راچڵەكین-
11ـی ئەیلوول یادی 62 ساڵەی سەرهەڵدانی شۆڕشی ئەیلوولە لە ساڵی 1961، بەم بۆنەیەوە دەمەوێ پرسێك بووروژێنم بۆ ئەوەی مرۆڤی كورد بیر و هۆشی خۆی بخاتە بەردەم ئەم پرسیارەوە، كورد لە باشووری كوردستان، لەپێناو چیدا خەبات دەكات؟
سەرەتا دەبێت بگەڕێینەوە بۆ چركەساتی لكاندنی باشووری كوردستان بە عێراقی عەرەبییەوە لە ساڵی 1925، پێشتر بەریتانیا لە كۆنگرەی قاهیرە بڕیاری دامەزراندنی چەند دەوڵەتێكیان بۆ عەرەبەكان دابوو. یەكێك لەو دەوڵەتە تازە دامەزراوانە، دەوڵەتی عێراق بوو كە لە ویلایەتەكانی بەغداد و بەسرە بۆ عەرەبەكانی عێراق دروستیان كرد. باشووری كوردستان كە ئەوكات پێی دەگوترا ویلایەتی موسڵ، دوای پێنج ساڵ لە دروستبوونی عێراق بە بڕیارێكی (كۆمەڵەی گەلان) بە كۆمەڵێك مەرج و رێنمایی كە پەیوەست بوون بە مافی كوردەوە، بەسترایە عێراقی عەرەبییەوە.
كورد لەو چركەساتەوە واتا لە ساڵی 1925ـەوە بۆ ئێستا، سێ بژارەی لەبەردەم بووە بۆ جۆری مامەڵەكردنی لەگەڵ عێراق. یەكەمیان ئەوە بووە هیچ داخوازییەكی نەتەوەیی، سیاسی، مەدەنی نەبێت و بەو قەدەرە رازی بێت كە لكێندراوە بە وڵات و نەتەوەیەكی بێگانەوە. رێگەی دووەمیان ئەوە بووە لە عێراقدا هەوڵبدات مافە نەتەوەیی، سیاسی و مەدەنییەكانی بەدەست بهێنێت. رێگەی سێهەمیش ئەوەبووە هەوڵ بدات لە عێراق جیاببێتەوە. بێجگە لەم سێ رێگەیە كە هەر یەكەشیان كۆمەڵێك لق و پۆپی لێدەبێتەوە، هیچ بژارەیەكی دیكە نییە پەنای بۆ بەرێت.
توركمانەكانی باشووری كوردستان رێگەی یەكەمیان هەڵبژارد و لەنێو نەتەوەی سەردەستەی عەرەبیشدا نەتوانەوە و مانەوە، بەڵام لەبەرئەوەی لە بنەڕەتەوە كێشەی كورد كێشەی خاك و نەتەوەیە، كێشەی داگیركارییە نەك تەنیا چەوسانەوە، بۆیە رێگەی یەكەم لەگەڵ خەسڵەتی كێشەی كورد یەك ناگرێتەوە و تاقینەكراوەتەوە.
كورد رێگەی دووەمی هەڵبژارد، هەوڵیداوە لەنێو عێراقدا بتوانێت مافەكانی بەدەستبهێنێت. لە ساڵی 1925 تاوەكو ساڵی 1961 كە دەكاتە 36 ساڵ، هەموو ئەو رێگەیانەی تاقیكردووەتەوە كە پێی وابووە بەهۆیانەوە دەتوانێت لە عێراقدا جێی ببێتەوە. بە بەشداریی سیاسی لە ئەنجوومەنی نوێنەران و كابینە وزارییەكان، بە یاخیبوون لە داریكەلی و ناوچەكانی بارزان، بە ناردنی وەفد و گفتوگۆ و خەباتی مەدەنی، بە دروستكردنی حیزبی سیاسی و خەبات بۆ دیموكراسی، ویستوویەتی مافی هاووڵاتیبوون بەدەستبهێنێت، بەڵام ئەو مافەی عەرەبەكان هەیان بووە، بە كورد نەدراوە.
