(1)
لە وێنە گشتییەكەدا، ناڕەزایەتییەكانی ئەمجارەی سیستەمی ئاخوندی ئێرانی، هێز و وزەی گەنج بەڕێوەی دەبات. نەوەیەك لەسەر شەقامەكانن، بە نەوەی نوێ ناودەبرێن. پێشتر لە میدیا سوننەتییەكانی ئێران، كۆمەڵێك ئاخوند و بێژەر و ئوستازی زانكۆ، بەشێوەیەكی توند و هێرشبەرانە، باسیان لەو نەوە نوێیە دەكرد. بە نەوەیەكی بێكەڵك، نا نیشتیمانی، لاواز، سەربە جیهانی ئەنتەرنێت تۆمەتباریان دەكردن! بەڵام لە خۆپیشاندانەكانەوە تەواوی ئەو دیدگا سوننەتییە قوڵب بوویەوە، زۆرێك لەوانەی لە میدیاكانەوە هێرشیان دەكردە سەر ئەو نەوەیە، ڕوونكردنەوەیان بڵاوكردەوە و داوای لێبوردنیان لێكردن. تەنانەت یەكێك لە بێژەرە دیارەكان، كە لە زۆربەی بەرنامەكانیدا ئەو نەوەیەی بەهیچ دەزانی، دەستی لەكاركێشایەوە و داوای لێكردن بیبەخشن، چونكە نەوەیەكی زۆر ئازان، جوامێرن، ڕووبەڕووی داپڵۆسێنەرترین سیستەمی ئاخوندی بوونەتەوە، تێدەكۆشن، بۆ ماف و ئازادییەكانی خۆیان.
هەڵگرانی دیدگا نەریتییەكە, پاشەكشێیان كرد، ئێستا قسە لەسەر ئەوەیە، بۆ تێگەیشتن لەو نەوە ئازایە، كە شەڕدەكات بۆ داهاتووی خۆی، پێویستە دونیاكەیان بناسرێت. نەوەیەكن نایانەوێت وەك باو و باپیرانیان بژین، نایانەوێت هەمان ڕێچكە بگرنەبەر پێشتر گیراوەتە بەر، دەچنە سەرشەقام، دڵنیان یان دەستگیر دەكرێن، یان دەكوژرێن، بەڵام كۆڵنادەن، چونكە باوەڕیان بەو ژیانە سەركوتكەرانەیە نەماوە، چەندین ساڵە دەستەیەك ئاخوند بەناوی دینەوە، دەیانچەوسێننەوە. هێمای قژ بڕین و سەرپۆش سوتاندن، ئاماژەیەكە بۆ لێدان لە كۆی سیستەمە ئاخوندییەكە، جوڵەیەكە ئەو نەوەیە دەیەوێت بەو ئاماژەیە بە سیستەمە سەركوتكارەكە بڵێت:" دوای چل ساڵ سەركوتكردن، ئیدی بەسە، دەمانەوێت بەو جۆرە نەژین ئێوە بۆمان دیاری دەكەن." تەنانەت ئازایەتی ئەو نەوەیە، بەشێكی ئاخوندەكانی هێناوەتە قسەكردن، یەكێك لە ئاخوندە بەناوبانگەكان، لە ڕۆژانی ڕابردوودا گوتی:" ئێوەی ئاخوند بەردەوام ئامۆژگاری خەڵك دەكەن، دەجارێكیش ئامۆژگاری خۆتان بكەن و تێبگەن، بزانن ئەم نەوەیە چیدەوێت. لەبری كوشتن و گرتن و ئازاردانیان، گوێیان لێبگرن." یەكێكی دیكەیان گوتی:" قوڕبەسەری من، ئەگەر ئەمەی ئێوە دەیكەن دژی ئەم نەوەیە جێبەجێكردنی دین بێت." زیاتر لەمە تێپەڕی كردوە، كچەكەی (تاڵەقانی) كە باوكی یەكێكە لە دینەمۆكانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران، ئەم ڕستەیەی نووسی:" باوكە ئەگەر لە ژیاندابویتایە، چ وەڵامێكت هەبوو."
