بڵێسە جەبار فەرمان
08/03/2021
ئەم ناونیشانە ناسنامەی شێوازی جەنگێكی نوێیە، كە تێیدا سنوری نێوان سیاسەت و جەنگ نادیارە ھەروەها جیاوازی لە نێوان شەڕكەر یا جەنگاوەر و ھاوڵاتی سیڤیلدا دیار نییە.
لەم جەنگەدا دەوڵەتی نەتەوەیی دەگۆردرێت ودەبێتە دەوڵەتی ململانێی نێوان ھێزەكان و دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش كاتی بوژانەوە یا گەشەكردن.
ئەم بابەتە لەوانەیە لەلای زۆرێك لەخەڵك تازەو نەبیستراو بێت بەڵام تازە نیە. ناوھێنانی ئەم جۆرە تازەیەی جەنگ بۆ یەكەم جار لە ساڵی ١٩٨٠ دابوو لە لایەن ویلیەم لیند
(William S. Lind) و كابتن جون إف. شمیت ( John F. Schmitt)بووە.
لەم جەنگەدا دەوڵەت پەیوەندیان لەگەڵ ھێزی چەكداری فەرمی لەدەست دەدەن و ھێزە چەكدارەكان بێ گەڕانەوە بۆ دەوڵەت لە جەنگی یەكتردا دەبن. واتە سوپای رەسمی دەوڵەت لە ژێر فەرمانی رەسمی دەوڵەتدا نامێنێ.
ئەم جۆرە جەنگە لەژینگەیەكدا دەخوڵقێت كە كێشەی دڕێژخایەن و ئاڵۆزی تێدابێت، لایەنە دژبەیەكەكان لە كرداری تێرۆریستی دژ بەیەكتر سڵ نەكەنەوە، نەبوونی ئینتماو پابەندی بۆ دەوڵەت، ھەبوونی چەندەھا نەتەوەو ئاین و مەزهەبی جیاواز لەچوارچێوەی دەوڵەتێكدا، سڵ نەكردنەوە لە تێكدانی كولتوری یەكتری و جێنۆسایدكردنی یەكتری، جۆشدانی رق و كینە لە دژی یەكتری لە ڕێگای بەكارھێنانی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا و پڕوپاگەندەی دژ بە یەكتر، ھەروەھا بەكار ھێنانی ھەموو جۆرە ھێزێكی سیاسی و ئابوری و سەربازی دژ بەیەكتری.
لەو وڵاتانی ئەم بنەماو خاڵانەی سەرەوەی تێدا بەدی دەكرێت هەڵگیسان و روودانی جەنگی 4GW زۆر ئاسانە.
گەر بێت و چاو بە وڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دا بخشێنین و بەدواداچونێك بۆ سیاسەتی وڵاتان ئەم ناوچەیە بكەین دوای بەھاری عەرەبی، ئەوا ئەو پرسیارەمان لا دروست دەبێ ئاخۆ ئەمریكا و ھاوپەیمانەكانی لە سیاسەتیان لە بەرقەراری ئارامی لەم ناوچەیە شكستیان ھێناوە؟ ئاخۆ دەبێت دوای ئەو ھەموو ترلیۆن دوڵارەی بۆ لەناو بردنی دیكتاتۆرەكان بەكار ھێنران بەھەدەرچووبن و ئامانجی خۆیان نەپێكابێت. چۆن دەبێ ھێزێكی ھاوپەیمانی بەھێزی پرچەك و پر لە تەكنۆلۆجیای نوێ و بەو گەورەییەوە شكست بھێنێت لە روخانی رژێمی ئەسەدو بونیادنانی حكومەتی دیموكراسی بۆ وڵاتانی تری ناوچەكە؟
دوای روخانی دیكتاتۆرەكانی عیراق، مصر، لیبیا و تونس چەندھا حزب و سیاستمەدار ھاتنە سەر كورسی دەسەڵات كە مایل بە سیاسەتی غەرب بوون. ئەی بۆ ئاشتی و ئارامی بەرقەرار نەبووەو جەنگ و ماڵ وێرانی بەردەوامە.
ئایا ئەم پاشاگەردانیەی (فوچا) كە ھەیە خوازراوە یا دروست كراوە یا بەبەرنامەیە(فوچی خلاقە).
