ئاهەنگێڕان بە بۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر(د.خ) بیدعەیە یان دروستە؟


20/10/2021

 

بەناوی خوای بەخشندەی میهرەبان
فەتوا دەربارەی ئاهەنگێڕان و دەربڕینی خۆشی بە بۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەری خۆشەویستمان (صلی الله علیە وسلم)
بەپێی فیقهی پێوان (المیزان) و هۆشیاری رۆژگار
لەم رۆژانەدا پرسیاری زۆر دەكرێ‌ دەربارەی ئاهەنگێڕان بە بۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) لە مانگی رەبیعی یەكەمدا، كە ئایا ئەوە بە رەهایی بیدعەیە، یان رێگاپێدراو و چاكە، یان بە رەهایی دروستە؟ خوای گەورە پاداشتی خێرتان بداتەوە، تكایە بەپێی فیهی پێوان (المیزان) وەڵاممان بدەنەوە.
وەڵام:
سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، درود و صەڵەوات لەسەر پێغەمبەری رەوانەكراو بە بەزەیی بۆ گشت جیهانیان، هەروا لەسەر ماڵباتی رێزدار و تەواوی هاوەڵە بەڕێزەكانی، لەسەر هەركەسێكیش كە شوێنكەوتەی ئاینەكەیتی تا رۆژی دوایی.
پاشان، زانایان هەر لە سەدەی چوارەمی كۆچییەوە لەم مەسەلەیەدا راجیاواز بوون، هەیانە رێگای پێداوە كە زۆرینەن، هەیانە قەدەغەی كردووە كە كەمینەن، هەر یەكەشیان بەڵگەی خۆی و ئاراستەی بەخۆی هەیە كە پیایدا رێیكردووە.
جا بێئەوەی رۆبچین لە چوونەناو وردەكارییەكانی ئەم مەسەلەیە و بەڵگەی هەر لایەنێك، دەڵێم:
یەكەم: لەڕاستیدا فیقهی پێوان (المیزان) فەرزی دەكات كە بەشی پەرستشە پوختەكان و رێوڕەسمە پەرستشییەكان قوفڵ و داخراون و هیچ زیادەیەك یان گۆڕینی شێوە قوبوڵ ناكەن مەگەر لەبارێكدا نەبێت كە دەقێكی روون و راشكاو لەوبارەیەوە هاتبێ‌، بەڵام بەشی داب و نەریت و عادەت و مامەڵەكان ئەوا دەرگایان كراوەیە، چونكە ئەسڵ تیایاندا رێگاپێدراو و حەڵاڵە مەگەر لەبارێكدا نەبێت كە بەڵگەیەكی راست و دروست و روون و راشكاو لەسەر حەرامكردنی هەبێت.
دووەم: زۆرینەی هەرە زۆری زانایان لە هەندێ‌ لە پەرستشەكاندا دانیانناوە بە پێوانەگیریدا، هەروەها بە هەبوونی بیدعەی چاك كە تەباو گونجاوە لەگەڵ بنەماكانی شەریعەت و ناكۆك نیە لەگەڵیدا، چونكە عومەری كوڕی خەتتاب (خوای لێی رازی بێت) خەڵكی كۆكردووەتەوە تا ئوبەی كوڕی كەعب لە شەوانی رەمەزاندا شەونوێژ و تەراویحیان بۆ بكات، پاشان كە سەیریكردوون وا لەدوای یەك پێشنوێژەوە رێكوپێك وەستاون وتوویەتی: (ئەمە بیدعەیەكی چاكە)، ئیبن تەیمییە لە كتێبی (مجموع الفتاوی/20/163) دەڵێ‌: سەنەدەكەی راست و دروستە، ئیبن عومەریش لەبارەی نوێژی چێشتنگاو وتوویەتی: بیدعەیە، بەڵام ئای كە چ بیدعەیەكی چاكە)، حافز ئیبن حەجەر لە كتێبی (الفتح 63/3) دەڵێ‌ سنەدەكەی راستە، پێشەوا عوسمانیش (خوا لێی رازی بێت) بانگی دووەمی لە رۆژی هەینیدا داهێنا.
ئەبو شامە لە كتێبی (ئەو هۆیە كە دەبێتە مایەی رەتكردنەوەی بیدعەو رووداوەكان) لە لاپەڕە 62 دا دەڵێ‌: (بیدعەی چاك كۆدەنگی لەسەرە كە ئەنجامدانی دروستەو چاكیشە)، پاشان هاتووە بیدعەی چاكی پێناسەكردووەو وتوویەتی: بریتییە لە (هەر داهێنراوێك كە تەباو گونجاو بێت لەگەڵ رێساكانی شەریعەتداو دژ نەبێت لەگەڵ هیچ شتێكی، هەركەسیش ئەنجامی بدات نەكەوێتە ناو قەدەغەكراوێكی شەرعییەوە...).
