لە راستیدا ئێمە نەگەڕاوینەتەوە بۆماڵ، بەڵكو ناچاركراوین لەماڵ بمێنینەوە. ئەوەی لەدەرەوەیە شێوەیەكی نادیاری مەرگە، ترسێك لە دەرەوەیە دەبێت ماڵ بكەین بەو شوێنەی بەرگری لە مانەوەمان بكات. وەك فیلمی" (پیانۆ ژەنەكە) دەرەوە _نازی_یەكانی لێیە، هەموو شوێنێكی دەرەوە ترسە، دەبێت لەماڵێك خۆمان حەشاردەین بۆئەوەی بمێنینەوە." هیچ كات وەك ئێستە مانای ماڵ گۆڕانی بەسەردا نەهاتووە، ئەگەر_سەنگەر_ بۆ سەرباز_ ئەو شوێنەبێت تا بەرگری لە مانەوەی خۆی و نیشتیمانەكەی بكات، ماڵ لە ئێستادا هەمان ئەو سەنگەرەیە مرۆڤ بەكاری دەهێنێت، تا لەوێوە رووبەرووی مەرگ بوەستێتەوە و لەناو ژیاندا بمێنێتەوە.
بە واتایەكی دیكە، ئەشێت لای زۆر كەس ئەم ناچارییە لەگەڵ خۆیدا وێنای ماڵ بگۆڕێت بۆ وێنای زیندان، هەموو ناچاركردنێك بۆ مانەوە لەشوێنێك، ئەو شوێنە ماناكەی خۆی لەدەست دەدات و مانایەكی دیكە دێتە شوێنی. لە ئەفسانە كۆنەكانی ئێمەدا، كە بەشێكە لە بونیادی سایكۆلۆژی و بیركردنەوەمان، پاڵەوان كەسێكە ماڵ جێدەهێڵێت و لەدەرەوە بۆ ئەویتر دەگەڕێت، ئەویتری _یار_ (ئەحمەی خانی و خانای قوبادی) لە ئەفسانەكانیاندا ئەویتر _یار_ هەمیشە لە دەرەوەی ماڵە. كەسی شەیدا ماڵ جێدەهێڵێت و لەناو ئەویتردا بوونی خۆی و ژیان دەدۆزێتەوە، پێچەوانەی ئێستا دەبێت هەموومان ئەویتری_ هاوڕێ، ناسراو، یار..هتد_ جێبهێڵین و بگەڕێینەوە بۆ ماڵ، چونكە ئەویتر هەڵگری ترس و هەڵگری مەرگە و تەنها ماڵ ژیان تێدا دەدرەوشێتەوە، ئیدی پاڵەوان ئەوەیە لەماڵ بمێنێتەوە و لە رێگای دونیای شاشەكانەوە پەیوەندی لەگەڵ _ئەویتر_ دروست بكات. ئەم ئەویترە، ئەو تێزەی (سارتەر) نییە كە دەڵێت: " هەموو ئەویترێك دۆزەخە." ئەویتر لەم سەردەمەدا خۆشی نازانێت هەڵگری چییە! هەڵگری ژیانە یان مەرگ، بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا ئەویتر دوركەوتنەوە لێی ئەو گومانەت لا دەڕەوێنێتەوە كە تۆ هێشتا ماویت و لە مەرگەوە نزیك نیت. ئەویتر بووەتە ئەو وێنەیەی ئەشێت هەڵگری مەرگ بێت، یان بە پێچەوانەوە هەڵگری ژیان بێت، یانی تێزەكە بەم جۆرەی لێدێت: " گومان هەیە هەموو ئەویترێك هەڵگری پەتای مەرگە." كەوایە لێی دووربە.
