تا هەنوكە بابەتی بەشداری ژن لەدروستكردنی بڕیار و رۆڵی لەكایەی سیاسیدا، بابەتێكە جێگەی بایەخی تیۆرسێنان و سیاسەتوانانە، بەتایبەتیش لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراست. لەوڵاتانی رۆژئاوا تا رادەیەكی زۆر ئەو قۆناغەیان تێپەڕاندوە و لەوێ ئێستا ژنان كار بۆ مەسەلەی هاوبەشی دەكەن لە بڕیارو سیاسەتدا نەك بۆ یەكسانی. بەڵام وڵاتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گیرۆدەی دەستی جەنگ و ململانێكانن، ئەمەش وایكردووە وزەی مرۆیی لەوێدا بە سەرقاڵبوون بە دۆخی ناسەقامگیری بەهەدەر بڕوات، دواجار ژنانیش بەهۆی ئەو بارە نالەبار و بێ كۆتاییەی ئەو وڵاتانە، كەوتنە ناو شۆڕش و ململانێ و كایەی سیاسی بەشێوەیەكی چڕتر.
لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا ژنان ئێستا چۆن دەڕواننە جیهانی سیاسەت، دیموكراسی، ئاشتی و دەسەڵات و هێز...؟ ژنان تا چەند توانیویانە خۆیان بگونجێنن لەگەڵ گۆڕانكارییەكان و رادەی كاریگەرییان چەندە بەسەر ژیانی سیاسی و حزبی و دامەزراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییەوە؟
ساڵی 1995 لە كۆنگرەی جیهانی ژنان لە وڵاتی چین، دان نرا بە زەروریەتی بەشداری ژن لەپرۆسەی دروستكردنی بڕیارو گەیشتنی بە پۆست و پلە باڵاكان. بەڵام زۆرن ئەو هۆكارانەی وا دەكەن ژن بە ئاسانی نەگاتە ئەو شوێنانە، لەوانەش (دامەزراوە سیاسییەكان، دۆخی ئابووری، كۆمەڵگەو نەریتە باوەكان).
لەهەشتاكانی سەدەی رابردوودا رەوتە فێمێنستییەكان رەخنەی توندیان لە تیۆرو چەمك و گریمانە كلاسیكییەكان گرت لەجیهانی سیاسیدا، بەتایبەت تیۆرەكانی وەكو ریالیزم و لیبراڵیزم. بەو پێیەی جیاوازی جێندەری هەیە لەنێوان خودی تیۆرەكانی جیهانی سیاسەت و پرۆسەی پراكتیزەكردنی سیاسەت، هەر ئەوەش بوو وایكرد دووبارە پێداچوونەوە بكرێت بەو چەمكە سەرەكییانە كە لە سیاسەتدا هەن. دوابەدوای پەرەسەندنی تیۆری فێمێنزیمیش، كە میتۆدی خۆی لە جەختكردنەوە تەنها لەسەر بابەتی نایەكسانی و جیاكاری رەگەزی لەكۆمەڵگەكاندا گۆڕی بۆ ئەو بیركردنەوەیەی كە چۆن ناسنامەی جێندەری بۆتە هۆی داڕشتنی ئەجێندای بڕیارە سیاسییەكان. هەر لەو سۆنگەیەوە خودی فێمێنستەكانیش دابەش بووینە بەسەر چەند بەرەو دیدی جیاوازەوە، هەندێكیان لیبراڵ، هەندێك رادیكاڵین، هەندیكی تریش رەخنەگر.
