عارف قوربانى
23 کاتژمێر پێش ئێستا
راچڵەکین-
کورد هەر بە تەنها نیشتمانەکەی دابەش نەکراوە، پارچە پارچەبوونی وەک نەتەوەش هەر بەتەنها ئەوە نییە بەزۆر کراون بە هاووڵاتیی پلە دوو سێی چەند وڵاتێکی دەوڵەت نەتەوەی سەردەستەی جیاوازی ناوچەکە. بەڵکو لەناو خودی خۆیشیدا لە هەریەک لەم بەشە لێکجیاکراوانەی کوردستان، بوون بە چەندین بەشی دیکەوە.
جگە لە ئێزدییایەتی وەک ئایینی رەسەنی کورد، کە ئەویش لە ئێستادا بووەتە ئایینی کەمینەیەکی میلـلەتەکە، هیچ ئایین و ئایدۆلۆجیایەک (بە لق و پۆپەکانیانەوە) لەناو ئەم بەشە لێکجیاکراوانەی کوردستان سەریهەڵنەدا کە ببێتە هۆکاری لێکنزیککردنەوەی کورد لە وڵاتە جیاوازەکان. بەڵکو ئایین و مەزهەب و تەریقەت و عێڵ و عەشیرەت، ئایدۆلۆجیا و سەرهەڵدانی حیزب و رەوتی سیاسیش، هەموویان بۆ کورد مایەی تەفرقەی زیاتر بوون.
لەکاتێکدا لەدوای جەنگی یەکەمی جیهانی کە بە بڕیاری زلهێزەکانی ئەوکاتی جیهان، کوردستان وەک نیشتمانی کورد بەسەر چەند دەوڵەتێکی تازە دامەزراو دابەشکرا، ئەوەی بۆ کورد پێویستی پلە یەک بوو و، ئەرکی سەرەکی رابەر و سەرکردەکانی ئەو سەردەمەی کورد بوو هەر ئایین و ئایدۆلۆجیایەک کە لەو سەردەمەدا هەبوو، دەبوو بیانکردایە بە ئامرازی پێکەوە گرێدانەوەی رۆحی کورد لە وڵاتە جیاوازەکان، بەڵام نەک ئەوە نەکرا، بەڵکو لە هەریەک لەو پارچە جیاوازەنەشدا بەهۆی ئایین و ئایدۆلۆجیای جیاوازەوە کورد بەسەر گرووپی بچووک بچووکی دیکە و هەندێجار بەسەر گرووپی دژ بەیەکیشدا دابەش بوون.
لەو کاتەوە بۆ ئێستا کە زیاتر لە 100 ساڵ تێپەڕی کردووە، هیچ ئایدۆلۆجیایەک، حیزب و رەوتێکی سیاسی سەریهەڵنەدا کوردی هەموو بەشە لێکجاکراوەکان لە دەوری کۆببنەوە، کە ئەمە نەنگییەکی گەورەیە بۆ میلـلەتێکی خاک دابەشکراو و داگیرکراوی وەک کورد بە 100 ساڵ نەتوانێت حیزب و رەوتێکی سیاسی نەتەوەیی و نیشتمانی دروست بکات داوای رزگاری سەرتاسەریی و یەکگرتنەوەی کورد بکات، لەکاتێکدا مەسەلەی کورد یەک پرس و یەک قەزییەیە لە ناوچەکە.
تەنها خاڵێکی گەش لەم مێژووە دوور و درێژەدا تۆمار کرابێت، لە چەند وێستگەیەکدا هاوکاریی سەربازیی بووە لەنێوان بزووتنەوەی چەکداری بەشە جیاوازەکان، بۆ نموونە چوونی مەلا مستەفا و هاوەڵەکانی بۆ پشتیوانیی کۆماری مهاباد. هەروەها لە هەشتاکانی سەدەی رابردوو چوونی هێزی پێشمەرگەی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان و شان بەشانی پێشمەرگەکانی دیموکرات و کۆمەڵە شەڕی سوپای کۆماری ئیسلامیی ئێرانیان کرد. بەڵام ئەوەش نەتواندراوە بکرێتە بناخەی هاوپەیمانێتییەکی سەربازی درێژخایەن.
ئەم دوو رووداوە دیوێکی گەشی ناو مێژووی بزووتنەوەی چەکداری کوردن لە سەدەی رابردوو، بەڵام پێچەوانەی ئەمەش لاپەڕەکانی مێژووی پڕکردوین لە لاپەڕەی شەرمەزاری، لە بەریەککەوتنی چەکداری و دەستخستنە خوێنی یەکترییەوە تا ئاستی بەشداریکردن لەگەڵ سوپای دوژمن و داگیرکەران لە سەرکوتکردنی بزووتنەوەی چەکداری کورد لە بەشە جیاجیاکانی کوردستان.