ئەو نائۆقرەیەی لە بەشێك لە كارەكتەری ئێمەدا هەیە بۆ ماڵ، پەیوەندی بە دیوە سایكۆلۆژییەكەی سوبێكتی ئێمەوە هەیە. بەشێك لەو سایكۆلۆژیاییە لەناو ئەفسانەكاندایە، هیچ كات پاڵەوانە ئەفسانەیەكانی ناو مێژووی ئێمە، ماڵیان نییە! هەمیشە لەماڵ هەڵدێن و لەشوێنی دیكە، كە شوێنی خۆیان نییە، بۆ بوونی خۆیان دەگەڕێن. بەهەمان شێوە لە چەندین وێستگەی مێژوویدا بێ ماڵی دەێتەوە ناو رووبەری ژیانمان. بۆ ئەوەی زۆرتر دور نەكەوینە بۆ مێژووی پێش ئەفسانەكان، باشترە لە نزیكتر بڕوانین، سەردەمی كلاسیك. (نالی) كە بناغەدانەری ئەم زمانەیە ئێستا من ئەم وتاری پێدەنووسم، نەك تەنها لەماڵ، بەڵكو لە نیشتیمانیش هەڵهات. ئەشێت وەك سوبێكتێكی هوشیار هەڵگری ئەم تێزەی (هایدگەر)بێت. (زمان ماڵی بوونە) بێگومان (نالی) زمان دەكات بەماڵی بوون. ئەمما لە واقیعدا ماڵ جێدەهێڵیت و بەوێنەی گەریدەیەك بۆ شوێنی دیكە دەڕوات كە بۆ ئەو هەرگیز نابێتە ماڵی واقیعی، بۆ ئەوەی لەو ناشوێنەدا نەبێتە ونبوویەك، زمان دەكاتە ماڵی بوون، زمانێك كە واقیعی پێدەنووسێتەوە و ماڵێكی پێدروستدەكات رووبەرەكەی گەورەترە لە ماڵە واقیعییەكەی ئێمە و بۆ هەمیشەش دەمێنێتەوە، چونكە ماڵەكەی لەناو زماندایە، واتە لەناو بووندایە.( لەناو میراسە ئەدەبیەكەماندا لە كەمترین شوێندا بەر ماڵ دەكەوین و لە زۆرترین شوێندا بەر سەرگەردانی و بێ ماڵی دەكەوین.)
بێ ماڵی بەشێكی یادەوەری مێژووی كۆن و نوێی ئێمەیە، كورد وەك كارەكتەرێكی دابەشكراو، كارەكتەرێك ناچار بەیاخی بوونكراوە، لە مێژووی نوێدا یەكێك لە خەونەكانی ماڵ بووە، بەڵام لە دیوە نەستییەكەدا هەمیشە هەستی بە بوونی ماڵ نەكردوە، بۆیە دەكرێت ئەم سوبێكتە ماڵ وەك شوێنی حەوانەوە و خۆشاردان سەیربكات، كاتێك ناچار دەكرێت لەماڵ بمێنێتەوە دۆخێكی سایكۆلۆژی ناجێگری بۆ دروستدەبێت، چونكە لە نەستیدا ماڵ بۆ ئەو شوێنێك نییە بۆ كاتێكی زۆر تێیدا بمێنێتەوە، ئەو شوێنەیە بۆ كاتی پێویست لێی بمێنێتەوە.( لە سەردەمی بەرگریشدا، شوڕشگێر سوبێكتێكی بێ ماڵە، سوبێكتێكە تەواوی شوێنەكانی نیشتیمان دەكرێت ببنە سەنگەر و ماڵی ئەو، بەڵام هیچ كات خۆی ماڵی نییە، ئەمە لە دیوی مێژووی نوێشدا جارێكی دیكە ئەو سایكۆلۆژیای بێ ماڵییە دێتەوە ناو نەستمان. تەنها لەم سەردەمە تازەیەدا كە نەبووە بە مێژوو، كە هێشتا لەناو زمان و لەناو سایكۆلۆژیای سوبێكتی ئێمەدا شوێنی نەگرتووە دەركمان بە ماڵ كردووە، ئەگینا پێشوتر بێ ماڵی بەشێكی گەورەی جیهانی ئێمەیە. ئەم سەردەمە تازەش هێشتا ماڵ وەك كاڵاو وەك مانا كۆنەكەی بینراوە، ئەوە چەند رۆژێكە ماڵ بووەتە شوێنی قسە لەسەركردن و بینینی نوێ و بیركردنەوە لێی. دەكرێت لەكاتی دیكە بەوردی قسە لەسەر ماڵ بكەین، چ لە رابردوو چ لە ئێستادا.)
