عارف قوبانى
12 کاتژمێر پێش ئێستا
دوای دوو ساڵ لە شەڕێكی خوێناوی، لە چوارچێوەی پلانێكی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكادا وەك شەڕێكی تەواونەكراو، لە (شەرم ئەلشێخ) ئیسرائیل و حەماس رێككەوتن كۆتایی بەو جەنگە كاولكارییەی نێوانیان بهێنن. سەرباری ئەوەی هیچ لایەكیان نەیانتوانی تەواوی ئامانجەكانی خۆیان لە هەڵگیرساندنی ئەم جەنگە بەدیبهێنن، بەڵام هەردوولا خۆیان وەك براوە دەبینن. بێگومان لە هەر رێككەوتنێكیشدا لایەنەكانی كێشە خۆیان بە براوە بزانن، ئەوە ئاماژەی دەستگرتنە بە رێككەوتنەكەوە.
لە لایەكی دیكەشەوە هەردوولا دەزانن بە دەستپێكردنەوەی شەڕ گوشارەكان لەسەریان زۆرتر دەبن. حەماس لەژێر گوشاری هێز و تانك و تۆپی ئیسرائیل و ئیسرائیلیش لەژێر گوشاری تەریككەوتنی لەناو كۆمەڵی نێودەوڵەتی. بۆیە بە هەموو لۆژیكێك، دەبێت هیچ لایەكیان مەیلی ئەوەی نەبێت ئەم رێككەوتنە تێكبچێت.
بەڵام رێككەوتنەكە، كە هێشتا لە قۆناخەكانی سەرەتادایە و هیچ بەند و بڕگەیەكی بە تەواوی جێبەجێ نەكراوە، نزیكە لەوەی هەڵبوەشێتەوە. هۆكارەكەشی پەیوەندیی بە تەرمی ئەو بارمتانەوەیە كە رۆژی 7ی ئۆكتۆبەری 2023 لەلایەن حەماسەوە رفێندران و لە ماوەی ئەم دوو ساڵەدا لە زیندانەكانی حەماس مردوون. بەپێی رێككەوتنەكەی نێوانیان، دەبێت حەماس لە هەنگاوی یەكەمی دوای ئاگربەستدا سەرجەم بارمتە زیندوو و مردووەكان رادەست بكاتەوە؛ بەڵام ئێستا حەماس دەڵێت، تەرمی ژمارەیەك لە بارمتەكان بەردەست نین و دەبێت بەدوایاندا بگەڕێین تاوەكو دەدۆزرێنەوە. نەتەنیاهووش ئەمە وەك پاساوی خۆدزینەوەی حەماس دەبینێت، بۆیە هەڕەشەی ئەوە دەكات كە ئەگەر هەنگاو بە هەنگاو وەكو لەسەری رێككەوتووین، رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرێت، هێرشەكانمان دەستپێدەكەینەوە.
ئەوەی مەبەستمە لەسەری بدوێم و بەراوردی بكەم بە ئێمەی كورد، پرسی رووفاتەكانە. ئیسرائیل لە كاتێكدا دەزانێت ئەم جەنگەی غەززە چەند زیانی بە پێگەی وڵاتەكەی گەیاندووە لەناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، لە سەرەتای رووداوەكان و وەكو لێكەوتەیەكی هێرشەكانی حەماس لە 7ی ئۆكتۆبەر، بەشی زۆری وڵاتانی جیهان پشتگیریی ئیسرائیلیان كرد و بە مافێكی رەوای تەلئەڤیڤیان دەزانی تۆڵە لە حەماس بكاتەوە. بەڵام دوای دوو ساڵ جەنگ، جگە لە ئەمریكا هیچ وڵاتێكی دیكەی رۆژئاوایی، كە پێشتر دۆست و هاوپەیمانی ئیسرائیل بوون، لە پشتی نەماوون. نەك هەر ئەوەندە، تەنانەت كەوتنە سەنگەریی ئیسرائیلەوە و سەركردایەتیی هەڵمەتێكی نێودەوڵەتییان كرد بۆ دەستەبەركردنی مافی دانپێدانان بە دەوڵەتی فەلەستیندا.