سێیەم: لەڕاستیدا جیاوازی هەیە لە نێوان هۆكارەكان و مەبەستەكاندا، چونكە هۆكارە پەرستشییەكان هەموویان لەسەر یەك رێسا نین، هۆكار هەیە شایانی ئیجتیهادكردنە وەك هۆكارەكانی تێكۆشان (جیهاد)، هەروەها گەیاندنی بانگ بە ئامێرە نوێیەكان.
چوارەم: مەعلومە كە چەمكی پەرستش چەمكێكی فراوانە، هەموو پەرستشە پوختەكان و رێوڕەسمە پەرستشییەكان دەگرێتەوە، كە بە هیچ جۆر نابێت هیچ زیادەیەك یان گۆڕانێك بەسەریاندا بێت مەگەر بەڵگەیەكی روون و راشكاو بوونی هەبێت.
هەروەها هەموو جۆرەكانی تری نزیككەوتنەوە لە خوای گەورە دەگرێتەوە وەك جیهاد، بانگەواز بۆ لای خوای گەورە، بەڵكو هەر كردەوەیەكی چاكیتر دەگرێتەوە كە مەبەست پێی رەزامەندی خوای گەورە بێت وەك كشتیاری و پێشەسازی و بازرگانی و هاوشێوەیان.
گوتەی بەهێز:
لەدوای تێڕامان و تێگەیشتنم لە مەسەلەی ئاهەنگێڕان بە یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) كە هیچ جۆرە سەرپێچییەكی شەرعی تێدا ئەنجامنەدرێ‌، بەڵكو بریتی بێت لە وتاردان و وانەوتنەوە بە ناساندنی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) و ژیننامەو سیفەتە بەرزەكانی و شەریعەتەكەی ئەوا پێوانەی بەپێی فیقهی میزان كە لە قورئانی پیرۆزدا هاتووەتە خوارەوە میزانی بانگەوازە بۆ لای خوای گەورە، هەروەها میزانی هۆكارەكانی ناساندنی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) و ژیننامەكەی و سیفەتە بەرزەكان و گوفتار و كردارەكانیەتی، هەڵەی ئەوانەی كە قەدەغەیان كردووە لە پێوان (میزان)دایە كە ئەویشیان خستووەتە ژێر میزانی پەرستشە پوختەكان.
مەعلومە ئەوەی كە ئەسڵ و رەسەنە لە هۆكارەكانی بانگەواز رێگاپێدان و دروستییانە، جگە لەو هۆكارانە كە حەرام و قەدەغەكراون، یان شتانی حەرامكراو و قەدەغەكراو بەدوای خۆیاندا دێنن، بەڵگەش لەسەر ئەم بنەمایە فەرموودەی خوای گەورەیە كە دەفەرموێ‌: (ادْعُ إِڵی سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَەِ ۆالْمَوْعِڤَەِ الْحَسَنَەِ ۆجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِێ أَحْسَنُ ...) النحل (125) . حیكمەت لێرەدا هەموو هۆكارێكی سودمەند و كاریگەر دەگرێتەوە كە گونجاو بێت بە كەسەكان و كات و شوێنەكان، نەك تەنها ئەوانەی كە تایبەتن و تەنها لە شەرعدا هاتوون، ئامۆژگاری چاك كە چەندین گوتەی مژدەبەخش و چەندین هەڕەشەی تێدایە، كۆمەڵە گوتەیەكی نەرم و ناسك و پەندی جوانی تێدایە، هەروەها چەندین چیرۆكی راستگۆیانەو هاوشێوەیانی تێدایە كە كاردەكەنە سەر دڵ و دەروونەكان دەچنەناو حیكمەتەوە.
وشەی (جدال) لێرەدا بە واتای دایەلۆگ و وتووێژ هاتووە، بەو سیفەتەش كە بە شێوازی چاكتر وەسفیكردووە، ئەوا بەڵگەیە لەسەر فەرزی هەوڵدان یان خۆشەویستكردنی لەلایەن بانگخوازەوە بۆ گەیشتن بەوەی كە لەفز و شێواز و ماناو ناوەڕۆكێكی چاكترە، ئەمەش نوێكردنەوە دەگەیەنێ‌ چونكە ئایەتەكە ئەوە دەخوازێ‌ كە بژاردەی چاكتر بەپێی كات و شوێن و كەسەكان و بارودۆخەكان نوێبكەینەوە، لەوانەیە ئەوەی دوێنێ‌ چاك و باش بووبێت لە ئەمڕۆدا ئەو چاكە نەبێت، ئیتر بەهەمانشێوە، ئیبن قەییم لە راڤەی ئایەتەكەدا دەڵێ‌: (خوای گەورە پلەكانی بانگەوازی بەپێی پلەی كەسەكان داناوە، ئەو كەسەی كە دێت بەدەم بانگەوازەوە ئەوا بە شێوازی حیكمەت بانگدەكرێ‌، ئەو كەسەش كە بێئاگایەو دواكەوتووە ئەوا بە ئامۆژگاری چاك بانگدەكرێ‌، ئەو كەسەش كە قیرسیچمەو كەللە رەقە بە شێوازی چاك دایەلۆگی لەگەڵدا دەكرێ‌).