بێگومان لێرەدا مەبەست كەم كردنەوەی ڕۆڵی ئۆپۆزسین و بزوتنەوە بەرگریەكان نیە. ناكرێت ڕۆڵی حزبەكان لە روخاندنی رژێمە دیكتاتوریەكان نادیدە بگیرێت. شاراوە نیە كە میلەتەكانی ئەم ناوچەیە ساڵانێكی زۆری بن دەستی و ئەشكەنجەو دەردەسەری زۆریان بەرێكرد و خەباتێكی زۆریان كرد بۆ ئازاد بونیان. بەڵام شاراوەش نیە كە بەھاری عەرەبی بە ھاوكاری رۆژئاوا ھاتە كایەوە. ھەرئەوان بوون كە بە دروشمی دروست كردنی ڕۆژھەڵاتێكی ناوەراستی نوێ و دیموكراسی خۆپیشاندەرانیان ھان دەدا. ھەروەھا راستەوخۆش لەبۆمباران كردنی سوپای لیبیا بەشداربوون. بەشداریكردنی راستەوخۆی سەربازی ئەمریكاو و ھاوپەیمانیان لەم ناوچەیە بابەتێكی نوێ نیە. لە ساڵی ١٩٩١ ئەمریكا راستەوخۆ بەشدار بوون لە رزگار كردنی كۆیت لە دەستی رژێمی سەدام حسین و تێكدانی بەشی ھەرەزۆری سوپای عیراق. بەڵام پرسیارەكە ئەوە بوو بۆ بەردەوام نەبوو لە روخانی صدام و بۆ لە بەردەرگای بەغدا هێرشەكانیان راوەستان و رێگایان دا لە ۱۹۹۱ تا ساڵی ٢٠٠٣ دیكتاتوریەتی سەدام بەردەوام بێت.
ئایە ئەمە بریارێكی ھەڵەبوو ئەو كاتی ئەمریكا بوو یاخود دەكرێت خوێندنەوەی تری بۆ بكرێت.
دواتر لەشەڕ دژ بە داعش ھەمان سیناریۆ دوبارە بۆوە. ھاوپەیمانیان و ئەمریكا بەژدار بوون لە تێكشكانی دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام لەناویان نەبردن. ئێستاش رێكخراوی داعش لە ئەوروپا چالاكن و لە ھەوڵی خۆكۆكردنەوەن و لە لایەن حكومەتەكانەوە دەستگیرناكرێن بە ناوی مافی ئازادی و نەبوونی بەڵگەی كافی.
سیاسەتمەدارانی ئەمریكا لەسەردەمی فەرمان رەوایی جۆن بایدن لەسەر پەرەپێدان بەم سیاسەتە نوێیەی جەنگ نەوەی چوارەم بەردەوام دەبن.
ئەم سیاسەتە كار لەسەر شكست ھێنانی لەسەرخۆی سیاسەتی دەوڵەتەكان دەكات و نائارامی و دژایەتی لە نێوان نەتەوەو تایەفەكان بەشێكی گرنگی پەیڕەوكردنی ئەم جەنگەیە.
بەم شێوەیەش سەپاندنی واقعێكی نوێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەكانی خۆیان.
بەم شێوەیە ھەمیشە لایەنەكان و نەتەوەو و مەزهەبێك ھەیە كە بۆ مانەوەی خۆی دەبێتە پارێزەری بەرژەوەندیەكانی وڵاتە زلھێزەكان.
بەتاڵان بردنی سەروەت و سامانی ئەو وڵاتانە بە شێوەیەكی بەردەوام و درێژخایەن بۆ خۆیان مسۆگەر دەكەن.
دوای خاپوركردن و لەناوبردنی ژێرخانی ئابوری لە رووی ەێگاوبن و ئاو و ئاوەرۆو كارەبا و پرد دێن و بە گرێبەستی زەبەلاح سەرلەنوێ ھەمووی بە شێوەیەكی كاتی دروست دەكەنەوە.
لە ھەمووی كارەساتتر كار كردنە لەسەر شێواندنی تاكی كۆمەڵگا و نەھێشتنی بڕوا بە خۆبوون و ئنتمای نیشتمانی. پشتگوێخستنی پەروەردە و بێبەهاكردنی بڕوانامە.
ھەموو ئەمانە سیماو رووی جەنگی نەوەی چوارەمن كە لەم ناوچەی رۆژھەڵاتی ناوەراستەدا پەیرەو دەكرێت.
لەم حاڵەتەدا دوژمن نادیارە و ھاوڵاتی دەبێتە مرتەزەقە.
ماكس مانوارینج یەكێك لە راوێژكارەكانی سوپای ئەمریكایە لە یەكێك وتەكانیدا ئاماژەی بۆ ئەوە كردوە كە ئامانجیان تێكدانی ھێزی سوپایی ھیچ وڵاتێك نیە، بەڵام ئامانجیانە كە ھێزەكە شەكەت بكەن و بە ھێواشی لەناوی ببەن. ئامانجمانە كە دوژمن ناچاربكەین سەردانەوێنێ بۆ خواستەكانمان. لە رێگای ھاوڵاتیانیانەوە ئەتوانین ئەم خواستەمان جێبەجێ بكەین و ئەمە دەبێتە شیوازی نۆێ لە ئیستعمار.
ئەم سیاسەتە لە عیراق بە روونی بەدی دەكرێت.
كاتێ باسی ئەم جۆرە شەڕە دەكەین دەزانین لە مێژووی دورو نزیكدا چەندان جۆری شەڕ هەن. ئەم ناوچەیەش لەبەر ئەوەی بەدرێژایی مێژوو ساحەی جەنگ و ململانێی هێزە نزیك و دوورو ناوخۆیەكان بوە. هەموو جۆرە شەڕێكی بەخۆیەوە دیوە.