ناڕەزایەتییەكان لە كوشتنی _ژینا_ وە دۆخێكی دیكەی وەرگرتووە، زۆربەی سینەماكار، نووسەر، میدیاكار، بەشێك لە ئاخوندەكان، وەرزشوان و كەسە دیارەكان، نەك هەر لەگەڵ گەلدان، بەڵكو دەستیان لە كارەكانی خۆیان كێشایەوە و ئامادەنین لەناو دامەزراوەی سیستەمی ئاخوندیدا كاربكەن. فشارەكانی دەسەڵاتیش هەتادێت زیاتر دەبێت. هێشتا دیار نییە كۆتاییەكەی بەچی دەگات. ئەگەر گەل سەركوت بكرێت، سیستەمە ئاخوندییەكە چەند بەهێز دەبێت؟ ئەگەر گەل سەربكەوێت، ئەوەی دێتە شوێنی، چ جۆرە سیستەمێك دروستدەكات؟ كۆتایی چیرۆكەكە، وەڵامی ئەو دوو پرسیارە دەداتەوە.
(2)
پرسی كورد لەناو ناڕەزایەتییەكەدا، پرسێكی گرنگە، تەنانەت كچە كوردێك بووەتە داینەمۆی ناڕەزایەتییەكە و لەهەمان كاتدا، دروشمی تەواوی شارەكان بووە بەو دروشمەی، لە بیرۆكەی بەڕێز ئاپۆوە هاتوەتە دەر.(ژن، ژیان، ئازادی) كورد لە گۆشە نیگایەكی دیكەوە تەماشای ناڕەزایەتییەكان دەكات، چونكە گەلێكی ژێردەستەیە، زمانەكەی لەژێر هەڕەشەی سیستەمە ئاخوندییەكەدایە. شوشناسەكەی و جوگرافیاكەی داگیركراون و، هەوڵی گۆڕینی كولتوورەكەی دەدرێت. بۆ ئەوەی ئاسان لەم نیگا جیاوازەی پرسی كورد لە ڕۆژهەڵات تێبگەین، نمونەیەك دەخەمە ڕوو.
((دۆستێكم كوڕی سەرمایەدارێكی باكوور دەبینێت. باوكی كارگە و كۆشك و داهاتێكی زۆری هەیە، لە خۆرئاوا ژیانێكی شاهانە بۆ كوڕەكەی دەستەبەردەكات، كوڕەكەی واز لەو ژیانە دەهێنێت، دێتە قەندیل دەبێت بە گەریلا، دۆستە باشوورییەكەم، بە دیدگا باشوورییەكەوە لێی دەپرسێت: باشە تۆ ئەو هەموو سامان و ژیانە شاهانەیەت لە خۆرئاوا بۆ دەستەبەركرابوو، بۆچی دەستت لێهەڵگرت و بۆخۆت بە خۆشی نەژیایت و هاتوویت لەناو ئەم شاخانە چەكت هەڵگرتووە؟ باكووریەكە بەم جۆرە وەڵامی دەداتەوە:" هەڤاڵ من دەردم هەیە، دەردی كورد، خۆشبەختی و ژیانی شاهانەم نەیتوانی ئەو دەردە لە بیری من بباتەوە.")) ئەو دەردە بۆ كوردانی ڕۆژهەڵات دركپێكراوە، ئەشێت بۆ باشوورییەك ئەو دەردە كەمێك كاڵبووبێتەوە، چونكە حیزبەكانی باشوور، دابەشبوون بەسەر سێ بەرەدا، بەرەی خزمەتكارانی تورك، بەرەی خزمەتكارانی ئێرانی ئاخوندی، بەرەی خزمەتكارانی عەرەب و حیكایەتە عەرەبییەكان. هەرسێ بەرەكە سەرقاڵی دروستكردنی كەسایەتییەكی زیهن داگیركراون، سەرقاڵی وێرانكردنی ئەو بەها گەورانەن، لەناو زمان و كولتوورەكەدا هەیە، كەسایەتییەكی ملكەچی ئایدۆلۆژی دروستدەكەن، هەمیشە چاوی لەدەرەوەیە و خۆی نابینێت، كەسایەتییەك پێی وایە، گەر خزمەتی ئەویتری دەرەوەی خۆی بكات، ئیدی مانایەك بە بوونی خۆی دەدات، تەنانەت تا ئەو ئاستە ڕۆیشتووە، ملكەچی بۆ دەرەوە، بووەتە شانازییەك بۆی و ڕووكەشگەرایی گەمارۆی داوە! بێگومان هەڵسەنگاندنی كورد لە ڕێگەی حیزبی باشوورەوە، ئەو پەڕی هەڵە و تێنەگەیشتنە لەپرسی كورد، ئەو مۆدێلە حیزبەی باشوور، داڕزیوترین مۆدێلە، كە مەترسی لەسەر پرسی كەسایەتی كورد دروستدەكات و ناتوانرێت كوردی پێ بخوێنرێتەوە، چونكە نوێنەرایەتی ڕۆحە بە شكۆكەی كورد ناكات.
