بە بیانوی ڕۆژی زمانی دایكەوە

سوارە نەجمەدین


22/02/2023


زمانی كوردی وێڕایی بێكەسی و پاشاگەردانی، گۆشەنیگای زۆر نازاداری تیادایە، بە نمونە: وشەی (دووگیان) كە بە خانمی سكپڕ دەوترێت، ئەم وشەیە ئەوەندە نازادار و جوانە، پڕ بە پێستی ئەو قۆناغەی خانمانە، كە ماوەی نۆ مانگ تەنگ و چەڵەمە دەبینێت، گیانێك لە گیانی خۆیدا هەڵدەگرێت و دواتر جیا دەبنەوە و كۆرپەیەك لەدایك دەبێت. 

سەرنج بدە وشەی دووگیان، لە دوو زیندووترین زمانی دنیادا چین: 

لە زمانی عەرەبیدا: (حاملە)، ڕەسەنی وشەكە لە (حامل) هاتووە، واتە هەڵگر، هەر لەزمانی عەرەبیدا، وشەی (حامل) بۆ بارهەڵگر بەكاردێت، وەك (لۆری و گەڵابە و هاوشێوەكانی) ئەو (ە) كۆتایی دەگەڕێتەوە بۆ ڕەگەزی مێینە لە زمانی عەرەبیدا، واتە گەر پیاوان دووگیان بوونایە، ئەوا لە زمانی عەربیدا هەر وشەی (حامل)ی بۆ بەكار دەهات، ئەو كات پیاو و گەڵابەی هەڵگرتنی چەو و لم و ئاسن جیاوازیان نەدەبوو. 
زمانی ئینگلیزی (pregnant) ڕەسەنی وشەكە لە دوو بەش پێكدێت (pre ) و (Gene)، (pre)بە مانای پێش، (Gene) بە مانای نەوە، یان ڕەگەز، یان لەدایكبوون دێت، واتە پێش نەوە، یان پێش لەدایكبوون، ئەمەش دەبێتە ناوی قۆناغێك.
 
بەڵام هیچ كام لەو دوو وشەیە و هیچ وشەیەكی ترم پێ شك نایات، هێندەی وشەی (دووگیان) جوان و پڕمانا و پڕ بە پێست بێت. كاتێك دەڵێت (خانمی دووگیان) ئەوەندە دەستەواژەیەكی نازدارە، كوتومت هەڵگری ئەو دۆخەیە كە خانمەكەی تیادایە، لە لایەكی ترەوە، ئەوەندە بایەخداری تیاییە، هەر لەسەرەتای مانگی یەكەمەوە ئەو منداڵەی ناو سكی دایكەكە وەك گیانێكی تەواو ئەژماری بۆ دەكرێت. 

بوونی نمونەی وشەی (دووگیان) و چەندین وشەی نازاداری دیكە، دیوە ئەرێنیەكەی زمانی كوردیمان نیشان دەدات، بەڵام ئەمە ئەو دۆخە گشتگیرییەی زمانەكەمان بیرناباتەوە، كە زۆرجار دەرۆزە و خێری پێدەشێت، هێنانی ئەو هەموو وشە بیانییە، بە بێ ئەوەی بە كوردی بكرێت، زمانەكەمانی كردووە، بە بەربەڕەڵا. 

چەند خاڵێكی نیگەرانی لە زمانی كوردیدا: 

- ئێستا نەوەیەك پێگەیشتووە، لە ژێر كاریگەری زمانی ئینگلیزیدایە، هەم لە ڕووی كەلتوورەوە هەم لە رووی زمانەوە، بەكارهێنانی وشەی بیانی بووە بە ڕۆشنبیری، ئەم نەوەیە زیاتر نەوەی سوشیاڵ میدیان، كە دەچنە ناو خێزانەوە و ئەو جۆرە زمانە شێواوە پەیڕەو دەكەن، بەجۆرێك ناوی كاڵاكان دەگۆڕن، كوردی ڕەسەن دەبێت دابمێنێت تا تێبگات. 

- كەناڵەكانی ڕاگەیاندن و دەزگاكانی چاپ، هەر یەكەیان بە شێوازی خۆی زمانی كوردی دادەتاشێت، هێنانی چەمكی نوێ و داتاشینی وشە لەسەر زەینی چەند بێژەر و ڕۆژنامەنووسێك، زیاتر لەوەی خزمەت بێت، كارەساتە. 

- نەبوونی دەزگایەكی هاوشێوەی (كۆڕی زانیاری كورد) لە حەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا، ئەوەندەی دیكە زمانی كوردی هەژار كردووە، ئەوكات مەسعود محەمەد و شوكور مستەفا و چەند زمانزانێكی تر فریادڕەسبوون بۆ قۆناغێكی زۆر سەختتر لە ئێستا، ئێستا هەموو شتێك كوردییە، خۆمان بەرگی بێگانەی بەبەردا دەكەین. 

- لە دوای فەرهەنگی هەنبانەبۆرینە و فەرهەنگی خاڵ و چەند هەوڵێكی نیوەناچڵی دیكە و چەند هەوڵێكی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە، هەوڵی گەورە نەدراوە بۆ كۆكردنەوەی فەرهەنگی كوردی. 

- ڕۆژانە لە دنیادا، كاڵای نوێ بەرهەم دێت، كە ئێمە تەنها بەكاربەرین، توانای ئەوەشمان نییە، ناوی كوردی بۆ دروست بكەین، چۆن كاتی خۆی (سلاجە)مان كرد بە (بەفرگر) بەڵام سەدان و هەزاران ناوی دیكە وەكو خۆی بەكاردەهێنین. 

- بوونی ئەلف و بێ  و پیتی لاتینی لە یەك كاتدا، گەورەترین پوازی زمانی كوردییە.
ئەمانە و چەند نیگەرانییەكی دیكە، زمانی كوردیان بە ئاقاڕێكدا بردووە، كە گەشبین نەبین پێی، باشترین هەوڵێك لە كوردستانی باشوورەوە بدرێت، دروستكردنی دامەزراوەیەكی زمانەوانییە لە وەزارەتی ڕۆشنبیری، بە بڕوای بەندە بوونی ئەو دامەزراوەیە لە هەرچی وەزارەتەكانی دیكەی هەمانە پێویست ترە.