گواستنه‌وه‌ی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی کوردستان بۆ به‌غدا

عارف قوربانی


21/11/2020

چەند جارێكە لە گەرمەی كێشە و ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، لە ساتە هەرە نائومێدەكانی فەرمانبەراندا گوێبیستی هەوڵ و چالاكی چەند كارەكتەرێكی كورد لە بەغدا دەبین كە موژدەی ئەوە دەدەنە فەرمانبەرانی كوردستان نزیكبووینەتەوە لەوەی مووچەكانتان راستەوخۆ لەبەغداوە خەرج بكرێت. ئەم هەوڵانە ئەگەر چەند لە پەرۆشی دۆزینەوەی رێگەچارەی كێشەی مووچەخۆرانی هەرێمیش بێت، بەڵام ئەنجامەكەی روونە كە تەنیا نائومێدكردنی زیاتری مووچەخۆرانە، چونكە لە بنەڕەتدا موژدەیەكە لەشێوەی سەراب و دروستكردنی هیوایە بە شتێكی بێبنەما.
 
چارەسەركردنی ریشەیی كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ئەوەیه،‌ كە لەلایەك بەغداو هەولێر هانبدرێن بەرەو رێككەوتنێك لەژێر چەتری دەستوور كە زامنی ماف و شایستە داراییەكانی گەلی كوردستان تێیدا پارێزراوبێت، لەلایەكی دیكەشەوە پارتی و یەكێتی ناچار بكرێن بە گرتنەبەری رێگای چاكسازی له ‌سەرچاوەكانی داهات لە كەرتی نەوت و رێكخستنەوەو كۆنترۆڵكردنی داهاتی دەروازە سنوورییەكان و گەڕانەوەی هەردوو ئەم داهاتە بۆ وەزارەتی دارایی.
سەرقاڵكردنی خەڵك و پێدانی موژدەی ئەوەی كە مووچە راستەوخۆ بە بەغداوە دەبەسترێتەوە، ئاو ناكاتە ئاشی چارەسەركردنی ئەسڵی كێشەكە. هەموو ئەوانەشی ئەو پڕوپاگەندانە دەكەن خۆیان لەوسەرییەوە دێنەوەو دەزانن تاوەكو هەرێمی كوردستان خاوەن قەوارە دەستوورییەكەی بێت، هیچ رێگەیەكی یاسایی و دەستووریی نییە رێگە بەوە بدات بەغدا راستەوخۆ مووچە بداتە فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، ئەوەی كە دەبێت ناچاربكرێت ئەو ئەرك و شایستە داراییە لە ئەستۆ بگرێت، حكومەتی هەرێمی كوردستانە، كە ئەركیەتی هەموو مانگێك مووچەی مووچەخۆرانی دابین بكات.
ئەگەر نییەتی راستەقینە و خەمێكی راستگۆیانە هەبێت لەو هەوڵەی جارجار لە بەغداوە هەنگاوی بۆ دەنرێت، ورووژاندنی ئەم بابەتە و هەوڵدان بۆ بڕواپێهێنانی پەرلەمانتارانی عەرەب بۆ پشتگیریی ئەم پرۆژەیە سوودی ئەوەی دەبێت، ئەگەر بقۆزرێتەوە بۆ مافێكی دەستووری بەشێك لەوانەی كە ئێستا مووچە لە هەرێمی كوردستان وەردەگرن، ئەوانەش هەموو ئەو كەسانەن كە خەڵكی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستانن لە مەندەلییەوە تاوەكو شنگال. زیاتر لە بیست هەزار وارسی شەهید و ئەنفال مووچه ‌و ئیمتیازاتەكانیان لەسەر هەرێمی كوردستانە‌ و خەڵكی ئەو ناوچانەی كوردستانن، كە لە دەرەوەی ئیدارەی هەرێمن. نزیكەی‌ 15 هەزار مامۆستا و فەرمانبەر سەر بە وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستانن و لەو ناوچانەی كوردستانن كە لە دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستانن. زیاتر لە دوازدە هەزار كارمەندی ئاسایش، زیاتر لە دە هەزار پۆلیس، دەیان هەزار پێشمەرگە و بە هەزاران خانەنشینی و فەرمانبەری دەزگا جۆراوجۆرەكانی هەرێمی كوردستان خەڵكی لە شنگالەوە تاوەكو مەندەلین. 
 