ئیسرائیل دەزانێت دوای ئەم رووداوانە، بە دەستپێكردنەوەی هێرشەكانی بۆسەر غەززە، لەناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا زیاتر دەخرێتە پەراوێزەوە و پشتیوانەكانی فەلەستین زیاتر دەبن؛ بەڵام وەكو چۆن لەسەر چەند بارمتەیەك لە یەك كاتدا چووە شەڕی چەند وڵاتێكەوە، سووریا و لوبنان و غەززەی وێران كرد، بە دڵنیاییەوە لەسەر چەند رووفاتێكیش ئامادەیە دەست بە جەنگ بكاتەوە. ئیسرائیل لەوەتەی هەیە بەهای هاووڵاتیی خۆی لەلا بەسەنگ بووە. دەیان جار روویداوە هەزاران دیل و زیندانیی فەلەستینیی ئازاد كردووە لە بەرانبەر یەك سەربازی ئیسرائیلی، ئەمە ئەگەر بە دیوێكدا بۆ نیشاندانی بێبەهایی نەیارەكانی بووبێت، بە دیوێكی دیكەدا گەیاندنی ئەو پەیامە بووە كە بەهای جوولەكە سەتان هێندەی بەهای عەرەبە. بۆیە ئێستا چاوەڕوانكراوە لەسەر رووفاتی چەند بارمتەیەك جەنگێكی خوێناوی بەرپا بكات.
لەناو ئێمەی كورددا ئیدیۆمێكی ناڕاست لەسەر خەسڵەتی كۆمەڵگەی كوردی كراوە بە ماڵ، كە دەوترێت (كورد زیندووكوژی مردوو پەرستین). دەشێ ئەو بەشەی راست بێت كە كورد بۆ خۆمان زیندوو كوژبین، بەڵام راست نییە كە مردوو پەرست بین. ئەگەر دەربەستی مردووەكانمان بهاتباین، چارەنووسی رووفاتی دەیان هەزار ژن، منداڵ، كچ، كوڕ، پیرەمێرد و پیرەژنەكانمان بەو جۆرە نەدەبوو كە ئێستا لە بیابانەكانی عیراق دەیبینین.
22 ساڵە كورد لە عێراقی دوای سەدام دا، دەستڕۆ و دەسەڵاتدارە لە بەغدا. بە ئاسانی دەیتوانی دەستی بگاتە هەموو بستە خاكێكی عیراق و توانا و ئیمكانیات و زانیاری دەربارەی رووفاتی دەیان هەزار ژن و منداڵی كوردی لابوو، كە لە سەردەمی سەدام دا بەشێكیكان زیندەبەچاڵ كرابوون و بەشێكیشیان بە كۆمەڵ گولـلەباران كراون. ئەگەر سادەترین هەستی بەرپرسیارێتی بەرانبەر بە رووفاتی ئەو ئازیزانەی هەبووایە، دەبوو تاوەكو ئێستا هەموویانی بگەڕاندایەتەوە بۆ ناو كەسوكاریان، بەڵام نەك ئەوەی نەكردووە، باڵاترین پۆستی عیراق كە سەرۆكایەتیی كۆمارە بەدەستی كوردەوەیە، ژمارەیەك گەنجی كورد پاسەوانی سەرۆككۆمار بوون و 10 ساڵ پێش ئێستا لەلایەن گرووپە چەكدارەكانی عێراقەوە رفێندراون، تاوەكو ئێستا كورد نەیتوانیوە ئەو پاسەوانانە بگەڕێنێتەوە ئیدی رووفاتی ئەنفال چۆن دێنێتەوە، كە ئەمە ئاماژەی بە سووك سەیركردنی كوردە لەلایەن كورد خۆیەوە.