لە چەندین وێستگەدا دەرفەتی ئەوە هەبوو هێز و بزاوتە سیاسییەکانی بەشە جیاجیاکانی کوردستان بتوانن لە بازنەیەکدا ستراتیجێکی نەتەوەیی دابڕێژن و بیکەن بە چەتری کۆکەرەوەی جیاوازییەکانیان، بەڵام لەلایەک ململانێ و ناکۆکیی سیاسی ناوخۆیی، هەروەها خۆگرێدان و وابەستەبوونی هێزە سیاسییەکان بە سیاسەت و بەرژەوەندیی دەوڵەتانی سەردەستەوە، لەلایەکی دیکەشەوە لەناو رابەر و سەرکردەکانی کورد دا مشورخۆرێکی راستەقینە نەبووە ئەم پێویستییە وەک ئەرکێکی نیشتمانی بخاتە ئەستۆی خۆی و کاری بۆ بکات.
زۆرجار و لەسەر ئاستی باڵای هێزە سیاسییەکانی هەر یەک لە بەشەکانی کوردستان، وەک پێویستی باسی گرنگی بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی کراوە، بەڵام هیچ هەنگاوێکی کردەیی بۆ رەخساندنی زەمینە و ئەنجامدانی نەنراوە. دەرکەوتنی داعش لە ناوچەکە و دەستپێکردنی پەلامارەکانی بۆ سەر باشووری کوردستان، هەلی ئەوەی رەخساند کورد بتوانێت لەڕووی نەتەوەییەوە پێبنێتە قۆناخێکی نوێوە، چونکە لەلایەک هەڕەشە و مەترسییەکە هەڕەشەیەکی راستەقینە بوو، لە بەرانبەریشدا هەستی بەرپرسیارێتییەکە لەناو کوردی هەموو بەشەکانی کوردستان بۆ رەواندنەوەی مەترسییەکانی سەر تاکە قەوارەکەی کورد لە باشور، هەست و بەرپرسیارێتییەکی نەتەوەیی و نیشتمانی بەهێز بوو.
بێ ئەوەی پێشتر زەمینەی بۆ خۆشکرابێت، یاخود بێ ئەوەی هەرێمی کوردستان بە فەرمی بانگەواز بکات بۆ کوردی بەشەکانی دیکەی کوردستان بە هانایەوە بێن، لە چرکەساتی یەکەمی شەڕەکانەوە خەڵکی کوردستان لە کەناڵەکانی راگەیاندنەوە بینیان لەیەک سەنگەردا پێشمەرگەی باشوور و گەریلای باکوور و پێشمەرگەی رۆژهەڵات و رۆژئاوای کوردستان پێکەوە شەهید بوون و خوێنیان تێکەڵ بە یەکتر بوو. هەروەها چوونی پێشمەرگەی باشوور بۆ پارێزگاری لە کۆبانێ. مانا و مەغزای پێکەوەبوونێکی گرنگ بوو.
بەداخەوە سەرکردەی هێزە سیاسییەکان لەم وێستگە گرنگەی مێژووشدا نەیانتوانی ئەم رۆحیەتی پێکەوە خۆ بەقوربانیکردنەی نیشتمان بکەن بە هەوێنی گرێدانی پەیماننامەی نیشتمانی کە درێژە بەم پێکەوە بوون و هاوخەباتییە بدرێت. کە دەکرا ئەو وێستگەیە بکرێتە سەرەتایەکی گرنگ بۆ کۆنگرەی نەتەوەیی، بۆ دیاریکردنی ئامانج و ستراتیجێکی هاوبەشی کوردی کە هەموو هێزە سیاسییەکانی کورد پێوەی پابەند بن، بەڵام وەک زۆر دەرفەتی دیکە ئەوەش تێپەڕی.
ئێستا ناوچەکە لەبەردەم کۆمەڵێک رووداو و پێشهاتی چاوەڕوانکراوی دیکەدان کە بەبێ خواستی کورد پێی کوردیش دەگرێتەوە. گرنگە ئەمجارە کورد پێشوەختە خۆی ئامادە بکات بۆ چۆنێتیی مامەڵەکردن لەگەڵ رووداوەکان. یەکێک لەو ئەگەرانە وەک هەڕەشە و مەترسی بەسەر سەری کوردی رۆژئاوای کوردستانەوەیە. دەسەڵاتی تازەی دیمەشق هێشتا خۆی تەواو رێکنەخستووە و دەڵەمەیە، بەڵام لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتی لە خۆتۆکمەکردن و بەهێزکردنی پێگەکەیدا. لەلایەک بەهۆی ئەوەی تورکیا هەژموونی بەسەر دیمەشقەوە بە ئەندازەیەکە دەکرێت وەک سێبەری ئەنقەرە لە دیمەشق بڕواندرێت، چاوەڕوانکراوە ئەو دووژمنایەتیەی تورکیا بۆ کورد لە رۆژئاوا هەیبوو لە داهاتووی نزیکدا بگوێزرێتەوە بۆ دیمەشق و دەوڵەتی سووریا دژ بە قامیشلۆ بەکاربهێنێت. هەروەها فەلسەفە و فکری حوکمڕانیی ئەم بزاوتە جیهادییەی دەسەڵاتی دیمەشقی کەوتووەتە دەست، خۆیشیان باوەڕی بە بوونی جیاوازی نییە، بە ئەگەرێکی زۆرەوە رووبەڕووی کورد دەبنەوە.