ڕۆژهەڵاتییەكان وەك كوردێك كە چەندین ساڵە لەژێر دەستی سیستەمە ئاخوندیییەكەدان، لەو دەردە تێدەگەن و، تێدەكۆشن بۆ دەربازبوون لە ژێر دەستەیی، پاشان ئەگەر دربازبوون، هەر ڕەخنە و ناڕەزایەتییەكی ناوخۆ لەناویاندا دروستبێت، وەك چۆن لە باشوور دروستبووە، پرسێكی ناوخۆییە، ئێستا هیوای ڕۆژهەڵاتییەكان، هەنگاونانە بۆ خۆڕزگاركردن لە ژێردەستەی و بانگكردنی هەموو كوردێكە، تا لە دەردەكەیان تێبگەن.
(3)
ئەحمەدی خانی_ خەونێكی داڕشت، حاجی قادر، هاواری بۆ خەونەكە كرد، ئەحمەد موختار، خەونەكەی گرێدا بە جوگرافیاوە، جەلالی مەلەكشا، سەرلەنوێ مانایەكی دیكەی بە خەونەكەدا. ئەم خەونە، ڕەگوڕیشەیەكی مێژووی دێرینی هەیە، پاش كەوتنی _ماد_ەكان، تا ئەم چركەساتە، خەونی سەرلەنوێ هەڵسانەوە، گرێدانەوەی خاكی كورد بەسەر یەك نەخشەدا، چەندین شۆڕش و خوێن و تراژیدیای لەگەڵ خۆی هێناوە. سەردەمی نوێ، كاتێك نەخشە دەستكردەكان دروستكران، ئەم گەلە دابەشكرا بەسەر كۆمەڵێك نەخشەی وڵاتانی دروستكراودا، ئەم دابەشكردنە نەیتوانی گەلی كورد بسڕێتەوە، بە تراژیدیای دەرسیم، بە قەدەغەكردنی زمانی دایك لە باكوور، بە گۆڕینی شوناسی كوردی بۆ عەرەبی لە ڕۆژئاوا، بە ئەنفال و كیمابارانكردن لە باشوور، بە قەتڵوعام و زیندانیكردن و كوشتن لە ڕۆژهەڵات، بە داگیركردنی زەوی و هێنانی عەرەب و فارس و تورك بۆ سەر خاكەكەی، بەهەموو كەرەستە سەربازی و كولتوورییەكانەوە، گەلەكە شوناس و بوونی خۆی پاراست. ئێستا لە دوو پارچەدا چەند شارێكی بەدەستەوەەیە (بەهەموو ناڕەزاییەتی و ڕەخنەكانی ناوخۆوە) پارچەكانی دیكە هەوڵدەدەن درێژە بەو خەونە بدەن، خۆیان لەژێردەستەیی و سەركوتكردن و سڕینەوە بهێننە دەرەوە.
وەك جەلالی مەلەكشا هەریەك لە ڕۆژهەڵاتییەكان، باكوورییەكان، ڕۆژئاوایی و باشوورییەكان، ئارەزووی ئەوە دەكەن لە گاراجی شارەكانی عەفرین و ماردین و سنە و كرماشان، سلێمانی و هەولێر، سوارببن و وەك كوردێك بەناو شارەكانی خۆیاندا بگەڕێن و ئیدی گوێیان لەناوی سنووری، عێراق و سوریا و ئێران و توركیا نەبێت، گوێیان لەناوی هەرێمی ڕۆژهەڵات و باشوور، باكوور و ڕۆژئاوابێت. خەونێكە هەموو مرۆڤێكی هوشیاری كورد، ئارەزوویەتی ڕۆژگارێك بێت، خەونەكە لەناو ئەدەبەوە بگوازرێتەوە بۆ ناو ژیانی ڕاستەقینە، ئیدی كەی دێتەدی و كەی ڕوودەدات، ئەوەیان پرسێكی دیكە و گەل هیچ كات ناوەستێت بۆ بەدیهێنانی خەونەكەی خۆی. وەك كرمانجەكان دەڵێن: ئەز كوردم، دەمەوێت ئەو خەونە لە ژیانی ڕاستەقینەمدا ببینم. ڕۆژهەڵاتییەكان لەم چركەساتانەدا بەدوای تەحقیقكردنی ئەو خەونەوەن، بە ئومێدی ئەوەی هەركاتێك بەدیان هێنا، نەهڵێن ئەزموونی باشوور دووبارەببێتەوە و حیزب و دەستەو گروپە بخۆرەكان، دەسەڵات بەكاربهێنن بۆ نەوەكانی خۆیان و گەلێك بچەوسێننە و ماندووی بكەن.