتە ئاستێك تەنانەت لای بەشێك لە نووسەر و مێژوونووسانیش كورد وەك بوونەوەرێكی دەرەوەی مێژوو دەبینن، لە كاتێكدا كورد نەك هەر بەشێكی گرنگە لە مێژووی مرۆڤایەتی، بەڵكو خاوەنی شارستانییە‌تی سۆمەرین، كە سەرچاوەی شارستانییەتی هەموو مرۆڤایەتییە. كورد خاوەنی چیرۆكی ئادەم و حەوایە، پێش ئەوەی لە كتێبە ئاسمانییەكاندا بگێڕدرێتەوە، خاوەنی نوح و ئیبراهیم باوكی پێغەمبەرانین، وەك فەزڵ و شانازی بە كوردبوونەوە ناكەن، ئەم خۆ بەبچووك بینینەی لەپای چی.

زێدەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێم كورد لەسەرووی هەموو گەل و نەتەوەكانی دیكەوەیە. وڵاتگەلی زۆر گەڕاوم، گەل و نەتەوه ‌و ئایینزای جۆراوجۆرم بینیوە، بە رەهایی دەتوانم بڵێم كورد وەك نەتەوە لە هەموویان مرۆڤدۆستترە. ئەوەی لە مێژوودا بەسەر كورددا هاتووە بەسەر هەر گەل و نەتەوەیەكی دیكەدا بهاتایا، یا بەرگەی نەدەگرت و شوێنەواری نەدەما، ئەگەر بمایا دەبووە تووندڕۆترین نەتەوەكانی سەر زەوی، رقی لە هەموو مرۆڤایەتی و تەنانەت لە سرووشتیش دەبووەوە. بەڵام كورد سەرباری ئەوەی هەزاران ساڵە هەوڵی لەناوبردنی دەدرێت، هەر دەسەڵاتدار و هێزێك روویكردبێتە ناوچەكەی، یا له ‌ناوچەكە سەری هەڵدابێت بەسەر لاشە و خوێنی كورددا رۆیشتووە. كەچی كورد هیچ رق و كینەیەكی لەدڵدا هەڵنەگرتووە، كورد رقی له ‌كەس نییە.

تورك كە وەك نامۆیەك بە ناوچەكە كە هاتوون بەشێك لە خاكی كوردیان بردووە. عەرەب بەشێك لە خاك و دینەكەی كوردی بردووە. فارس بەشێك لە خاك و زمان و فەرهەنگ و كو‌لتووری كوردی بردووە. بەدرێژایی سەدان ساڵی تەمەنی فەرمانڕەوایی خەلافەتەكانی عەرەبی و عوسمانی و ئیمپراتۆریەتی سەفەوی، كوردیان كۆمەڵكوژ كردووە. 100 ساڵیشە لەدوای سەرهەڵدانی دەوڵەت نەتەوەوە بە دیاریكراوی دەسەڵاتی نەتەوە سەردەستەكانی تورك و عەرەب و فارس، سیاسەتی پاكتاوی رەگەزی بەرامبەر به ‌كورد پەیڕەو دەكەن، كورد هەر دەستی برایەتیان بۆ درێژ دەكات. لە كوێی دونیادا نەتەوەی لێبووردەی لەم شێوەیە هەیە.

هەموو ئەو وڵاتانەی زۆر دامەزراون، ئەو میللەتانەی زۆر پێشكەوتوون، ئەگەر زەبروزەنگی یاسا تەنها یەك مانگ لەناویان هەڵگریت، وەك گەلێكی بەربەری دەبنە خۆرەی یەكدی. ئێستاش كە یاسا وەك تەونی جاڵجاڵۆكە هەموو ژیانیانی تەنیوە، تەماشا بكەن تاوانگەلی چەند قێزەون لەناویاندا روودەدات. لە كاتێكدا دەوڵەتانی نەتەوە سەردەستەكانی ناوچەكە بەردەوام بەپلان هەوڵیانداوە كو‌لتوور و دابونەریتی كورد بشێوێنن، یاسا و دەسەڵاتیان خستووەتە خزمەتی دروستكردنی كێشە و ناكۆكیی كۆمەڵایەتی و هەوڵی نەهێشتنی بەها مرۆیی و كۆمەڵایەتییەكانی كوردیان داوە، لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵگەی كوردی تاوەكو ئەندازەیەكی زۆر دەستی گرتووە بە دابونەریت و بەها بەرزەكانی خۆیەوە. رێز و خۆشەویستی، سۆز و بەزەیی، كۆمەڵێك خەسڵەت و بەهای بەرزی مرۆیی لەناو كوردا هەن، لەناو كەم میللەتی دونیادا دەیانبینیت. ئیدی بۆچی كورد خۆی بەكەم دەزانێت لە بەرامبەر ئەوانی دی؟