چەندین هەزار كچ و ژن و منداڵی ئێزدی لە ساڵی 2014 لە شنگال و دەوروبەری كەوتنە دەستی تیرۆریستانی داعش، 8 ساڵە كۆتایی بە دەسەڵات و خەلافەتی داعش هێندراوە و جوگرافیایەك نەماوە بەناوی جوگرافیای داعش، بەڵام تاوەكو ئێستا زیاتر لە 2000 كچی كورد كە لەلایەن داعشەوە بە بارمتە گیرابوون، چارەنووسیان بە نادیاری ماوەتەوە. جگە لە كەسوكاری خۆیان، لەناو ئەم قەومی كوردەدا ژمارەی ئەوانەی خەم لە چارەنووسی ئەم بارمتە بەكەنیزەككراوانە دەخۆن، رەنگە كەمتر بێت لە ژمارەی خودی رفێندراوەكان.
ئەم بەراوردكارییەم بۆ ئەوەیە، دەبێت گەلی ئێمە بە خەڵك و دەسەڵاتەكەیەوە هۆشیار ببێتەوە لەوەی لەناو چی دۆخێكی خراپدایە. تۆ كە خۆت بەها بۆ خوێنی خۆت دانەنێیت، كەس ئامادە نییە بەهات بداتێ. هیچ گەل و دەسەڵاتێك هێندەی كورد خەمسارد نییە لە بەرانبەر بە ئەندامەكانی، دەبوو شەڕی دەسەڵاتدارانی كورد لەگەڵ بەغدا لەسەر خوێنی ئەو دەیان هەزار كوردە بوایە كە تاوەكو ئێستاش تەرمەكانیانمان نادەنەوە؛ بەڵام دیارە لە دیدی سەركردەكانی كوردەوە داهات و نەوت، سامانێكی گرنگترە وەك لە مرۆڤەكان و نیشتمان.
ئەم بەراوردكارییە نەك هەر لەگەڵ ئیسرئیل، ئەگەر لەگەڵ عەرەبەكانی غەززەش خۆمان بەراورد بكەین، بۆ ئێمە مایەی شەرمەزارییە. تەماشا بكەن، دوو ساڵە ئیسرائیل بە ئاگر و ئاسن بەربووەتە گیانی غەززە، وەكو باس دەكرێت تاوەكو ئێستا 70 هەزار كەسی لێ كوشتوون، 90%ی شارەكانیان وێران كران و بەكەڵكی ژیان نەماون. خەڵكەكەی چەندین جار ئاوارە و دەربەدەر بوون، بەشی زۆری سەركردە و چەكدارەكانی حەماس كوژران. هیچ كەس نەیبیست فەرماندەیەكی سەربازی یاخود كۆلكە سیاسییەكی حەماس لێدوانێك بدات و بڵێت، با شارەكە تەسلیم بكەین بۆئەوەی باڵەخانەكانی شار نەڕووخێن. بەڵام زۆر بەسەر 16ی ئۆكتۆبەر و چیرۆكی تەسلیمكردنی كەركووك دا تێنەپەڕیوە و ئێستاش كەسانێك وەكو شانازی پێمانی دەفرۆشنەوە، كە "كەركووكمان بۆیە تەسلیم بە حەشد و سوپا كرد، تاوەكو خانووەكانی وەكو موسڵ نەڕووخێن."
گەلێكی ژێردەستەی خاك داگیركراوی چەوساوە بەم جۆرە لە ئازادی بڕوانێت، بۆ هەمیشە بە ژێردەستەیی دەمێنێتەوە. گەلێك خۆی بەها بۆ خوێن و رۆحی خۆی دانەنێت، بۆ هەمیشە لەلایەن خەڵكی دیكەوە، بێ بەها لێی دەڕوانرێت.
لە رووداو وەرگیراوە