رەنگە ئەو رستانە كەمێك كۆمیدی بن باس لە تەنیایی دەكەن لە ئێستای چوونەوە بۆ ماڵ، چونكە تەنیایی پەیوەندی بەشوێنەوە نییە، وزەی بیركردنەوەیەكە لەناو مرۆڤ خۆیدایە. دەكرێت لەهەرشوێنێكی ئەم دونیایەبیت هەست بە تەنیایی بكەیت، هەڵبەتە هەستكردنێكی ناوەكی لەگەڵ هەمووشتێكی دەرەوەی خود. (ئەو رستە سادانەی لەسەر تەنیایی دەوترێن لە ئێستای ماڵەوەدا، بەو دیوەدا نا، تەنیایی تۆ ببێتە شوێنێك بۆ بیركردنەوە لە دونیا بەواتا قوڵەكەی، بەڵكو بەو دیوە كڵێشەییەی هەستكردنەكەت بەتەنیایی لە ماڵدا، هەستكردنێكە لەراستیدا نەناسینی تەنیاییە.) دەشكرێت وا بیری لێبكەینەوە، هاوارە سادەكان بۆ دەرەوە، جۆرێكبن لەو هاوارانەی بە هەموو سادەبوونی خۆیانەوە، ئارەزووی ئازادی بكەن.(دەرەوە بووە بە ئازادی!) بەڵام ئایا خاوەنانی ئەو هاوارانە بۆ دەرەوە، هیچ كات بیر لە ئازادی ئەویتر دەكەنەوە؟ گەر بیریان كردبێتەوە لە مانای ئازادی، كەوایە كاتێك هاتینە دەرەوە جۆرێكی دیكە لە ئازادی دەبینین، كە كلتووریی خێڵ و ئایدۆلۆژیای سیاسیی و دینی و نەریتی ناتوانێت بیوەستێنێت. ئەمە تەنها وتنی رستەیەكە، چونكە لەوە تێدەگەین هاوارە سادەكان بۆ ئازادی و هاتنە دەرەوە، لەوە سادەترن جارێكی تر بەباشی بیر لە ماهیەتی ئازادی بكەنەوە، ئەشێت هاوارەكانیان بۆ دەرەوە هێندەی ئەو هاوارانە سادەبێت كە ئێستا باس لە تەنیایی دەكەن.
با لەوە گەڕێن، بێینەوە بۆ ماڵ لە مێژووی نوێداو رووداوەكان بیربهێنینەوە. دیوە زبرەكەی مۆدێرنە سوبێكتی كوردی لەماڵ دورخستەوە. پرۆسەی _ئەنفال و هەڵەبجە و وێرانكردنی گوندەكان_ بەشێكن لە دروستكردنی ئەو دۆخە سایكۆلۆژیەی سوبێكتی كوردی لە ماڵ هەڵبكەنرێت. دورخستنەوە لەماڵ هیچ كات نەیتوانیوە سوبێكتی كوردی تێك بشكێنێت، بەڵكو هەمیشە وزەی پێبەخشیوە و شاخەكان و غەریبی بوونەتە ئەو شوێنەی سوبێكت جارێكی دیكە خۆی هەڵبچنێتەوە. بۆیە ئەم دۆخە تازەیە هاتوەتە پێشەوە، دۆخێكە سوبێكتی كوردی توشی حەپەسانكردوە، چونكە ئەو بە درێژای مێژوو لەماڵ دورخراوەتەوە، كەچی ئێستا گەڕێنراوەتەوە بۆ ماڵ و نازانێت چۆن مامەڵە لەگەڵ ماڵ بكات، هەندێك لەو نا ئۆقرەییەی كە هەیە پەیوەندی بە حەسەپانی سوبێكتەوە هەیە لەگەڵ دونیایەكی نوێ كە ماڵە، گەر پێچەوانە بووایە نیگەران نەدەبوو، چونكە لەرووی سایكۆلۆژییەوە ئەم سوبێكتە كوردییە میراسێكی گەورەی بێ ماڵی هەیەو هەرچۆنێك بكرێتە دەرەوە لە دەرەوە شوێنێك دەدۆزێتەوە ئارامی خۆی تیا بدۆزێتەوە. بەڵام كاتێك ناچار دەكرێت پێچەوانەكەی ببینێت و بگەڕێنرێتەوە بۆ ماڵ نازانێت چی لە خۆی و لەماڵ بكات. بەم حاڵەشەوە دیوێكی باش دەركەوتوە، ئەم دیوە زیاتر لە گەنجەكانەوە دەبینرێت. لەناو دونیای شاشەكاندا گەنجەكان بانگەشەی گەڕانەوە بۆ كتێب دەكەن، هەر باشە گەڕانەوە بۆماڵ ببێتە گەڕانەوە بۆ كتێب. ((كەمترین ماڵی كوردی كتێبخانەی لێیە.)) لەشوێنی كتێبخانە تەلەفزیۆن فەزایەكی گەورەی ماڵی داگیركردووە، لەوانەیە وەك شتێكی شەخسی لێرەدا لەناو كەوانەیەك تێبینیەك بنووسم لەسەر تەلەفزیۆن.