پێشتر نە لە ئاستی ناوچەیی و نە لە ئاستی نێودەوڵەتی پشتیوانی لە تورکیا نەدەکرا دژ بە کوردی رۆژئاوای کوردستان بچێتە جەنگەوە، بەڵام مەرج نییە ئەمە بۆ داهاتووی دەوڵەتی سووریای عەرەبیش وابێت، بە پاساوی سەروەریی وڵات و چەسپاندنی یاسا و دەستوور، پشتیوانی لە ناوەندی دەسەڵاتی دیمەشق دەکرێت، لانیکەم لە ئاستی هەرێمایەتی و جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، وەک چۆن لە گرتنی کەرکووکدا جیهان بەو هۆکارانە چاوپۆشییان کرد لەوەی عێراق بە بەشداریی میلیشیای سێ دەوڵەت هێرشی کردە سەر کەرکووک.
ئەوەی کورد دەتوانێت بیکات ئەوەیە هاوپەیمانێتییەکی سەربازی لەنێوان هێزە چەکدارەکانی هەر چوار پارچەی کوردستان دروست بکات، تا لە حاڵەتی پێویستدا بەرگریی لە یەکتری بکەن. ئەم جۆرە لە هاوپەیمانێتی چی لە ئاستی دەوڵەتان و چی لەناو گرووپە نادەوڵەتییەکانیشدا هەبووە. بەدەر لەوەی لە سەروبەندی جەنگە گەورەکانی جیهاندا زۆرێک لە وڵاتان دەچوونە پاڵ یەکتریی و بەرگرییان لە هاوپەیمانەکانیان دەکرد، لە ئێستاشدا هاوپەیمانێتیی ناتۆ لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە. لە دەرەوەی ناتۆش ئەوە لە شەڕی رووسیا و ئۆکراینا بە بەرچاوی جیهانەوە بە هەزاران سەربازی کۆریای باکوور لە مەیدانی جەنگ پشتیوانی لە رووسیا دەکەن.
لەناو گرووپە نادەوڵەتییەکانیشدا پێکهاتەی هەموو هێزە جیهادییە ئیسلامییەکانی جیهان بە سوننە و شیعەوە پێکهاتەیەکی فرە رەگەزە. هەر لە سووریا ئەو هێزگەلەی ئێستا دەسەڵاتیان گرتووەتە دەست بە هەزاران چەکداری بیانی وڵاتانی ئیسلامی تیادایە. پێشتریش لەسەردەمی ئەسەد بەدرێژایی زیاتر لە 10 ساڵ چەکداری حەماس و حوسییەکانی یەمەن و حیزبوڵڵا و حەشدی شەعبی عێراق و سوپای قودسی ئێران، بۆ پارێزگاری لە مانەوەی دەسەڵاتەکەی ئەسەد، بەشداربوون لە کۆمەڵکوشتنی گەلانی سووریا.
کورد لە هەموو ئەمانە رەوایەتی زیاترە بەرگری لە کوردی هاوزمان و خاکی داگیرکراوی خۆی بکات جا لەهەر بەشێکی کوردستان بێت و مەترسییەکانیش هەر هێز و لایەنێک بێت. بۆ ئەمەش دەبێت لە ئێستادا پەلە بکرێت لە بەستنی هاوپەیمانێتیی سەربازی لەنێوان رۆژئاوا و باشوور بە پلەی یەکەم و پاشان باکوور و رۆژهەڵاتیش بکرێن بە بەشێک لەم رێککەوتنە سەربازییە.
دەبێت کورد توانای خۆی بسەلمێنێت کە دەتوانێت بەرگریی لەخۆی بکات، نابێت هەر چاوەڕوانی سۆز و بەزەیی زلهێزەکانی دونیا بێت لەسەری بەدەنگ بێن. دیمەنەکانی غەززە ئەوەی سەلماندووە سەردەمی سۆز و بەزەیی بەسەرچووە، بەرژەوەندی و هاوپەیمانێتی شوێنی پرەنسیپەکانی پێشووتری گرتووەتەوە. خۆت هەبیت، لە جیهانیشدا دۆست و پشتوانت بۆ پەیدا دەبێت، کە خۆت نەتتوانی خۆت بپارێزێت، هیچ میللەتێکی دیکە ئامادە نییە کوڕی خۆی بۆ کورد بدات بە کوشت.
لە هیچ سەردەمێکدا کورد بە ئەندازەی ئێستا هێزی چەکداری زۆر و پڕچەک و کچ و کوڕی گیانفیدای نەبووە، بەڵام پێویستی بە سەرکردایەتیکردن و ئاراستەکردنێکی دروستە تا توانای ئەم هێزە پەرتەوازانە یەکبخرێن، ئەگەر ئەوە بکەن دەتوانن بەرگەی هەر مەترسییەک بگرن کە رووبەڕووی کورد دەبێتەوە، بەڵام ئەگەر رێککەوتنێکی لەم شێوەیە نەکرێت، بە پارچە پارچەیی مانەوەیان وادەکات یەک لەدوای یەک ببن بە قوونی هێزی لەخۆیان تۆکمەتر.
لەڕووداو وەرگیراوە