چرکە ساتی عاشقبوون، چرکەساتێکی پیرۆزە
عیشق لەغیابی ئاوەزەدا

ئاراس سەعید


14/12/2020

عیشق لەغیابی ئاوەزدا، یان ئەلتەرناتیڤی ئاوەزگەرایی

لەناو کۆتوبەندی ترادسیۆن و بەها باوەکاندا، هیچ بەهایەک بۆ شوناسی تاک نامێنێتەوە، جگە لەبوون بەوانی تر، لەوابەستەبوون و پەیمانی کۆمەڵایەتیەوە، یان بەتەفسیرە هیگڵێیەکەی، تواندنەوە لەڕوحی دەوڵەتدا. 
مرۆڤ لەچرکەساتی دروستبوونیەوە، بەبێ شوناس و ناسنامەو کەسایەتی دێتەبوون، شوناس و کەسایەتی و ڕەفتاری، لەو ژینگەو کۆمەڵگایەوە وەردەگرێت، کەتێدا دەژی. کەواتە هیچ تاکێک خۆی نیە، بەڵکو خودێکە لە ئاوێنەی ئەوانی تردا هاتۆتەبوون. خودێکی تواوە و ئاوێتەبوو لەوانی تردا. (فەلسەفە) عیشقی دانایی، یەکێکە لەو فاکتەرە گرنگانەی ڕزگارمان دەکات، لەبوون بەوانی تر. سوکراتی عاشقە زانین، دەڵێت؛" ژیانێک تاقی نەکرابێتەوە مانایی ژیانی نیە". ئەمە یەکەمین چرکەساتی خۆبوونە، کە دەیەوێت لەئەشکەوتە بێتە دەرەوەو، تەواوی ئەو ترادسیۆن و بەها باوانەی ئەوانی تر دانی پێدا دەنێن، تاقی دەکاتەوەو وەکو، خود، دەیداتە بەر نەشتەری ڕەخنەکاری و بەهەند وەرناگرێ. هەناگاوێک بێنە پێشەوە، بەرەوە فەلسەفەی مۆدێرن و ئاوەزگەرایی. دیکارت؛ لەڕێگەی گومانگەرایی و دانانی میتۆدەیەک بۆ بیرکردنەوە، دەگات بەوەی هیچ شتێک بوونی نیە، لەکۆتایدا بوونی خۆی ئیسپات دەکات، بەگەیشتن بەو دێڕەی بەدێرێژایی تەمەنی فەلسەفە، لەمێژووی فەلسەفەدا دەمێنێتەوە؛ "من بیردەکەمەوە، کەواتە من هەم".  بەڵام ئەقڵ توانایی خۆبوون بەمرۆڤ نابەخشی، چونکە ئەقڵ، بەرژەوەندی خوازە، دیکارت، کاتێک گریمانەکانی کۆپەرنیکۆسی پشتڕاستکردەوە، لەترسی ڕودانی سوتاندنی جۆرنادۆ بڕۆنۆ و مەحکومکردنی گالیلۆ، بیروڕاکانی خۆی شاردەوە و ووتی؛ " کاتێک کەسێک بتوانی بێ ئەوەی ئیهانە بەشەرەفی بکرێت، خۆی ڕزگاربکات، لەدەستدانی ئەو هەلە نەزانینە".دیکارت بیڕوکانی خۆی شاردەوە، چونکە کەسێکی ئاوەزگەرا بوو، بەڵام  مەنسوری حەلاج و سوکرات و سوهرەوەردی، بەمەرگی خۆیان، بۆهەمیشە بوون بەخۆیان بەنەمری دەهێڵنەوە.  ئەقڵی مرۆڤ بەتەفسیرە فرۆیدیەکەی، دابەش دەبێت بەسەر سێ بەشدا: (من، منی باڵا، ئەو). 
(من) هەمیشە لەژێرکاریگەری دوونیایەک غەریزەی سەرکوتکراو دام، کە لەلایەن (منی باڵا)وە، سەرکوت دەکرێ. منی باڵا، ویژدان و ترادسیۆن و نەریتەکانی کۆمەڵگایە، بەم شیکاریە فرۆیدیە، بۆمان دەردەکەوێ مرۆڤ هەمیشە لەژێر کۆتووبەندی کۆمەڵایەتیدایە. بەڵام چۆن دەکرێت ئێمە خۆمان ڕزگار بکەین لەم کۆت و بەندانە، چۆن ببین بەخۆمان. دەبێت پەنابەرین بۆ عیشق. ئەوە عیشقە، هیچ سنورێک ناناسی و تەواوی کۆتوبەندەکان تێک دەشکێنێ، عیشقە شوناس و ناسنامە دەبەخشی بەمەجنون و فەرهاد و مەنصوڕی حەلاج، ئەوە عاشعە، بە ژیانی خۆبوونی دەکڕێتەوە.