لێرەدا زۆر بەكورتی ئاماژەیەكیان پێ بدرێت بۆ روونكردنەوە بە گرنگ دەزانم
شێوازەكانی پێناسەی جەنگ
-جەنگی نێوان دوو وڵاتی دژ بە یەك و دوو ھێزی چەكداری سەر بە دەوڵەت وەكو جەنگی ئێران و عیراق لەساڵەكانی ھەشتاكان (Conventional War).
-جەنگی شۆڕشی لایەنێك دژ بە حوكمداری لایەنێك وەكو شۆڕشی كورد دژ بە ڕژێمی بەعس( Guerilla War).
-جەنگی بەكارھێنانی ھێزی چەند وڵاتێك بەرانبەر بە وڵاتێك بۆ ھاتنە ژێربار و تەسلیم بوونی وەكو جەنگی كەنداو دژ بە عیراق ( Preventive War).
-جەنگ بەرانبەر چەند لایەنێكی نەناسراو و شاراوە وەكو روداوەكانی دوای ١١ سبتمبر كە تێیدا ئەمریكا بەرانبەر چەندەھا گروپ و رێكخراو لە جەنگ دابوو. ئامانجی ئەم گروپانە جیاواز و نادیارن( Asymmetric War).
دواجارو بۆ روون بونەوە،
نەوەی چوارەم لە جەنگ (4GW)
لە ئێستای بارودۆخی عیراق ئەو بنەمایانەی شەڕ بەدی دەكرێت.
جۆرێكی تری شەڕ لە عیراق بەردەوامە، كە زۆربەی خەڵك توشی سەدمە بونەو نازانن چیەو چۆنە.
عیراق لە مێژوی خۆیدا گۆڕەپانی شەڕ بوە. تاوان و قەساوەتی زۆر دژی مرۆڤایەتی كراوە. بە حوكمی سیاسەتی دەوڵەتە گەورەكانی دونیا بێت و مەلامحی ئەو جۆرە جەنگە بێت كە باسم كرد عیراق كەوتۆتە ناو ئەو بارو زروفەوە، چونكە ژینگەكەی رەخساوەو بە سیاسەت و بەرنامە كار بۆ گەیاندنی وڵاتەكە بەو بارودۆخە كراوە.
رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەناوی دیموكراسی و مەدەنیەتەوە پڕ كراوە لە كێشەو ململانێی نا دیموكراسی و نامەدەنی بەتایبەت عیراقیش پڕ كراوە لە رق بەرامبەر بە كەلتورو ژیان لەبەر ئەوە زەمینەی بەردەوامی داهێنانی شەڕی تازەی هەیە. جار هەبوە عیراق داگیركراوە جا هەبوە عیراق داگیركەر بوە.جاریش هەبوە شەریكی شەڕ بوە. ئیستاش كە سنوری نێوان سیاسەت و جەنگ خەریكە نامێنێ جیاوازی لە بەینی كەسێكی جەنگاوەرو هاوڵاتیەكا دیار نییە. كێشەكانی سەد ساڵ پێش ئیستا تا ئێستا بەردەوامە و حەل نەكراوە. تیرۆری شاراوەو ئاشكرا بەردەوامە، پابەندی بە قانون و دەستور كەمەو میزاح تەحەكوم ئەكات تائفیەت زۆر زیاترە لە رابردوو. ئەمانە سیماو ئەدگاری نەوەی چوارەم لە جەنگ (4GW)ەراچڵەكین-
سەركۆوەزیرانی عیراق داوا دەكات ( گفتوگۆیەكی نیشتمانی) راستگۆیانەو قوڵ لەبارەی كێشەكانی نێوان حكومەتی فدراڵ و حكومەتی هەرێم ئەنججامبدرێت بۆ چارەسەری ڕیشەییانەی ئەو كێشانەی لەنێوان هەردوولادا هەیە.
مستەفا كازمی، ئەمڕۆ دووشەممە لەووتەیەكدا كە دوای كۆتایی هاتنی سەردانەكەی پاپای ڤاتیكان بۆ عیراق پێشكەشیكرد، لەبارەی كێشەهەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەولێرو بەغدا رایگەیاند:" لەسەر تەواوی ئاستە فەرمی، حزبی و جەماوەری،داوای گفتوگۆیەكی نیشتمانی راستگۆیانەو قوڵ دەكەم بۆ گەیشتن بە رێكەوتنێكی كۆتایی لەبارەی پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی ناوەند و هەرێمی كوردستان لەپێناو چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان بەشێوەیەكی ریشەیی بەجۆرێك پارێزگاری لەیەكپارچەیی خاكی عیراق بكات."
ئەو ووتەیەی سەرۆكوەزیرانی عیراق لەكاتێكدا دێت، تائێستا پشكی هەرێمی كوردستان لەپرۆژەیاسای بودجەی 2021دا یەكلانەكراوەتەوە، بەهۆی ناڕازیبوونی فراكسیۆنە شیعەكان كە نوێنەرایەتی لایەنەكانیان دەكەن لە ئەنجوومەنی نوێنەران لەسەر میكانیزمەكانی خەرجكردنی ئەو پشكەو داوا دەكەن هەرێمی كوردستان پابەندی ئەو بەرپرسیارێتییە بێت كەلەو روەوە دەكەوێتە ئەستۆی.