لەمانگی رەمەزاندا كورد ئەنفال كرا
"دەمەوێت لەسەدام و عەلی كیمیاوی بپرسم، بۆچی لەمانگی رەمەزانی پیرۆزدا كیمیابارانیان كردین و دایك و باوكم بەزمانی رۆژوەوە گیانیان لەدەستدا؟".
ئەم دەربڕینە وتەی یەكێك لەشایەتحاڵەكانی دۆسیەی ئەنفال بوو لە دادگای باڵای تاوانەكانی عیراق، كە لەبیستەمین دانیشتنی دادگادا لەكاتی گێڕانەوەی ئەو دەردەسەرییانەی لە شاڵاوی ئەنفالدا بەسەریاندا هاتووە، لەناو هۆڵی دادگادا باسی لێوە دەكرد. سكاڵاكارە شایەتحاڵەكە خەڵكی گوندی (وەرێ)ی ناوچەی بالیسان بوو، بە زمانێكی سادەو كوردییەكی رەوانەوە، ئەو بەسەرهاتە دوورو درێژو پڕ مەترسییانەی گێراِیەوە، كە چۆن چۆنی لە ڕۆژی 18-5-1988، چوار فڕۆكەی رژێمی بەعس هاتوونەتە سەر گوندەكەیان و كیمیابارانیان كردووە.
رۆژی حەشر چۆن بوو، ئاوامان بەسەر هێنرا، ترس و تۆقاندن و ناڵەو هاوارمان گەیشتە كەشكەڵانی فەلەك، بەڵام هەر سۆزو رەحمێكمان بەسەرا نەڕژا، جگە لە دوكەڵ و غازی كوشتن و خنكاندن نەبێ.
سەدام حسێن بەبێ ئەوەی هیچ وەڵامێك، یان قسەیەكی بۆ ئەو پرسیارەی شایەتحاڵ هەبێ، بەوپەڕی خوێن ساردییەوە خۆی و عەلی كیمیاویش نقەیان لەخۆیان بڕیبوو لەو دەربڕینانەی شایەتحاڵەكە، كە تەزووی بەگیانی هەموو كەسێكی خاوەن هەست و كەسایەتیی و مرۆڤایەتیدا دەهێنا.
تەنانەت لەبەر خاتری ئەو مانگەو لەو مانگە پیرۆزەشدا بەعسییەكان دەستیان لە كورد قڕان هەڵنەگرت.
جگە لەوەش بەگەڕانەوە بۆ ئەو سەردەمەو هەڵوێستی دونیا، بۆ جیهانی عەرەبی و رێكخراوە ئیسلامییەكان و رێكخراوی دەوڵەتانی ئیسلامی، بێدەنگیان شورەییەكی گەورە بوو، چونكە هەموو دونیا بەئاگابوون لە ئەنفال.
مانگە دەستكردەكان، وڵاتانی بەناو مافی مرۆڤ و دیموكراسی بە "مانگە دەستكردەكان" یان قافڵەی ئەنفالكراوەكانیان وێنە دەگرت. بە هەڵدانەوەی ئەو فایلانەو دەرخستنی ئەو راستییانە، جگە لەچەسپاندنی تاوانەكانی رژێمی بەعس لەدادگای باڵای تاوانەكان، لەڕووی سیاسیی و ویژدانیشەوە، زۆر لایەنی تریش بە هەموو پێوەرێكی ئاسمانی و زەمینی خەتابار دەردەچن.
لەو مانگەدا لەژێر ناوی لەشكری قەعقاع و قادسیەو خالد، لەمانگی خێرو ئاشتیدا كوردی دەست بەدەستنوێژو دەم و زمان بەڕۆژوو، گوندنشینی خاوەن مزگەوت و خانەقا، ئەنفال و كیمیاباران كراوە، لەناو ماڵ وحاڵ و گوندی دوورەدەستی خۆیاندا خنكێنران، بەعس غەدری لە ئاینی ئیسلام و سورەتی ئەنفال و قورئان و سەرجەمی مرۆڤایەتی و هەموو ناوو بەهاو پیرۆزییەك كرد لە ئەنفالدا.