بەپێی دەستوور هەموو ئەوانە هەمان ئەو ماف و ئیمتیازاتانەی هەیە كە بۆ عەرەب و توركمانی ئەو ناوچانە دەستەبەرەو ئێستا كورد لێی مەحرومە. ئەمەیان نەك هەر یاسا رێگە دەدات كە بەغدا مووچه ‌و ئیمتیازات و شایستە دارایی و یاساییەكانیان لە ئەستۆ بگرێت، بەڵكو بەپێی دەستوور ئەركی بەغدایە. كەواتە ئەگەر هەر بەڕاستی دەتانەوێ‌ خزمەت بە زامنكردنی مووچەی فەرمانبەران بكەن، فەرموون ئەو بەشەی بخەنەوە سەر بەغدا، لەلایەك ئەوان ئیتر مووچەكانیان راستەوخۆ لە بەغداوە وەردەگرن و هەرێمیش دەرەقەتی مووچەی مانگانەی ئەوەی دیكە دێت كە دەمێنێتەوە.
 
ئاخر ئێوە كە باس لەوە دەكەن بەغدا ئامادەیە مووچەی فەرمانبەران بدات، بفەرموون ئەم ناعەدالەتییە مەهێڵن كە لە ناوچەكانی جەلەولا و سەعدیە، لە خانەقین و دوزخورماتوو، لە داقووق و دوبز و كەركووك، لە مەخموور و شنگال و دەشتی نەینەوا، ئەو مامۆستایانەی عەرەب و توركمانن و وانەی عەرەبی دەڵێنەوه،‌ بەغدا مانگانە مووچەیان دەداتێ‌، بەڵام لە هەمان شار و لە هەمان گەڕەك و لە هەندێ‌ گەڕەك لە هەمان قوتابخانە ئەو مامۆستایانەی وانە بە منداڵانی كورد دەڵێنەوە بەغدا مووچەیان ناداتێ‌. ئەی چما بەپێی دەستوور زمانی كوردی و عەرەبی زمانی فەرمی نین؟
 
لە هەمان ئەو جوگرافیایە عەرەب و توركمانەكان ئەوانەی كەسێكیان بە تیرۆر یان لە هەر رووداوێكدا كوژرابێت، بەغدا مووچەیان دەداتێ‌، بەڵام كوردەكانی هەمان ئەو شار و گەڕەكانە خێزان و كەسوكاری هەموو ئەوانەی ئەنفالكراون، یان لە شەڕی رووبەڕووبوونەوەی بەعس و جەنگی رزگاریی عێراق تیاچووبن، یان بە كردەوەی تیرۆر و لە تەقینەوە یان لەشەڕی داعش شەهید بووبن، بەغدا مووچەیان ناداتێ‌.
 