لە دەستپێكی شۆڕشی ئەیلوولیشەوە كە وەك بزووتنەوەیەكی چەكداریی رێكخراو، بە هەردوو قۆناخەكەی شۆڕشەوە 1961 بۆ 1975، هەروەها لە 1976 تائێستا كە درێژەی هەیە، كورد هەر داوای ئەوەی كردووە لە عێراقدا مافە نەتەوەیی و مەدەنی و سیاسییەكانی دەستەبەر بكات. واتا خەباتی بۆ ئەوە بووە عێراق ببێتە وڵاتیكی دیموكراسی تا بتوانێت لەناو ئەو كۆمەڵگە دیموكراسییەدا بە دەستەبەربوونی مافەكانی جێی ببێتەوە. هەموو ئەو مەینەتییانەی بەسەر گەلی كوردستاندا هاتوون، دەرئەنجامی ئەوەیە كورد خەباتی بۆ دیموكراتیزەكردنی عێراق كردووە.
بەڵام مێژووی خوێناویی عێراق، مێژووی نەتەوەی سەردەستەی عەرەب بە هەردوو پێكهاتەی سوننە و شیعەوە، ئەوەیان سەلماندووە عێراق نەك ئێستا و دەیان ساڵی دیكە، سەتان ساڵی دیكەش ناتوانێت ببێتە وڵاتێكی دیموكراسی. ئەوەشی سادەترین هۆشیاریی سیاسی هەبێت دەزانێت تا عێراقیش نەبێتە دیموكراسی، لەناو عێراقدا كورد ناتوانێت مافە نەتەوەیی و سیاسی و مەدەنییەكانی بەدەست بهێنێت. بۆیە دەبیت بەڕەهایی لەوە تێبگەین نەك ئێستا و دەیان ساڵی دیكە، سەدان ساڵی دیكەش كورد ناتوانێت هەموو مافەكانی لە عێراق بەدەستبهێنێت.
رێگەی یەكەم و دووەم بە بنبەست گەیشتوون، كورد دەبێت رێگەچارەی سێهەمیش تاقیبكاتەوە. رەنگە ئێستا خەڵكانێك بڵێن لە ریفراندۆمی سەربەخۆیی ساڵی 2017 دا باجی ئەو رێگەیەشمان دا، هەرچەندە من باوەڕم وانییە، بەڵام با گریمانەی ئەوە بكەین 16ـی ئۆكتۆبەر و هەموو ئەو ستەمكارییانەی دوای ئەوە پەیوەستن بەداواكردنی سەربەخۆییەوە. ئایا ئەوەی لە رابردوودا لەسەر داوای دیموكراسی بۆ عێراق بەسەر كورددا هێندراوە، دەیان جار زیاتر نین لەوەی لەسەر سەربەخۆیی پێمان كراوە؟
بۆ داهاتووش هەموو ئاماژەكان ئەوەمان پێدەڵێن، مانەوەی كورد لە عێراق، خەڵكی كوردستان دەخاتەوە بەردەم پرۆسەی پاكتاوكردن و سڕینەوە. ئەوەی لەدوای كەوتنی سەدامەوە چاودێریی رەوشی سیاسی و حوكمڕانیی عێراقی كردبێت و فێڵ لە بیر و هۆشی خۆی نەكات، دەزانێت ئایندەی ئەم وڵاتە روو لە چی كاولكارییەكە. عەقڵیەتی حوكمڕانان و ئەو ریشە كۆمەڵایەتییەش كە بووەتە منداڵدانی بەرهەمهێنانی سەركردە و سیاسییەكانی عێراق، هی ئەوە نییە پەسندی پێكەوەژیان لەگەڵ كورد بكات، تەنانەت ئەگەر كورد زەلیلیش هەڵبژێرێت.
ئەو مەترسییە دیارانەی لە داهاتووی عێراقدا رووبەڕووی كورد دەبنەوە، بە هەموو پێوەرێك زۆر زیاترن لەو مەترسییە نادیارانەی لە ئەگەری هەڵبژاردنی رێگەی جیابوونەوە دێنە رێی كورد. ئاسۆی پێكەوەژیان و دیموكراتیزەكردنی عێراق زۆر لێڵترە لە ئاسۆی پشتكردنە عێراق. بۆیە دوای 62 ساڵ خەبات بۆ بە دیموكراسیكردنی عێراق و هەوڵدان بۆ جێبوونەوەی كورد لە عێراق، هەق وایە خەڵك و حیزب و سەركردە سیاسییەكانی كورد بە وردی بیر لە تەگبیرێكی دیكە بكەنەوە كە لە بری قوربانیدان بۆ جێبوونەوە، قوربانی بۆ جیابوونەوە بدەین.