راچڵەکین-
بەمەبەست زۆرجار لە نوسینەكانمدا ئەوە دووبارە دەكەمەوە كە ئەم جیلە سیاسییەی ئێستای حوكمڕانی عيراق، بۆ جۆری مامەڵەكردن لەگەڵ پرسی كورد، بەراورد بەو چەند جیللە سیاسییەی سەد ساڵی رابردوو، زۆر ستراتیژییانەتر ئیدارەی كێشەی كورد دەدەن. بێئەوەی خۆیان وەك دوژمن ناساندبێت، یاخود راستەوخۆ چووبنە سەنگەری دژایەتی كوردستانەوە، لەپەنای دۆستایەتی و بەزمانی برایەتی و پێكەوەژیانی دۆستانە، هەرچی ناشێت بە كوردیان كردووە.
هۆكارەكەشی بە دەربڕینێكی سادە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە رژێمە حوكمڕانەكانی رابردوو سەرنجیان لەسەر بەهێزكردنی پێگەكانی داگیركردنی خاك بوو پاشان خەڵكەكەی، بەڵام ئەمان كار لەسەر داگیركردنی مێشك دەكەن و دواتر خاك. ئەم دوو جۆرە لە ستراتیژی داگیركاریی دەكرێت بە مۆدێلی سونە و مۆدێلی شیعی ناوی بەرین.
دەسەڵاتدارانی سونە لە عيراق و توركیاش ستراتیژی داگیركەرانەیان لەسەر خاك بوو. ئەم جۆرە لە داگیركاریی سەرەڕای ئەوەی كاردانەوەی كوتوپڕ (رەد فیعل) دروست دەكات، ناشتوانێت تاسەر بەردەوام بێت، چونكە هیچ خاكێك بەداگیركراوی نامێنێتەوە ئەگەر مێشكی خەڵكەكەی داگیر نەكرابێت. بەڵام دەسەڵاتی شیعی لە ئێران و سوریای (بنەماڵەی ئەسەد) سەرنجی پێشوەختەیان لەسەر داگیركردنی مێشك بوو، چونكە باوەڕیان وایە كە مێشكت داگیركرد، خۆی خاكەكەت دەداتێ.
ئەوەی لە قۆناغەكانی رابردوو دەوڵەتی عيراق بە ئاگر و ئاسن و جینۆساید و چەكی كیمیایی نەیتوانی ئینتیمای كوردبوون بكوژێت و تاكی كورد لە بەردەم ئیرادەی خۆسەپێنی دەوڵەتی نەتەوەی سەردەست بە چۆكدا بهێنێت، ئەم حوكمڕانانەی عيراقی نوێ لەو رووەوە هەنگاوی زۆر گەورەیان ناوە. مێشكی زۆر كوردیان داگیركردووە، بە ئەندازەیەك ئەم داگیركارییە رۆچووەتە نێو دڵ و دەروونی بەشێك لە تاكی كوردەوە كە نەك هیچ ئینتیما و شانازییەكی بۆ كوردبوونی خۆی نەماوە، بەڵكو نەفرەت لە كوردبوونی خۆی دەكات. هەر یەك لە ئێوە كە ئێستا ئەم وتارە دەخوێننەوە لە هاوڕێكانی نێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی خۆتانەوە تاوەكو سەر شاشەی تیڤیەكان، رۆژانە دەیان و سەتان كۆمێنتی لەم جۆرە كەسانە دەخوێننەوە كە گاڵتەیان بە پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانی كورد دێت، هەر ئەوەندەش نا بەڵكو سووكایەتی بەوانەش دەكەن كە دەربەستی میللەتەكەیانن.
ماوەیەكە تێبینی دیاردەیەكی دیكەم كردووە، باوەڕم وایە ئەوەش بە پلانە و ئەجندایەكی سیاسی لە پشتەوە بەوردیی كاری لەسەر دەكات. ئەویش ئەوەیە كە لە میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەرژەوەندییە باڵاكانی كورد، پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان یەكسان دەكەن بە بەرژەوەندی حیزبەكانی دەسەڵات و دەیبەستنەوە بە بابەتی گەندەڵی و نادادپەروەری حوكمڕانیی كوردییەوە. بەو مانایەی ئەگەر كەسێك بەرگری لە سەروەربوونی میللەتەكەی و بەها و پیرۆزییەكانی نیشتمانەكەی بكات، یەكسانی دەكەن بەوەی بەرگری لە گەندەڵی و نادادپەروەری دەكات. هەست دەكەم ئەمەش بۆ دوو ئامانجە، یەكەمیان بۆ بە سووك تەماشاكردنی پرسە نیشتمانییەكانی كورد، دووەمیش بۆ لێدانە لەوانەی هێشتا باوەڕیان بە كورد و نیشتمانەكەیان پتەوە و رێز لە كوردبوونی خۆیان دەگرن.