لە تەواوی ئەو جوگرافیایە ئەوانەی پاسەوانیی لە بەرپرس و بارەگای حیزبە عەرەبی و توركمانییەكان دەكەن، هەموویان لە وەزارەتی ناوخۆی بەغداوە مووچەیان دەدرێتێ‌، بەڵام ئەوانەی پاسەوانیی لە بەرپرس و بارەگای حیزبە كوردییەكان دەكەن بەغدا مووچەیان ناداتێ‌. هەموو ئەو عەرەب و توركمانانەی لەو ناوچانە رۆژێك لە رۆژان دژی ستەمی بەعس بوون و بوونەتە موعارەزەی عێراقی، خانەنشینكراون و لە بەغداوە مووچەیان دەدرێتێ‌. بەڵام ئەو كوردانەی لە هەمان شار و گەڕەك و ماڵیان دراوسێی ماڵە عەرەب و توركمانەكەیە، هەموو تەمەنی دژی ستەمكاری بەعس بووەو به ‌شاخەوە بووە، بەغدا خانەنشینی بەو نادات و دەبێت هەرێمی كوردستان مووچەكەی بدات.
ئەمانە و دەیان نموونەی دیكەی بەرجەستە هەن و هیچ پێویستی بە خۆماندووكردن نییه،‌ ئەگەر هەر كەسێك خەمێكی راستەقینەی هەیە بۆ چارەسەركردنی دۆخی ژیان و مووچەی ئەو چین و توێژانەی كورد، زۆر لەبەرچاون. دە بفەرموون هەنگاوی یەكەم ئەو مافە دەستوورییە بۆ ئەو خەڵكە وەربگرنەوە كە لەڕووی ژمارەوە زۆر كەمترن لە رێژەی مووچەخۆرانی هەرێم و لە رووی دەستووریشەوە گۆڕەپانەكە ئاسانترە بۆ كەسانێك بیانەوێ‌ ئەسپی خۆیانی تێدا تاو بدەن.
له ‌پرسی مووچەدا كە داوای ئەم مافەی كوردەكانی ئەو ناوچانە ناكرێت، كە مافێكی دەستووری و شەرعی و یاساییە، بەڵام پرسی مووچەخۆرانی هەرێم و راستەوخۆ بەستنەوەی بە بەغداوە دەكرێتە پرۆژە، كە خۆیان دەزانن دەستوور لەكوێدا چرای ئومێدی ئەو هەوڵە كوێردەكاتەوە، ناتوانی بە گومان نەبیت لەوەی كە ئەو بانگەشانەی بۆ پرسی مووچەی هەرێمیش دەكرێت لە حەقیقەتدا بۆ چارەسەركردن نییە، ئەوەندەی هێشتنەوەی ئەو دۆخە سەختەی سەر مووچەخۆرانی هەرێمە وەك كارتێكی سیاسی و بەشێك لەو ململانێ‌ ناڕەوایانەی نێوان هێز و كارەكتەرە سیاسییەكان دەكرێت. چونكە پێشتریش زۆرجار گوێبیستی ئەوە دەبووین و دەگوترا پارتی و یەكێتی جگە لە مووچەخۆرەكانیان و دەزگای ئەمنی و هێزی چەكدار كەسی دیكەیان بەدەستەوە نەماوە، ئەگەر بتوانرێت ئەمەیان لەدەست بكرێتەوە كەسیان بەدەورەوە نامێنێت.‌ بەڵگەی زۆر روون و ئاشكراش هەبوون، كە چی له ‌سەردەمی مالیكی و بەتایبەت له ‌سەردەمی عەبادی، لە گەرمەی شەڕی داعش و مەترسی تیرۆر لەسەر كوردستان چەند جارێك ئەمەیان بەگوێی عەبادیدا دابوو، كە مووچە مەنێرە بۆ هەرێمی كوردستان، چونكە پارتی و یەكێتی دەیكەنە قوڕگی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكانی خۆیانەوە.
ئەوەی ئێستاش دەكرێت بە بارمتەگرتنی مووچەخۆرانە وەك كارتی ململانێ‌ و گوشار لە ناكۆكییە سیاسییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و ململانێی سیاسییەكانی كورددا. بۆ ئەوەی رێگەیەكی دروست بۆ چارەسەر بدۆزرێتەوە، پێش هەمووشت پێویستە ژیانی مووچەخۆران لە ژیانی سیاسی و ململانێ‌ و ناكۆكی نێوان هەولێر و بەغدا و لە ململانێی نێوان حیزب و كارەكتەرە سیاسییەكانی ناوخۆی كوردستان بهێنرێتە دەرەوە.