ئەگەر هۆكارەكە ئەوەیە دەوڵەتمان نییە، كە هەندێك لە نووسەران و توێژەران بێ خۆماندووكردن بەدوای هۆكارەكاندا، تەنیا بۆ ئەوەی دەگێڕنەوە كورد سەركردەی نەبووە بۆیە نەبووەتە دەوڵەت، بەڵام لە مێژووی هاوزەمانی دروستبوونی دەوڵەتانی ناوچەكە، ئەگەر سەركرده ‌و رابەرانی ئەوكاتی كورد لە نەتەوەكانی دیكە كارامەتر و لێهاتووتر نەبووبن، لەوان كەمتر نەبوونە. ئەگەر زۆر نەشگەڕێینەوە بۆ ناو قووڵایی مێژوو، نموونەی بەراوردكاریی 100 ساڵی رابردووی نێوان رابەر و سەركردەكانی كورد بكەین، بە سەركردەكانی تورك و عەرەب و فارس، كورد زۆر لەوان كارامەتر و كاریزمیتر بوون.

لەناو هەموو نەتەوەی توركدا لە ئەتاتوركەوە تا ئەردۆغان، سەركردەی كاریزمی هاوشێوەی شێخ سەعیدی پیران و عەبدوڵڵا ئۆجەلان بەدی ناكرێت. لەناو گەلانی ئێراندا لە رەزا شاوە تا عەمامە بەسەرەكانی ئەمڕۆ، سەركردەیەكی هاوشێوەی قازی محەممەد و قاسملۆ نادۆزیتەوە. نەك هەر لەناو عەرەبەكانی عێراقدا، بەڵكو لەناو عەرەبی ناوچەكەش هاوشێوەی شێخ مەحموود و مەلا مستەفا بوونی نەبووە. لە عێراقیشدا لە مەلیكەوە تا مالكی، كەسانی وەك مام جەلال و كاك مەسعود شك نابەیت. لەناو هەموو سەركردەكانی عەرەبدا خوێندەوارێكی هاوشێوەی نەوشیروان مستەفا بوونی نەبووە. هەموو ئەوانەی ئێستا ئێران بەڕێوە دەبەن، ناگەن بە باڵای عەبدوڵڵای حەسەن زادە. هیچ لەوە تێناگەم بۆچی هادی عامری بە باڵاتر دەبینن لە محەممەدی حاجی مەحموود، بۆچی پێیان وایە موقتەدا سەدر گرنگترە لە شاسوار عەبدولواحید؟ بۆچی به ‌چاوێكی كەمتر دەڕواننە شەهید مەلا عەلی وەك لە هاوڕێ‌ فەهد؟

ئەمە لە هەموو بوارەكانی دیكەدا هەروایە. مەحوی ئەگەر لە سەرووی حافزەوە نەبێت، لەو كەمتر نەبووە، یەڵماز گۆنای نەك كەمتر نەبووە لە سینەماكارانی تورك، رەنگە بۆ هەمیشە لەناو توركاندا كەسێكی هاوشێوەی گۆنای هەڵنەكەوێت.

درێژەكێشانی و گواستنەوەی ئەم هەستە لاوازە بۆ نەوەكانی داهاتوو وادەكات هەستی خۆخاوەنی لەناو كورددا نەمێنێ‌ و بۆ هەمیشە بەژێردەستەیی بمێنێتەوە. پێویستە كورد ئەم هەستی خۆبەكەمزانین و بەباڵابینینەی ئەوانی دیكە لە ناخی خۆیدا بكوژێت، ئەركی ناوەندە پەروەردەیی و رۆشنبیری و دامەزراوە زانستییەكانە هەستی خۆبەكەمزانینی تاكی كورد بگۆڕن بۆ هەستی شانازیكردن بە كوردبوونەوە. ئەوەش تاكە رێگەیە بۆ مانەوەی كورد لە نیشتمانەكەی خۆی.