دەبێ تاوانی ئەو خەڵكە چی بێت؟ هەر وەكو دواتر پارێزەری دەستەی بەرگریكار لەمافی كەسێتی ئەنفالكراوەكان پرسیاری لەشكایەتكار كرد، بۆچی ئێوە كیمیاباران كراون؟ ئەویش دەمودەست هاتە وەڵام و وتی: تەنیا لەبەر ئەوەی كورد بووین!. پێیان دەوتین ئێوە جەلالین.. موخەڕیبن، هیچ پاساوو تۆمەت و بیانوویەك نەبوو، ژن و مناڵ و پیرو خەڵكی بێدیفاع بەو جۆرەی بەسەریاندا هات مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت.
لە مێژووی مرۆڤایەتیدا ئەوەی جەلادەكانی بەعس بەخەڵك و بە ناوچە ئەنفالكراوەكانیان كردووە، بەپێوانەی گشت یاسا ئاسمانی و زەمینییەكان؛ نەك هەر جێی نابێتەوە، بەڵكو قبوڵی ناكات، چونكە نامرۆڤانەیی رەفتاری جەلادەكان دەرهەق بەژن و پیرو جوانی ناوگرتووخانەكان بەجۆرێك بووە، مەگەر هەر خودی ئەنفالكراوەكان بتوانن بیگێڕنەوەو گوزارشت لەو ژان و ئازارو زوڵمە بكەن.
لەئەنفالدا زیاتر لە ٣٠٠٠ مزگەوت روخێنراوە.
بە رووخانی قەزاكانی هەڵەبجەو پێنجوێن و سەید سادق و قەڵادزێ و ناحییەكانەوە، دەگاتە نزیكەی ٣٥٠٠ مزگەوت.
ئەمە جگە لە تێكدانی ئەو سەدان بەردە نوێژانەی لەسەر حەوزی ئاوو كانیاوەكان هەبوون.
یاساناس تارق جامباز كتێبێكی نوسیوە بەناوی "اسما‌و اماكن العباده المدمره للمسلمیین والمسیحین والایزیدیین" تیایدا ئاماری ٢٨٥٥ پەرستگای ئایینی تۆماركردووە كە لە شاڵاوەكانی ئەنفالدا روخێنراون.
هەروەها چەند سەرچاوەیەكی تری پچڕپچڕ لەو بارەوە هەن، بەڵام هێشتا داتاو ئاماری تەواوەتی كۆنەكراوەتەوەو دیكۆمێنت نەكراوە.
هەرچەندە تاوانەكە بە ژمارەو بە كەم و زۆری نییە، بەڵام گرنگە بە دروستی بزانرێ چەند مزگەوت و پەرستگا روخێنراون.
بەهەزاران كتێبی قورئان و تەفسیری ئایەتەكان و بەرماڵ سوتێنران.
هەزاران كتێبی كوردی و دیوانەكانی مەولەوی و نالی و مەحوی لەتەكیەو خانەقاو دیوەخانی سۆفی و شێخ و مەلاكانی گوندنشیندا، سوتێنران و ئەنفالكران.
بابەتەكە لەسەر ژمارەو كەم و زۆری روخانی مزگەوت و خانەقاو پەرستگاكان نییە، هێندەی تێبینییە لەم مانگەدا چەند وتارێكی ئایینیمان نەبینی باس لەوە بكات لەم مانگەدا و بەناوی ئایینەوە كورد قڕان كراوەو ستەم لە كوردو ئاینەكەشی كراوە.!
پێویستە مینەبەرەكانی مزگەوت بەردەوام باس لەو تاوانانە بكەن و نەهێڵن بیربچێتەوە.
وتاری سیاسی دەسەڵاتی كوردستان چەند شەرمن و بێ پڕۆژەیە لەبەرامبەر پرسی جینۆسایدی كوردستان، گوتاری ئایینیش بەهەمان شێوە خەم ساردو بێ هەژانن لەوبارەیەوە.
لەناو دادگادا بەعسییەكان وەڵامی ئەو ژنەو هەموو كوردیان نەدایەوە بۆچی لەمانگی رەمەزاندا ئەو هەموو خەڵكەیان ئەنفالكردو بردو نەهێنایەوە.
بەداخەوە هێشتا كورد خۆیشی نەك بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارەدا نەچووە! بەڵكو پرسیاری لا دروست نەبووە بۆچی ئەنفال كرا؟.
" بەشێك لە كتێبی دۆسیەی ئەنفال لەدادگای باڵای تاوانەكانی عیراق، كە لەئایندەدا بڵاودەبێتەوە"