سەردار عەزیز
2 رۆژ پێش ئێستا
راچڵەكین-
ڕۆژی دووشەمە لە گەزەتەی فەرمی توركیادا بە بڕیارێك كە لە لایەن ئەردۆگانەوە واژۆ كراوە، بڕیاری نوێكردنەوەی گرێبەستی گواستنەوەی نەوتی عێراق بۆ بەندەری جەیهان كۆتایی پێكهێنراوە. بڕیارەكە لە ساڵی داهاتودا جێبەجێ دەكرێت.
لە كاتێكدا عێراق و توركیا لە پلانی دروستكردنی ڕێگای گەشەدابوون، بڕیارێكی وەها هەتا ئاستێك چاوەڕوان نەكراوبوو. بەڵام هۆكاری تر هەن كە وەهایان لە توركیا كردوە ئەم بڕیارە بدات. لە بەیاننامەی گەزەتەی فەرمیدا هیچ هۆكارێك ئاماژی پێنەدراوە، بەڵام كۆمەڵێك هۆكار لە پشت بڕیارەكەی توركیا وە هەن.
یەكەم، توركیا خۆی وەك لایەن و وڵاتێكی جیاواز دەبینێت لە ناوچەكە. بڕیاری عێراق بۆ چون بۆ دادگای پاریس لە لایەن ئەردۆگانەوە وەك جۆرێك لە سوكایەتی بینرا، بۆیە یەكێك لە مەرجەكانی دانوستانی نوێ پیاداچونەوە دەبێت بە بڕیارەكانی ئەو دادگایە لە لایەن عێراقەوە. بەو مانایە كە عێراق دەبێت واز لە بڕی زیاتر لە ملیارێك دۆلار بهێنێت.
دووەم، توركیا لە ڕوی جیوپۆلەتیكیەوە خۆی لە پێگەیەكی تردا دەبینێت، لاوازبونی ئێران و ڕوسیا لە ناوچەكە، زەمینەی ئەوە سازاندوە كە خەونی عوسمانیەتی بەڵام بە شێوازی جیاواز پیادە بكات.
سێیەم، توركیا كارتی تری زۆری هەیە لە سەر عێراق لە سەروی هەمویانەوە ئاو. توركیا ئێستا وەك ساڵانی حەفتاكان نیە، كە توانای گلدانەوە ئاوی نەبوو، ئەوەی كاكە حەمە بانگەشەی بۆ دەكات، ئەردۆگان پیادەی دەكات.
لە حەفتاكان كە توركیا و عێراق ڕێكەوتن، توركیا وڵاتێكی موحتاج بوو. جارێك بوڵند ئەجەوید بە موكەڕەم تاڵەبانی دەڵێت: ئێمە جگە لە بنكەی ئەنجەرلیك و داهاتی كرێكارانمان لە ئەوروپا هیچ داهاتێكی جێگر و گەورەمان نیە. ئەو كاتە موكەڕەم تاڵەبانی بەرپرسی مەلەفی ئاو بوو لە گەڵ توركیادا لە لایەن حكومەتی عێراقییەوە. بەڵام ئێستا توركیا جیاوازە. بۆیە دانوستان لە پێگەیەكی جیاوازەوە دەكات.
ئاماژەكان وەها دەڵێن كە دانوستانی نوێ بەرفراوان تر دەبێت لەوەی تەنها پەیوەست بێت بە بۆڕی نەتەوە، بەڵكو وزە بە فراوانی لە نێویاندا غاز و هەروەها ئاو و گومانیش دەكەم بواری ئاسایشی و بنكە سەربازییەكانی توركیاش بگرێتەوە.
لە ڕاستیدا عێراق هێندە پێویستی بەو بۆڕییە نیە وەك جاران، چونكە ئێستا لە ئەوروپا تەنها یونان و توركیا و ئیتالیا نەوتی عێراق دەكڕن، كە یونان گەورەترین كڕیارە. نەوتی عێراق بە گشتی بۆ ڕۆژهەڵات دەڕوات. بەڵام عێراق وەك وڵاتێك ناتوانێت بیر لە فرە سەرچاوەی هەناردە نەكاتەوە، لە بەر هۆكاری ئاسایشی و جیوپۆلەتیكی. لە كاتی شەڕی عێراق و ئێراندا، ئێران توانیبوی توانای بەرهەمهێنان و هەناردەی عێراق لە باشور بوەستێنێت. بۆیە عێراق هەموو فشاری لە سەر كەركوك بوو. سەرەتا لە سوریاشەوە هەناردە دەكرا بەڵا ئێرانییەكان توانیان پارەی زیاتر بدەن بە ئەسەدی باوك هەتا بۆڕییەكە دابخات.
كەركوك چونكە لە ناوەوەی عێراق بوو بوو بە سەرەكیترین سەرچاوەی نەوتی عێراق، لە هەمانكاتدا ستراتیژی ئێران وەها بوو، هەتا عێراق كەمتر نەوت بفرۆشێت كەمتر توانای هێرشی هەیە. هەر ئەمەش بوو كە عێراقی بەرەو قەرزاری زۆر برد لە ناوەڕاستی هەشتاكان. ئەو كاتەی كە چین بڕیاری دا كە چەك بە هەردوو لا بفرۆشێت.
هەوڵی هێزە كوردییەكان بۆ پەكخستنی هەناردەی نەوتی كەركوك دەچوە خانەی ئەم ستراتیژەوە، بەڵام گومان هەیە كە لێی بە ئاگا بوو بن.
عێراق ئەگەر بتوانێت لە ڕوی هەناردەی نەوتەوە دەستبەرداری بۆڕییەكە ببێت وەك دوو ساڵە نەوتی پیادا ناڕوات، ئەوا ناتوانێت لە ئاستەكانی تردا دەستبەرداری بێت چونكە عێراق لە بورای تردا زۆر پێویستی بە توركیایە و لە هەمانكاتدا دۆخی جیوپۆلەتیكی گۆڕاوە.