(( زیاتر لە چەندین ساڵە تەلەفزیۆنم نییە، یانی ئەو ماڵەی تێیدا دەژیم تەلەفزیۆنی تێدانییە، بۆیە لە هەموو حاڵەتێكدا لەرووی سایكۆلۆژییەوە زۆر ئاسودەم و، بەكەرەستەیەكی پێویستی نازانم بۆ ناو ماڵ. بڕۆم بۆ هەرماڵێك تەلەفزیۆنی هەبێت هەست بە گرژی سایكۆلۆژی دەكەم. جارێكیان هاوڕێكم پێی وتم: "یان تەلەفزیۆنت هەیە یان عەقڵ" ناكرێت لەماڵێكدابیت هەردووكیت هەبێت، چونكە ئیشی تەلەفزیۆن ئەوەیە دژی عەقڵ بێت و مرۆڤ لە بیركردنەوە دوربخاتەوە و بیكاتە سوبێكتێكی كۆنترۆڵكراو بەدیار دیمەن و هاژەهاژی ساختەوە. لانیكەم ماڵ شوێنێكە بۆ ئارامی، گەڕانەوەیە بۆ وجود و سەرلەنوێ بیركردنەوە و ئاسودەیی و هەڵچنیینەوەی پەیوەندییە خێزانییەكان و گفتوگۆ و وزە دروستكردنەوە بۆ بوونی خۆت و خێزان و دەرەوەی خێزان، رووبەرێكی دیاریكراوە تا لەوێوە دەستكاری واقیعی ناو ماڵ و دەرەوەی ماڵ بكەیت، پەیوەندییەكی بەهێزە لەنێوان وجودی تۆ و دونیای دەرەوە، تەلەفزیۆن كە لەماڵدابوو، ئەم فەزایە تێكدەدات و دۆخێكی نادروستی سایكۆلۆژی دروستدەكات، بەتایبەت ئەگەر تەلەفزیۆنەكە كوردی بێت. تەلەفزیۆن وەك فەوزایەكی پڕ لە هاژە هاژی بەتاڵ، فەوزایەك لەهەر ماڵێكدا بێت دژە عەقڵە و دەیكاتە فەزایەكی شێواوی بەتاڵ و دۆخێكی ناتەندروستی سایكۆلۆژی بەرهەمدەهێنێت، ماڵ دەكاتە شوێنێك بۆ هەڵڕشتنی هوشیاری ساختە، سوبێكتێك لە تەلەفزیۆن دروبێت سوبێكتێكە دەتوانێت لە واقیع و جیهان و خودی خۆیەوە نزیكبێت. لاینكەم سوبێكتێكە شاشە ناتوانێت گەمە بە سایكۆلۆژیای بكات. بۆ ئەوەی ماڵ نەبێتە تەنەكەی هاژە هاژ و هوشیاری ساختەی تەلەفزیۆن، باشترین كار ئەوەیە تەلەفزیۆن لەماڵ دەربكرێت.)) ئەو دۆخەی شاشەكان بۆ سوبێكتەكانی دروستدەكەن، دۆخێكی ناجێگرە، بەڵام گەڕانەوە بۆ كتێب گەڕانەوەیە بۆ وجودێكی بێدەنگ، كە ئەو وجودە لەناو ماڵدا دەتوانێت دەرك بە بوونی خۆی و شتەكانی دەرەوەی خۆی بكات. پێویست ناكا بوترێت: كتێب مامەڵە لەگەڵ عەقڵ دەكات، چونكە تەلەفزیۆنیش لەگەڵ هوشیاری ساختە و شێواندنی سایكۆلۆژیادا مامەڵە دەكات.
بەهەرحاڵ... هەركەسەو دونیابینییەكی تایبەتی هەیە بۆ ماڵ، هەركەسە و بە پرۆژەیەكەوە ئەم ماوەیە لەماڵ بەسەردەبات، لانیكەم دۆخەكە جارێكی تر سوبێكتی كوردی گەڕاندەوە بۆ ماڵ، چۆن دیوە زبرەكەی مودێرنە سوبێكتەكەی لەماڵ دەركرد، پەتای سەردەمی سەرمایەداری سوبێكتی ناچار بەدانیشتن كرد لەماڵدا، بۆ ئەوەی دەرك بە بوونی ماڵ و دەرەوەی ماڵیش بكات. گەرچی مانەوە لەماڵ ناچارییە، ئەمما ماڵ بووە بە ژیان، لە ئێستادا ماڵ ئەو شوێنەیە گەر تێیدا بمێنیتەوە دەتوانیت لەناو ژیاندا بمێنیتەوە و نەبیتە حیكایەت، بەڵكو دوای دۆخەكە خۆت حیكایەت گێڕەوە بیت. ئەم وتارە وەك سەرنجێك بۆ ئەوەبوو لەوە تێبگەین، كاتێك بە كەسێك دەڵێین: ماڵەكەم، بزانیت ماڵەكەم هەڵگری چ واتایەكە.