لیبراڵەكان جەخت لەسەر بابەتی یەكسانی و نوێنەرایەتی ژن لەدەسەڵاتدا دەكەنەوە و ئەوان پێیانوایە دەبێ بزانرێ تا چەند ژنان ئامادەن بۆ وەرگرتنی دەسەڵات و سیاسەتی دەرەوەو پێگە باڵاكان. بەپێی تێڕوانینی ئەوان ژنان تا ئێستا نەیانتوانیوە ئامادەییان هەبێت بۆ توانای گەیشتن بە چینی سەرەوەو خاوەنی بڕیاربن، بەڵكو بوونەتە پاشكۆی پیاو لە سیاسەتداو ئەو قۆناغە هێشتا تێنەپەڕیوەو دەبێت كار بكرێت بۆ ئەو مەبەستە.
كەچی رادیكاڵەكان بە پێچەوانەوە كەمتر چوونەتە سەر بابەتی یەكسانی و زیاتر كار لەسەر ئایدیا و (بیری جیاواز) دەكەن. ئەوان پێیان وایە ژن و پیاو لەیەكتر جیاوازن، چ لەڕووی بایۆلۆژی و یان كۆمەڵایەتی بێت. لەدیدی ئەوان پیاوان شەڕانگێز و حەز بە هێز دەكەن، لەبەرامبەردا ژنان یەكگرتووتر و كۆدەنگ ترن و دەتوانن وردتر سیاسەت بكەن.
رەخنەگرەكانیش هەوڵیانداوە ئەو دیدگا باوانەی سەبارەت بە ژن و پیاو هەیە شیبكەنەوە. ئەو شتانەی پێویستن بۆ ئەوەی یەكێك نێر بێت و یەكێك مێ بێ لەكۆمەڵگەدا چین؟ واتە رۆڵی سەرەكی ژن و پیاو چییە لەناو خێزان و كارو سیاسەت و ... هتد، بۆیە فێمێنیستە رەخنەگرەكان پێیان وایە هەموو ئەو چەمك و نۆرمە باوانەی هەن و پەیوەستن بە ژن و پیاوەوە، دەبێت دووبارە هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێتەوەو دووبارە داڕشتنەوەیان بۆ بكرێت، چونكە ئەو چەمكانە هۆكاری سنورداكردن و پەراوێزخستنی ژنە لەسەرجەم كایەكانی ژیاندا.
(كینیتا ئینلۆی) لەكتێبی (مۆزەكان، كەنارەكان و بنكەكان)دا دەڵێت: پەیوەندی ژن و پیاو لەسەر بنەمای یەكسانی دروست نابێت، بەڵكو لەسەر بنەمای جیاوازی. واتە ژن و پیاو بە یەكەوە رۆڵی سیاسی بگێڕن بەدیدی جیاواز لەیەكتر.
لەراستیدا كاتێك سیاسەت دوور لەتێڕوانین و ئایدیۆلۆژییە جیاوازەكان هەڵدەسەنگینین، دەبینین جیهانی ژیانە ـ زانستی ژیانە، ژن و پیاو دەگرێتەوە بەهەموو دیدو بۆچوون و ئایدیا جیاوازەكانیشەوە. سەردەم و بیرو ئایدیای نوێ حەتمیەتی بوونی ژنی سەپاندوە لەو بوارەداو دابەشكاری لەسەر بنەمای رەگەز دیاری ناكات. بەڵكو لەسەر ئاستی پێگەی مرۆڤایەتی. ژن و پیاو پێكهێنەری جەستەی مرۆڤایەتین بۆیە دابەشكردنی مرۆڤەكان بە رەگەزی سەردەست و ژێردەست دوورە لە فەلسەفەی نرخی بوون. روانگەی ئامرازی بە ژن و بینینی وەك رەگەزێكی بێ توانا و دوور لەسیاسەت كردن، لەگەڵا فەلسەفەی یەكسانی و دادپەروەری هەبوون یەك ناگرێتەوە. ئەگەر بەرپرسیاریەتی و دەسەڵاتداریی لەسەر بنەمای چارەنووس بە مرۆڤ دراوە، ئەوا ژنانیش نیوەی ئەم بەرپرسیاریەتیە دەسەڵاتەیان بەر دەكەوێت.