تەماشا بكەن ئەگەر كەسێك لە بەرنامەیەكی كەناڵێكی تەلەڤزیۆنی باسی بەردەوامی ستراتیژیەتی تەعریب و مەترسییەكانی بكات لەسەر كوردستان، ئەو كۆمێنتانە بخوێننەوە كە بۆی دەنوسرێت بزانن چەند كەسیان جنێوی پێدەدەن و سووكایەتی پێدەكەن. رۆشنبیرێك، چاودێرێكی سیاسی باسی ئەو ستەمكارییانە بكات كە لە بەغداوە هێشتا لەسەر میللەتەكەمان بەردەوامە، بزانە چی پێدەكەن. ئەمە جگە لە باشووری كوردستان لەنێو هیچ میللەتێكی سەر گۆی ئەم زەوینەدا بوونی نییە. هۆكارەكەشی ئەوەیە باشووری كوردستان بووەتە لانەی جاسوسی.
بەغدای ئێستا توانیوێتی پێش داگیركردنی خاك، مێشكەكان بەجۆرێك داگیربكات لەپای درێژەدان بە سیاسەت و ستراتیژە شۆڤێنییەكانی سەردەمی سەدام، لەنێو كوردستانەوە ستایش بكرێت. بۆ نمونە رژێمی بەعس و سەدام ناسنامەیان لە كوردە فەیلییەكان وەرگرتەوە و كەوتنە پاكتاوكردنیان، دەست بەسەر ماڵ و موڵكی هەزاران خێزانی فەیلیدا گیرا. ئەم حوكمڕانانەی عێراقی نوێ شیعەن و هەموو قورساییان خستووەتە سەر تەشەیوع، فەیلییەكانی بەغدا هەموویان شیعە مەزهەبن، بەڵام لەبەر ئەوەی كوردن، تائێستا دەسەڵات ئامادە نییە ماڵ و موڵك و ناسنامەیان بۆ بگێڕێتەوە. جیاوازی چییە لەنێوان دەسەڵاتێك كە ناسنامە و ماڵی كوردی فەیلی زەوتكردووە و دەسەڵاتێك ئامادە نییە ناسنامە و ماڵەكەی بۆ بگێڕێتەوە.
لە تەواوی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم لە جەلەولا و خانەقینەوە بۆ خورماتوو و كەركووك و تا دەشتی نەینەوا و مەخموور، سەدام قەدەخەی كردبوو مناڵی كورد بە زمانی كوردی بخوێنێت. ئەمان بە دەستوور و بە یاسا قەدەخەیان نەكردووە بەڵام بە كردار كارێكیان كردووە هاوشێوەی قەدەخەكردنەكەی سەدامە. چونكە تائێستا ئامادە نین یەك مامۆستای كورد دابمەزرێنن بە زمانی كوردی وانە بە مناڵی كورد بڵێتەوە.