جا هەروەك چۆن هۆكارەكانی تێكۆشان (جیهاد) كۆت و بەند نەكراون بەوەی كە دەقێك لەسەریان هاتبێ‌، بەڵگو گشتگیرن و هەر هۆكارێك دەگرێتەوە كە مەبەستی لەبەرچاوگیراو دەستەبەر بكات، بەڵكو تەنها كۆت و بەندن بەوە كە دژ نەبن لەگەڵ دەقە شەرعییەكاندا، چونكە خوای گەورە باسی هۆكارەكانی كردووە لە بەكارهێنانی ئەسپ، لە ئەمڕۆشدا دەبابەو فڕۆكەو هاوشێوەیان خراونەتە سەری، ئەوا هۆكارەكانی بانگەوازیش بەهەمانشێوەن، لەنێویشیاندا بانگەواز بۆ لای خوای گەورەو بۆ خۆشویستنی پێغەمبەرەكەی (صلی الله علیە وسلم) و شوێنكەوتنی رێباز و ژیننامەو سوننەتەكەی.
هەركات گەیشتینە ئەو مەبەستە ئەوا ئاهەنگێڕان بە یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) هۆكارێكە لە هۆكارەكانی بانگەواز بۆ لای خوای گەورە، بۆ ناساندنی پێغەمبەرەكەی (صلی الله علیە وسلم) و بۆ رێباز و سیفەتەكانیەتی، ئەوكاتیش دەبێتە رەواو رێگاپێدراو بەڵكو مرۆڤ پاداشت لەسەری وەردەگرێ‌، ئەویش بەم مەرجانەی لای خوارەوە:
1- مەبەست لە ئاهەنگگێڕان بانگەواز بێت بۆ لای خوای گەورە و بۆ خۆشویستنی، هەروەها بۆ خۆشویستنی پێغەمبەرەكەی (صلی الله علیە وسلم)، بۆ بەزیندووڕاگرتنی سوننەتەكەی و شوێنكەوتنی شەرعەكەی، بۆ پابەندبوون بێت بە بەرنامەكەیەوە.
2- نابێت هیچ جۆرە كارێكی ناشەرعی كە خوای گەورە حەرامیكردووە بكەوێتە ناو ئاهەنگەكەوە وەك سەماكردن و تێكەڵاوی نامەحرەم و هیتریش لە شتی گوفتاری و كرداریی.
3- نابێت زیادەڕۆیی لە خەرج یان بەهەدەردانی ماڵ و ساماندا بكرێ‌ و ببێتە جێگای خۆ بەشت زانین و فەخركردن.
4- ئەگەر هاتوو ئاهەنگەكە خواردنی لەگەڵدا بوو ئەوا دەبێت هەژاران لەگەڵ خەڵكانیتردا بانگبكرێن بۆی.
پێنجەم: جا ئەگەر ئەو مەرجانە دەستەبەر و جێگیربوون ئیتر رێگا بە ناڕەزایەتی سەخت و زبری هەندێ‌ بانگخواز نادرێت ئەوەندە زبرو رەق و توندبن كە ناڕەزایەتیان دەرهەق بە گێڕانی ئاهەنگ بازبدات بەسەر هەندێ‌ حەرامكراوی گومانبڕدا، تەنانەت یەكێكیان وتوویەتی: ئەو كەسەی كە ئاهەنگ بە یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) دەگێڕێ‌ گوناهەكەی گەورەترە لە گوناهی ئەو كەسە كە ئارەقبخواتەوەو زینا بكات و كەسێ‌ بكوژێ‌، (هەروەك نوسەری كتێبی مفهوم البدعە لاپەڕە 21-22) دەیهێنێ‌، لەڕاستیدا ئەمە زیادەڕۆییە لە ئاینداو دەبێتە هۆی تێكچوونی تەرازووە شەرعییەكان، دەبێتە هۆی دروستكردنی بەكافركردن و پاشانیش تەقینەوە، هەروەها دووبەرەكی نانەوە لە نێوان موسڵماناندا. 
كەواتە قسەی كۆتایی ئەوەیە كە ئەم پرسە پرسێكە راجیاوازی لەسەرە، هەركەسەو مافی هەیە ئەوەی كە بە باشی دەزانێ‌ بەهێزی بكات بێئەوەی بە كەم سەیری ئەوانیتر بكات، بێئەوەی راكەی خۆی بە پیرۆز بزانێ‌.
ئێمەش ئەمە بوو كە بەپێی فیقهی میزان پێیگەیشتین، لە خوای گەورە دەپاڕێمەوە بمانپارێزێ‌ لە هەڵەو هەڵخلیسكان لە باوەڕداو لە گوفتار و كرداردا، هەروەها بمانكاتە دڵسۆزی ئاینەكەی، لە گوناه و هەڵەكانمان خۆشببێت.. (رَبَّنَا ڵا تُۆَاخِژْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْگَأْنَا). 
                                                    ئامین یا ربّ العالمین
                  نوسینی 
         ئاتاج بە بەزەیی پەروەردگاری
        د. عەلی محێدین قەرەداغی 
        سەرۆكی رابیتەی مرۆیی