تەماشا بكەن ماوەی 22 ساڵە شیعە لەسەر حوكمن لە بەغدا، لەم 22 ساڵەدا رۆژانە یەك ملیۆن بەرمیل نەوت لە نەفتخانە و بابەگوڕگوڕ دەردەهێنن و دەیفرۆشن، بەڵام ئامادە نین لە پارەی ئەم ملیۆنان بەرمیلە نەوتەی كوردستان، مووچەی مامۆستایەك بدەن كە وانەی كوردی دەڵێتەوە. تەنانەت ئەو قوتابخانانەی هەرێمی كوردستان لەو ناوچانە كردوونییەتییەوە، بەغدا خوێندكارەكانی لە زانكۆ و پەیمانگاكان وەرناگرێت، كە خوێندن تەواو دەكەن، دایاننامەزرێنێت. ئیتر سیاسەتی قەدەخەكردن چۆنە؟
بەڵام كاتێ داعش چوار پارێزگای ناوچە سوونییەكانی داگیركرد و بۆ ماوەی سێ ساڵ حوكمی كرد. بەغدا مووچە و بودجەی بۆ ناوچەكانی داعش دەنارد. لەكاتێكدا یەكەم كارێك داعش لەو ناوچانە كردی، هەڵوەشاندنەوەی مەنهەجی پەروەردەی عێراق بوو، مەنهەجێكی تایبەت بە داعش كرایە بەرنامە و پرۆگرامی خوێندن. بەغدا ئامادە بوو مووچەی ئەو مامۆستایانە بنێرێت كە وانەی داعشی و فكری داعشیان بە مناڵان دەگوتەوە، بەڵام ئامادە نییە مووچەی ئەو مامۆستا كەركووكی و خانەقینی و مەخموورییانە بدات كە بە زمانی كوردی وانە بە مناڵانی كوردی ئەو بەشەی كوردستانی ژێردەسەڵاتی شیعە دەڵێنەوە.
هەموو كێشەی ناسنامە و خاك و مافی زەوتكراوی سەتان هەزار خێزانی كورد لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، لە مادەی 140ی دەستووری عێراقدا چڕكراوەتەوە، 20 ساڵە دەستوور پەسندكراوە و پێویست بوو بەپێی ئەو قۆناخبەندییەی بۆ جێبەجێكردنی ئەو مادەیە دیاریكراوە، لەمێژبوایە بارودۆخی ئەو ناوچانە بەو جۆرە ئاسایی بكرانایەتەوە كە هەموو عەرەبی تەعریب بچوونایەتەوە شوێنی خۆیان و كوردی دەركراو بگەڕایەتەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆی. بەغدا نەك ئەم مادەیەی دەستووری جێبەجێ نەكرد، زۆر زیاتر لەو ژمارە عەرەبەی لە چوارچێوەی سیاسەتی تەعریب لە ساڵی 1968 بۆ 2003 هێنرابوونە كەركووك، لەم 22 ساڵەی دەسەڵاتی شیعەدا لەو رێژەیە زیاتر عەرەب هێندراون و بە پشتیوانیی دەوڵەت و بە ئامانجی پاكتاوی رەگەزی لە مەندەلییەوە تاوەكو شنگال نیشتەجێكراون. ئەگەر كەسێك دژی ئەم سیاسەتەی بەغدا بێت، نوخبە و رۆشنبیر و مامۆستا و ئەكادیمیست و خوێنەوارێكی زۆری كورد، نەك هەر لۆمەی دەكەن، بگرە گاڵتەیان بە عەقڵی دێت.
ئەم دیاردە مەترسیدارە تادێت فراوان دەبێت، مەترسییەكانیشی لە هێرش و پەلاماری سوپای داگیركەر ترسناكترە بۆ داگیركردنمان. پارتی و یەكێتی بە پلەی یەكەم بەرپرسیارێتی ئەم دۆخەیان لە ئەستۆیە و ئەوان زەمینەخۆشكەری ئەم رۆژگارە بوون، بەڵام جگە لەم دوو هێزە سیاسییە كەسی دیكە ناتوانێت رێ لە پەرەسەندنی ئەم مەترسییەش بگرێت. دەبێت سەرئەنجام بەئاگابێنەوە و پلان بۆ چارەسەری ئەو شێواوویانە بدۆزنەوە كە خۆیان هۆكاری دروستبوونی بوون.
هێشتا عێراق بەشی ئەوە نەكەوتووەتەوە سەرپێی خۆی بتوانێت هەموو ئامانجەكانی بەسەر كوردستاندا بسەپێنێت، كوردیش چی لە هەرێم و چی لە بەغدا بەشی ئەوە كەرەستە و ئامرازی بەرگریكردنی بەدەستەوەیە كە بتوانێت بۆ خزمەتی كورد و نیشتمانەكەی بەكاری بهێنێت ئەگەر ئەم دوو حیزبە بچوكترین هەستی بەرپرسیارێتی نەتەوەیی و نیشتمانییان هەبێت.
ئەم وتارە لەماڵپەری رووداو وەرگیراوە